Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 514

१९८
न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुञ्चयः । [द्वितीयोल्लासे न्यायौ ५२-५३ ] wwwwwwwwwwwwwwmarwrnim नस्भावाबीत्वस्वाङ्गादिवरणत्वेषु वचनप्रामाण्यात् सिद्धम्" इति ।। २.२८.1 इति शीलाथै इष्णुर्विधीयते, तेनालङ्करिष्णुरिति 40 एतच्च वार्तिक भाष्यकृता इत्थं व्याख्यातम्-"अनवकाशा रूपं भवति, स चेष्णुरसरूपस्योत्सर्गप्रत्ययस्य "तृन् शील-धर्मएते विधयः, ते बचनप्रामाण्याद् भविष्यति" इति । अत्र | साधुषु" [५.२. २७.] इति विहितस्य तृनो यदि विकल्पेन कैयटः-“येषां हि क्रियाशब्दप्रयोगे तं प्रत्युपसर्गसंज्ञा ते संप्रत्य- | बाधकः स्यात् तर्हि असता इत्यपि रूपं स्यादेव, किन्तु प्रकृ. 5 नुपसर्गसंज्ञा अपि गृह्यन्ते इत्यर्थः" इति । अनेन च यद्यपि | तम्यायेन शीलाद्यर्थप्रत्ययेष्वसरूपविधेनिषिद्धत्वेन नित्यमेवाप#साम्प्रतिकाभावे भूतपूर्वगतिः* इति न्यायबलेन तादृशस्थले । वादस्योत्सर्गबाधकत्वमिति 'अलङ्कर्मा' इति तृन्नन्तं रूपमसाध्वेव 45 भूतपूर्वमुपसर्गत्वं ग्राह्यमित्यायाति, तथापि "तत्र सर्वत्रोपसर्गप्रहणं न केवलमयं न्यायः शीलाद्यर्थानां प्रत्ययानां परस्परमसरूपप्राधुपलक्षणमिति भावः" इति नागेशोतया प्रादिलक्षणैवेति विधावेव प्रवर्तते, अपि त्वन्यैरपि सहासरूपविधिन भवति,
समायाति । खं मतमपि तथैवेति पूर्व प्रदर्शितमेवेत्यलमधिके ततश्च शीलाअर्थविशिष्टे कर्तरि णकादयोऽप्युत्सर्गा न भवन्ति, 10 नेति ॥ ५२॥
इति मतान्तरसंग्रहार्थमस्य न्यायस्यान्योऽर्थ इत्थमाख्यायते
शीलादिप्रत्ययेषु विषयभूतेषु सामान्यतः कर्ताद्यर्थविहित 50 *शीलादिषु प्रत्ययेषु नासरूपो
औरसर्गिकः कृत्प्रत्ययोऽसरूपोत्सर्गविधिना प्राप्तोऽपि न भवति, त्सर्गविधिः ॥ ५३॥ तेनालङ्करिष्णुरित्यादौ शीलाद्यर्थे "भ्राज्यलङ्कग०" [५.२. सि०-"असरूपोऽपवादे बोत्सर्गः प्राक् क्तेः" [५. १. | २८.] इति विहितस्य इणुप्रत्ययस्य विषये सामान्यार्थविहि१६.] इति सूत्रेणापवादविषयेऽप्युत्सर्गप्राप्तप्रत्ययस्यासरूपस्य
तत्वात् प्राप्तः "णक-तृचौ" [५. १. ४८.] इति णको न 15 प्रवृत्तिः पक्षेऽनुज्ञायते; तस्य सूत्रस्य शीलादिष्वर्थेषु विहितानां
भवतीति तत्रार्थे [शीलाद्यर्थे ] 'अलङ्कारक' इति प्रयोगो न 55 प्रत्ययानां विषयेऽप्रवृत्तिसूचकोऽयं न्यायः । अन्न शीलादिब्धि- | भवति । एतदर्थज्ञापकं च शीलाद्यर्थे 'परिवादक' इत्यस्य त्यत्रादिपदेन धर्म-साध्वर्थयोर्ग्रहणम् , तथा च धर्मार्थे
सिद्ध्यर्थ "बादेश्च णकः" [५.२.६७.] इति सूत्रेण तत्रार्थे साध्वथै शीलार्थे च विहितानां प्रत्ययानां विषयेऽसरूपस्यो- विशिष्य णकविधानम्, तथाहि-तत्रार्थेऽप्यसरूपविधिना त्सर्गस्य सामान्यविहितस्य प्रत्ययस्य, विधिः-विधानम् “अस
| "णक-तृचौ" [५. १. ४८.] इति णके सति परिवादकस्य 20 रूपोऽपवादे" ५.१.१६.1 इतिसूत्रप्राप्तं न भवतीति सिद्धी सत्यां तद्वैयर्थ स्पष्टमेघ, पश्यति स्वाचार्यों यत्-शीला-60 न्यायार्थः । अस्य च ज्ञापक “भूषा-क्रोधार्थ-जु-सृ-धि-ज्वल- द्यर्थे विहितस्तृनादिभिर्णको बाधिष्यत इति सामान्यार्थविहिशुच-श्वानः [५. २. ४२.] इति सूत्रे पद्यतेरनुकर्षणार्थ तस्य "णक-तृचौ" [५.१.४८.] इत्यस्य प्रवृत्तिन स्यादिति चकारकरणम् , अनेन हि सूत्रेणानो विधीयते, स च पद्यतेरिदि- | परिवादक इत्यस्य सिद्ध्यर्थ "वादेश्च णकः" [५.२.६७.] त्वात् "इडितो व्यञ्जनाद्यन्तात्" [५. २. ४४.] इत्यनेनैव इति सूत्र रचयति, तदिदं सूत्रं *शीलादिषु नासरूपोत्सर्ग25 सिद्धः । तथा च सिद्धेऽपि सति यदनस्य विधानार्थमिह पद्यते विधिः* इति न्यायो न शीलादिष्वेव परस्परमसरूपविध्यभाव 65
रनकर्षणार्थ चकारः पयते तेनायं न्यायो ज्ञाप्यते इति लभ्यते। वारयति, अपि तु तैः सह सामान्य विहितानामप्यौरसर्गिककथं कृत्वा ज्ञापकमिचि चेत् ? उच्यते-"लष-पत-पद." | प्रत्ययानामसरूपविधि वारयतीति ज्ञापयति । दीपधातोः [५.२.११.1 इत्युकणा बाधो मा भूदेतदर्थमेव हि "भूषा- | "इडिन्तो व्यञ्जना०" [५.२. ४४.] इति सूत्रप्राप्तस्थानस्य
क्रोधार्थ." [५. १. ४२.] इति सूत्रे चकारेण पदनुकृष्यते, | निषेधाय "न णिङ्-य-सूद-दीपदीक्षः" [५. २. ४५.] इति 30 तच्च नावश्यकम् “असरूपोऽपवादे"[५. १. १६.] इत्यनेन | सूत्रे दीपग्रहणेन प्रकृतन्यायस्य प्रथमार्थस्यानित्यत्वमिति विज्ञा-70
"इङितो व्यञ्जनाचन्तात्" [५.२.४४.] इत्यौरसर्गिकस्या- | यते, तथाहि-दीपधातोः "स्म्यजस-हिंस." [५.२.७९.] नस्याऽनुज्ञातत्वेन बाधस्यासंभवात् । तथा च पदनुकर्षणार्थस्य | इति रो विधीयते, स च "इडितो व्यञ्जना." [५.२.४४.] चकारस्य वैयर्थं स्पष्टमेव । ज्ञापिते चास्मिन् न्यायेऽनेन | इति विहितस्यानस्यापवादभूत इति सोऽनं बाधिष्यत एवेति
शीलादिप्रत्ययेष्वसरूपविधिनिषिद्ध इति । "लष-पत पदः" | तनिषेधाय "न णिङ्-य-सूद-दीपदीक्षः" [५. २. ४५.] इति 35[५.२.४१.] इत्युकणा बाधः स्यादेवेति पदोऽनुकर्षणार्थस्य सूत्रे दीपधातोर्ग्रहणं व्यर्थमेव, न चासरूपविधेर्विकल्पेन बाध-75
सकारस्थान विधानार्थमावश्यकत्वमिति स्वांशे चारितार्थ्यम् । | कत्वात् पक्षेऽनो भविष्यत्येवेति तदाधनार्थमावश्यकमेवात्र :- फलंबास्य -मलकरिष्णुः कन्यामिति यथा भवति तथाऽलं- दीपग्रहणमिति वाच्यम्, प्रकृतन्याये शीलाद्यर्थेष्वसरूपविधेः
कर्ता कम्पामिति तृमन्तं रूपं न भवतीति । "भ्राज्यलंकृग-निरा- प्रतिषिद्धस्वात् । एवं च प्रकृतन्यायाप्रवृत्ति बिना स्वलार्धक्यम- भू-सहि-रुषि-वृति-वृधि-चरि-प्रजना-ऽपत्रप इष्णुः" [५. ! लभमानं "न णिक-य-सूद."६५.२.५५.इति सुन्ने दीप