________________
૯૪
વૈરાગ્યકલ્પલતા ભાગ-૨
છતાં ઉપશમના સુખમાં બાધક અપ્રત્યાખ્યાન કષાય બળવાન હોવાથી આ જીવ તે ચારિત્રની પરિણતિને કંઈક માત્ર સ્પર્શે છે, શેષ ક્રિયાત્મક તે અનુષ્ઠાન કરે છે જે આત્મામાં પરિણમન પમાડવા સ્વરૂપ ખાવાની ક્રિયારૂપ નથી. પરંતુ પોતાના કદન્નમાં તે ઉત્તમ ક્રિયાને નાખી દેવા તુલ્ય છે; કેમ કે સંવેગના પરિણામ રહિત કરાયેલી ક્રિયાથી પુણ્ય બંધાય છે જેનાથી તે કદત્તની જ વૃદ્ધિ થાય છે. I૧લ્પા શ્લોક :
याति तदन्नं वृद्धिं, तत्सान्निध्यात् प्रहृष्यति ततोऽसौ ।
तद्धेतुमनभिजानन्, त्रितये शिथिलादरो भवति ।।१९६।। શ્લોકાર્ધ :
તેના સાંનિધ્યથી=પરમાન્નને કદન્નમાં નાંખ્યું તે પરમાન્નના સાંનિધ્યથી, તે અન્ન=કદન્ન, વૃદ્ધિને પામે છે. તેથી=કદન્નની વૃદ્ધિ થઈ તેથી, આ=દ્રમક, હર્ષિત થાય છે. તેના હેતુને નહીં જાણતો-કદન્નની વૃદ્ધિના હેતુને નહીં જાણતો, મિતયમાં-રત્નત્રયીમાં, શિથિલ આદરવાળો થાય છે.
મંદ સંવેગપૂર્વક જે ક્રિયાઓ કરે છે તે ક્રિયાઓના સાંનિધ્યથી પુણ્ય બંધાય છે તેનાથી ભોગસામગ્રી પ્રચુર મળે છે તો પણ તે ક્રિયાથી કષાયોના ઉપશમરૂપ ગુણની પ્રાપ્તિ અલ્પ થાય છે. વળી, તીવ્ર સંવેગથી જેટલું મહાકલ્યાણ ભોજન કરે છે તેનાથી કષાયોની અલ્પતા ઘણી થાય છે, જ્યારે મંદસંવેગથી લેવાયેલા અનુષ્ઠાનથી મનુષ્યભવમાં કે દેવભવમાં ધન-વિષયાદિ પ્રચુર મળે છે તેથી તે જીવ તેને પ્રાપ્ત કરીને હર્ષિત થાય છે; કેમ કે હજી ભોગ પ્રત્યેનું સર્વથા વલણ તે જીવનું દૂર થયું નથી. વળી, આ ભોગસામગ્રીની વૃદ્ધિ પોતે જે પરમાન્ન ખાધું છે અને કદન્નમાં નાંખ્યું છે તેનાથી થયેલ છે તેવો સૂક્ષ્મબોધ હજી તે જીવને થયો નથી. તેથી રત્નત્રયીની વૃદ્ધિમાં તે શિથિલ આદરવાળો થાય છે. I૧લ્લા શ્લોક :
जाता रोगा याप्यास्त्रितयास्वादादनादरेणापि । बहुलापथ्याहारात्, क्वचिद्विकारोऽपि तस्यासीत् ।।१९७।।
