Swopagnyashabda maharnavnyas Bruhannyasa Part 2

Author(s): Hemchandracharya, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 547

[चतुर्थोल्लासे न्यायः १]
न्यायार्थसिन्धु-तरङ्गकलितो न्यायसमुच्चयः ।
Anurrrrrrrrrrrrrr
55
केदार-खारडादयः" [ उणा० ४११.] इति सूत्रे निपातनात् स्तुभ्यते, अदिखात् क्त्वि वेटि-स्तुब्ध्वा, स्तुभित्वा, वेदत्वकदेरत एदादेशे भारप्रत्यये च-केदार:-क्षेत्र प्रश्च । "मृदि- निमित्तक एव क्तयोः “वेटोऽपतः" [४. ४. ६२.] इतीडकन्दि." [उणा. ४६५.] इति सूत्रेणाले गौरादित्वान्यां-भावः-स्तुब्धः, स्तुब्धवान् ॥ ५॥ कदली, यद्यप्युक्तसूत्रे कदेः पाठो न दृश्यते, नवा वृत्ती स्कम्भू, अस्यापि पूर्वोक्तसूत्रेण भा-श्वोर्विधानाद रूपे 5 कदलीशब्दोल्लेखो दृश्यते, तथापि
साम्यम् , विशेषश्च विकन्नातीत्यत्र "वेः स्कन्नः" [२. ३. 45 "संज्ञासु धातुरूपाणि प्रत्ययाश्च ततः परे ।
५५.] इति षः, 'स्कन्नः' इति भानुकरणनिर्देशात् भी तु कार्याद् विद्यादनूबन्धमेतच्छास्त्रमुणादिषु ॥"
विस्कन्नोतीत्येव ॥५१॥ इति प्राचामुक्तः कदेरप्यलप्रत्ययः कल्पनीयः, अत एवा- | "स्कुम्भू विस्तारणे च" चात् स्तम्भे, प्राग्वदेव सर्वकार्य चार्यैरपि स्वोपज्ञाभिधानचिन्तामणिवृत्तावुक्तम्-कदिः सौत्रः,
दिः सौना, भावादि, केवलं "जम्बीर०" [ उणा० ४२२.] इत्यादि10 कयते कदली "मृदि०" [उणा. ४६५.] इत्यलः ॥४१॥ |
सूत्रे ईरप्रत्ययान्तनिपातनात्-कुम्भीरः-जलचरः। “ककुप-50 अथ धान्तः-"मिधा मेधा-हिंसा-सङ्गमेषु" अस्मात् क्ये- | त्रिष्टुबनुष्टुभः" [उणा० ९६२.] इति सूत्रे कपूर्वस्य स्कुनातेः मिभ्यते, मेधतीति "मेरा सङ्गमे च" इति पठिसस्य । "वौ । 'ककुप्' निपात्यते, कं-वायु ब्रह्म च स्कुन्नत व्यञ्जनादेः०"[४.३.२५.] इति क्त्वो वा कित्ये-मिधित्वा, दिशः, कुपूर्वात् कुकुप्-उष्णिक्छन्दः। एतेषां धातूनामेकत्र मेधित्वा । भिदादौ निपातनादडि-मेधा ॥ ४२ ॥
प्रयोगो यथा15 अथ नान्त:-"धनक धान्ये" धान्यपदं धान्योपलक्षित-| "मुसलक्षपहुकारस्ताभः कलभखण्डिा
| कुचविष्कम्भमुत्तन्नन् निःस्कुन्नातीव ते स्मरः ॥” इति, क्रियार्थत्वनिमित्तं धातुत्वमेव, यथा “णील बर्णे" इत्यस्य धातु
| कश्चिन्नायको नायिकायाश्चाटुं रचयति-] हे कलभपारायणे वर्णपदस्य वर्णोपलक्षितक्रियापरत्वेन व्याख्यानं कृतं
खण्डिनि! धान्यनिस्तुषीकारिणि! स्मरः, मुसलस्य क्षेपे तथेहापि व्याख्यानमाश्रयणीयमेव । हादित्वात् शिति "हवः धान्य
धान्यखण्डनायोद्यमने, हुकाराणां-मुसलक्षेपकालजाताना 20 शिति०" [४.१.१२.1 इति द्विस्वे-दधन्ति । "भू-मृ०" | स्वाभाविकानां हुमितिशब्दानां, स्तोभैः-विश्रामैः, ते-तव, 60 [उणा० ७१६.] इत्युप्रत्यये-धनु:-अस्त्रं दानमानं च ।।
कुचयोर्विष्कम्भ--विस्तारम् , उत्तन्नन्-अर्चीकुर्वन् , निस्कुन्ना"कृषि-चमि-तनि-धन्यन्दि०" [उणा० ८२९.] इति ऊप्रत्यये
तीव--विस्तारयतीवेत्यर्थः ॥५२॥ धनूः-धान्यराशिः, ज्या, वरारोहा च स्त्री ॥ ४३ ॥
___ "दभ वञ्चने" दभति । अस्मात् "आसु-यु-वपि-रपि-लपिअथ पान्ताश्चस्वार:-"रिप कुत्सायाम्" रेपति “असू"।
त्रपि-डिपि-दभि-चम्थानमः" [५.१.२०.] इति ध्यणि 28[उणा. ९५२.] इति सूत्रविहितः सर्वधातप्रकृतिकोऽस-दाभ्यः-वञ्चनीयः । बाहुलकात स्वार्थे णिचि-दाभयति ॥५३॥65 प्रत्ययः-रेपः-पापम् ॥ ४४ ॥
__ अथ मान्तौ द्वौ-"डिम हिंसायाम्" डेमति । "नाम्यु__ "कप कम्पने" कपति । "-कृ-मृ-वृ-तनि-तमि-चपि-पान्त्य." [५. १. ५४.] इति के-डिमः-दृश्यकाव्यविशेषः कपि०" [उणा० ४७५.] इत्याले-कपाल-घटायवयवः शिरो- काव्यानुशासनादी लक्षितः । अस्मादेव "डिमेः कित्" ऽस्थि च । “कटि-पटि-कण्डि-गण्डि." [उणा० ४९३.1 [ उणा० ३५६. ] इति किति डिमे-डिण्डिमः वाद्य30 इत्योले-कपोल:-गाण्डः ॥४५॥
विशेषः ॥ ५४॥
70 ____ "क्षुप हासे" "नाम्युपान्त्य." [५.१.५४.] इति । “धम शब्दे" दधाम । धमतीत्यादि तु ध्मांधातुनाऽपि के-चुपः-इस्वशाखस्तरुः ॥ ४६॥
सिध्यति । "स्वसि-रसि-रुचि०"[उणा०२६९.] इति सूत्रे "टुप संरम्भे" दोपति, आटोपनम् , भाटोपः ॥ ४७॥ आदिग्रहणादस्मादप्यने-धमनः-तृणजातिः । "भिल्ला-उच्छ
भय बान्तः, “बिम्ब दीप्तौ" बिम्बति ॥ ८॥ भल-सौविदलादयः" [उणा० ४६४.] इति सूत्रे आदिग्रहणेन म अथ भान्ताः पञ्ज-"रिभि स्तम्भ स्कम्भ स्तम्भे विरे- निपातनात्-धम्मिल्लः - केशपाशः । “सदि-वृत्यमि-धमि."76 भते स्म इत्यर्थ "क्षुब्ध-विरिब्ध."[४.४.७..] इत्यादि- [उणा० ५००,
[उणा०६८०.] इत्यनौ-धमनिः-मन्या रसवहा शिराच ॥५५॥ सूत्रेण कान्तनिपातनादिटोऽभावे-विरिब्धः स्वरः, विरिभित-! भथ यान्त:-"पीय पाने" पीयति । "खलि-फलि-वृ-१०" मन्यत् ॥ ४९॥
| [उणा० ५६०.] इत्यूषे-पीयूष-प्रत्यग्रप्रसवक्षीरविकारः, अमृतं स्तुम्भू इत्यस्य "स्तम्भू-स्तुम्भू०" [३. ४. ७८.] इति ! घृतं च । "लाक्षा-द्राक्षा-भिक्षादयः" [उणा. ५९७.] इति 40भा-भवोः सतो:-स्तुभ्नाति, स्तुभ्नोति । क्ये नस्य लुकि-सूत्रे आदिशब्देन निपातनात्-पीयूक्षा-द्राक्षाविशेषः॥५६॥ 80