________________
૧૧
દ્વિતીય સ્તબક/શ્લોક-૯થી ૨૨ ભીખ માગતા ભટકે છે અને કઈ રીતે ભાવરોગોથી પીડિત છે તેમ બતાવીને તેવા જીવોને સુગુરુ કઈ રીતે મહાત્મા બનાવે છે તે બતાવવા અર્થે સંસારી જીવની ધર્મપ્રાપ્તિ પૂર્વેની ભિખારી અવસ્થાનું સ્વરૂપ બતાવે છે.
સંસારી જીવો ક્વચિત્ બંધુ વગરના પણ હોય છે અને બંધુવાળા પણ હોય છે, તોપણ જેઓને પરમબંધુ વીતરાગ, સુસાધુ કે કલ્યાણમિત્રનો યોગ થયો નથી તેઓ અશરણપણે જન્મે છે, અશરણરૂપે મૃત્યુ પામે છે તેથી પરમાર્થથી બંધ વગરના છે.
વળી, સામાન્યથી ભિખારી કુત્સિત ભોજન કરીને પોતાના ઉદરના રોગોને વધારે છે તેમ તત્ત્વપ્રાપ્તિ પૂર્વેનો જીવ શબ્દાદિ પાંચ ઇન્દ્રિયોના વિષયોરૂપી કુત્સિત ભોજન કરીને પૂરી ન શકાય તેવા મોટા ઉદરવાળો વર્તે છે; કેમ કે ભોગમાં જ સારબુદ્ધિવાળા જીવોને વિષયોમાં ક્યારેય તૃપ્તિ થતી નથી. વળી, પાપી મનોવૃત્તિવાળો છે. આથી જ સર્વ પ્રકારનાં પાપો કરે છે. વળી, ભગવાનનું શાસન પારમાર્થિક રીતે જેમને પ્રાપ્ત થયું નથી, તેઓ તત્ત્વને અતજ્વરૂપે ગ્રહણ કરનારા છે અને ધનાદિમાં લોભવાળા છે. તેથી વિપરીત મતિવાળા છે. આવા જીવો ક્વચિત્ બાહ્ય ત્યાગથી સંન્યાસધર્મ સ્વીકાર્યો હોય કે સાધુધર્મ સ્વીકાર્યો હોય તોપણ કષાયોના ઉમૂલનરૂપ તત્ત્વને અને કષાયોના ઉમૂલથી થતા ક્ષમાદિ ભાવરૂપ તત્ત્વને તત્ત્વરૂપે ગ્રહણ કરતા નથી પરંતુ માન-ખ્યાતિ આદિના લાલસાવાળા થાય છે તેથી વિપરીત મતિવાળા જ છે. આથી જ ક્ષયોપશમભાવથી તેઓનો જૈનશાસનમાં પ્રવેશ થયો નથી. સધર્મરૂપી કોડી પણ પ્રાપ્ત થયેલી નહીં હોવાથી તેઓ દુઃસ્થ છે ભિખારી છે. ક્વચિત્ ધનાઢ્ય હોય, બુદ્ધિપ્રતિભાવાળા હોય તોપણ જેઓને કષાયોના નાશને અનુકૂળ સુંદર ધર્મલેશ પણ પ્રાપ્ત થયો નથી તેઓ ભાવથી ભિખારી જ છે; કેમ કે ગુણરૂપી સંપત્તિથી રહિત છે.
વળી, કર્મના ધ્વંસને કરનાર અંતરંગ બળનો અભાવ હોવાથી પુરુષકાર વગરના છે. ક્વચિત્ ધન કમાવામાં, ભોગવિલાસમાં કુશળ હોય તોપણ પુરુષકાર વગરના છે. વસ્તુતઃ વિવેકસંપન્ન જીવો તો અર્થ-કામના પુરુષાર્થને કરીને પણ ધર્મ પુરુષાર્થને જ દઢ કરવા યત્ન કરે છે. તેથી વિવેકપૂર્વક ધર્મ-અર્થ-કામને સેવીને કર્મરૂપી શત્રુને નાશ કરવા સમર્થ બને છે. તેથી તેઓ પુરુષકારવાળા છે. જ્યારે ભગવાનના શાસનની પ્રાપ્તિ પૂર્વે જીવો સર્વથા પુરુષકાર વગરના છે.
