________________
દ્વિતીય સ્તબક/શ્લોક-૯થી ૨૨
કર્મની સ્થિતિ નાશ પામે છે અને કર્મની વૃદ્ધિ થવાથી તત્ત્વથી વિમુખ પરિણામવાળા થાય છે. વળી, કોઈક રીતે તત્ત્વને અભિમુખ થયેલો તે જીવ કુતીર્થિકો કે કુઉપદેશકોની પ્રાપ્તિથી ક્યારેક નાશ પામે છે. તેથી તેવા કુત્સિત ઉપદેશના બળથી કષાયોના ઉન્મૂલનને બદલે કષાયોની વૃદ્ધિ થાય તે રીતે ધર્મનું અનુષ્ઠાન સેવીને પણ સંસા૨ની વૃદ્ધિ કરે છે. વળી તત્ત્વથી વિમુખ થયેલા શરીરને કારણે જે કષાયોની વેદના થાય છે તેનાથી ક્ષીણ થયેલા અંતરંગ શરીરવાળા તે જીવો જુદી જુદી ખરાબ ગતિઓમાં જાય છે જ્યાં દુઃખ-શોકમાં મગ્ન રહે છે ત્યાં થતી પીડાઓમાં અત્યંત વિહ્વળ થઈને પોકારો કરે છે કે મારું રક્ષણ રક્ષણ કરો. જેમ નારકીઓ નરકમાં પોકાર કરે છે. હે માતા ! હે પિતા ! હે સ્વજનો ! મારું રક્ષણ કરો. પરંતુ કોઈ તેને શરણ થતું નથી.
૧૩
આ રીતે ધર્મની પ્રાપ્તિ પૂર્વેના જીવો ચિત્તથી વ્યાકુળ થઈને કઈ રીતે અશરણ છે તે બતાવ્યા પછી તેઓમાં વર્તતા ભાવરોગોનું સ્વરૂપ બતાવે છે.
ભગવાનના શાસનની પ્રાપ્તિ પૂર્વે જીવમાં જે મિથ્યાત્વ છે તે ઉન્માદ છે; કેમ કે સકલ અકાર્યમાં પ્રવર્તક છે. અર્થાત્ સંસારના ભોગવિલાસમાં પ્રયત્ન કરાવીને કર્મની વૃદ્ધિમાં પ્રવર્તક છે. વળી ક્યારેક ચિત્તમાં ઉન્માદ વર્તતો હોય તો ધર્મની પ્રવૃત્તિ કરીને પણ કષાયોની વૃદ્ધિ થાય તે પ્રકારે અકાર્યમાં પ્રવર્તક મિથ્યાત્વરૂપી ઉન્માદ છે. વળી, જ્વરના જેવો રાગ છે. જેનાથી પીડિત થયેલો જીવ અતિ ઇચ્છાથી સંતપ્ત રહે છે. આત્માના શમભાવના પરિણામને નાશ કરવાથી થતા હર્ષ-આનંદ સ્વરૂપ ક્રોધરૂપી ખણજ છે જેમ સંસારી જીવને ખણવાથી આનંદ થાય છે પરંતુ ખણવાથી શ૨ી૨ છોલાય છે જેનાથી પીડા થાય છે તેમ ક્રોધરૂપી ખણજથી આત્માના શમભાવના પરિણામ ક્ષીણ થવાથી આત્માને પીડા થાય છે તે ક્રોધ છે. આથી જ ક્રોધવાળો જીવ સતત ક્રોધને વશ થઈને શમપરિણામને ક્ષીણ કરવા પ્રયત્ન કરે છે.
વળી, અજ્ઞાનરૂપી નેત્રરોગ વિવેકરૂપ દૃષ્ટિને નાશ કરનારો છે. જેમ સંસારી જીવોને ખણજ મીઠી લાગે છે તોપણ તેઓને તે ખણજ રોગરૂપે જણાય છે જ્યારે ભગવાનના શાસનની પ્રાપ્તિ પૂર્વે ભોગાદિની ઇચ્છા રૂપ જે ખણજ થાય છે તે જીવોને અનિચ્છામાં સુખ છે આથી વીતરાગ સુખી છે એ પ્રકારની
