Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 388

न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः। [प्रथमोल्लासे न्यायौ ३७,३८]
ہ میری عرفه عید بحیمینی
ع وی ہے کہ ی
د
نے بی بی سی در سی ای ای ای او بی سی ای او در موسی همه و همه و همه
به قم مهم بی جے میر تیم برای جی تی تی سی بی
خه م مه وه م بوت مردم بايي و
ميوم عبر مية مية نوره وه
. عیدی و بی سی ہے ، سرد شده و به
ي ، سمي عمر عرم همه و هم میبی: تره، موجی مہم سے عيون سم م .
میشه به سم مه ته ی عده دید عر عر م
*पूर्वेऽपवादा अनन्तरान् विधीन् बाधन्ते । ११९.] इति परिभाषासूत्रबाधे सामर्थ्याभाष एव बीजमिति 40 नोत्तरान् ॥ ३६॥
। युक्तः पन्थाः ।। ३७ ॥ त०-अत्र "उत्सर्गशास्त्रमुक्त्वाऽपवादशास्त्रकथन मिति
*मध्येऽपवादाः पूर्वान् विधीन वाधन्ते न्यायोपेतः पन्थाः, प्रतियोगिज्ञानस्याभावज्ञान इवापवादज्ञाने 5 उत्सर्गज्ञानस्याप्यावश्यकत्वात्" इत्येकः पक्षः, स च लक्षणैक
नोत्तरान* ॥ ३७॥ चक्षुष्कविषयः । “पूर्वमपवादशास्त्रमुल्लिख्य तद्विषयपरिहारेणो- त०-अयमपि न्यायोऽपवादशास्त्रस्याविशेषात् सर्वोत्सर्गत्सर्गशास्त्रप्रवृत्त्यर्थं पश्चादुत्सर्गशास्त्रोल्लेखः" इति द्वितीयः पक्षः. | शास्त्रबाधकत्वे प्रसक्ते तस्य संकोचार्थ एव । तत्र मूलं चैतन्याया-45 स च लक्ष्यकचक्षुष्कविषयः। तत्र प्रथमपक्षस्यैव शिष्यानुकूल- 'नुकूललक्ष्याणां सिद्धये उपायान्तराकरणमेवेति प्राचीना आहः.
तया तस्यैव समादरेणायं न्यायः पठ्यते । यत्रापवादशास्त्रमेव | तन्न युक्तम्-तादृशलक्ष्याणामनभिधान एवाचार्याणां तात्पर्य10 पूर्व पठ्यते पश्चादुत्सर्गशास्त्र तत्र केनाऽपि विशिष्टेन प्रयोजनेन | मित्येव कुतो नावधार्येत । ततश्च यत्र पूर्व परतश्चोत्सर्गशास्त्राणि
भवितव्यमिति लक्षणैक चक्षुष्क आलोचयति, तच प्रयोजनमेतदेव ! पच्यन्ते मध्ये चापवादशास्त्रं, तत्र "स्पर्ध"[७.४.११९.] इति यद्-अव्यवहितमेवोत्सर्गशास्त्रमयं बाधते न व्यवहितमिति । परिभाषासूत्रसहकारेणापि पूर्वशास्त्रबाधे कृते निरवकाशत्वमूलस्य 50 सर्वबाधस्येष्टत्वे हि सर्वानुत्सर्गान् पूर्वमुक्त्वैवापवादान् कथयेत. बलवत्रस्य प्रक्षीणतया "स्पर्धे"[७.४.११९.] इति शास्त्रबाधे
यत्र न तत् कृतं तत्र पूर्वोक्त एव ग्रन्थकृतामाशय इत्युक्तन्यायः | प्रमाणाभावेन खोत्तरोत्सर्गशास्त्रवाधेऽपवादशास्त्रस्य सामर्थ्याभाव 15 सिद्धयति । इति 'सक्-अङ्-जिच्'विधायकसूत्राणामेवमुपन्या- एवैतन्यायमूलमित्यवगन्तव्यमिति, तदेवोक्तं वृत्तौ ॥ ३७॥ सक्रमस्य ज्ञापकत्वमुपन्यस्यता न्यायार्थमजषाकृतामाशय केचिद् !
अयं विधि प्रत्युपदेशोऽनर्थकः वर्णयन्ति, तदपि न-प्रकृतशास्त्रक्रमस्योपपत्तेरुक्तत्वेन तस्य क्रमस्थान ज्ञापकत्वासम्भवात् ॥३६॥
स विधिर्वाध्यते ॥ ३८ ॥ 55 *मध्येऽपवादाः पूर्वान् विधीन्
सि-यम्--उत्सर्गतया स्वविषये प्राप्तं, विधि प्रति
विधिविषयकः, उपदेशः कथनं लक्ष्ये प्रवृत्तस्वान्याख्यानम् , 20 बाधन्ते नोत्तरान* ॥ ३७॥
अनर्थकः-न कमप्यर्थ साधयति, सविधिः, बाध्यते-प्रवृत्तिसि०-मध्य इति वर्तमानक्रियाऽपेक्षा सप्तमी, उत्सर्ग
विकलीक्रियते, स्वयमेव न प्रवर्तत इति यावत् । यस्य सूत्रस्य शास्त्राणांमध्ये वर्तमानाः, अपवादा:-अपवादशास्त्राणि, पूर्वान
लक्ष्ये प्रवर्तने किञ्चित् फलं नास्ति तत् सूत्रं तन्त्र न प्रवर्त्यते, 60 स्वस्मात् पूर्व पठितान्, विधीन-विधायकानि उत्सर्गशास्त्राणि,
सर्वस्याः सूत्रप्रवृत्तेर्लक्ष्यसंस्कारार्थत्वाद् येन किमपि लक्ष्ये न बाधन्ते-प्रतिषिध्य प्रवर्तन्ते, नोत्तरान्-स्वोत्तरपठितानि सूत्राणि संक्रियते स विधिरानर्थक्यान प्रवर्तते इति भावः । लोक 25 न बाधन्त इति न्यायार्थः । यथा “ब्रह्म-भ्रूण-वृत्रात् विप्" | मेघादिकृता वृष्टिर्जलेऽपि स्थलेऽपि च दृष्टा, यत्र च वर्षणस्य
[५. १. १६१.] इति सूत्रेण भूते ब्रह्माद्युपपदान्तेविहितः | किमपि प्रयोजनं नास्ति तत्रापि मेघो वर्षति, तथा शास्त्रेऽपि विप् विशेषविहितत्वादपवादः, स च स्वविषये “कर्मणोऽणू" प्राप्तमिति तद्वारणाय न्यायोऽयमाश्रितः । यथा-"तनि-त्यजि-65 [५. १. ७२.] इत्यणं "ब्रह्मादिभ्यः" [५. १.८५.] इति
यजिभ्यो डद्" [उणा० ८९५.] इत्यनेन डप्रत्यये 'तद् टंकं "हनो णिन्" [५. १. १६०.] इति णिनं च बाधते
त्यद् यद्' शब्दा निष्पाद्यन्ते, अत्र दस्य पुनः "धुटस्तृतीयः" 30 पूर्वोक्तत्वात् ; "क्त क्तवतू[५. १. १७४.] इति क्तवतुं तु
[२.१.७६.] इति दविधिः स्यात्, न च तदुपरतिरिति न बाधते परतः पठितत्वात्, अन्न अप-टको कालसामान्ये
तत्प्रयोगस्य कदापि परिनिष्ठितत्वं न स्यादिति तस्य प्रवर्तने गत सामान्याचाहतत्व तया, णिन् तु यद्याप भूत | फलाभावेन तस्य प्रवृत्तिरनेन न्यायेन वार्यते । तथा संचस्का-70 विहितस्तथाप्युपपदविशेषानुक्तेः सामान्यविहित एवेति ते
विपा
सोमालिनिक बाध्यन्ते, सच मध्ये पटितत्वेन परतः पठित क्तवतुं न बाधते,
द्वित्वे 'स्कृ-स्कृ' इति स्थितौ "अघोषे शिटः" [५.१.४५.] 36 एतच्यायप्रवृत्तेः । तथा च 'ब्रह्महा' 'ब्रह्म हतवान्' इति
इति द्वित्वे पूर्वस्य स्सटो लुकि, पुनश्च स्सविधायकसूत्रस्य प्रारूपद्वयमेव भवति, न तु-ब्रह्मघातः, ब्रह्मनः, ब्रह्मघातीति च।
सिसत्त्वात् स्सद भविष्यति, अनेन न्यायेन निवर्त्यते, यतः स्सटि भस्य मूलं तु तादृशप्रयोगा एवेति लक्ष्यानुरोधादेवाय न्यायः ! सत्यपि "अघोषे शिटः" इत्यस्य प्रवृत्त्या तस्य लुपि फला-75 समाश्रीयते इति प्राचीनाः। वस्तुतस्तु पूर्वशास्त्रबाधेन बाधकता- भावः 1 लक्ष्यस्य परिनिष्ठितत्वार्थमीङ्न्यायस्यावश्यकत्वम् । बीजस्यानवकाशत्वस्योपक्षीणतया "स्पर्धे" [परः ॥ ७.४. तथा चेशलक्ष्यसिद्धिरेदात्र न्याये मानमिति प्राचीनाः ।