________________
સમ્યકશનને સૂર્યોદય
- કષાયની પરિણતિને લઈને જીવને કેવા કેવા કડવાં ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે, એ સંબંધી વિચારણું આદિ કરવાથી પ્રશમનો ભવ પેદા પણ થઈ શકે છે અને વૃદ્ધિ પણ પામી શકે છે. ડા,
ક્રોધની ચળનું અને વિષયની તૃષ્ણનું શમન થાય, એને પણ શમ કહેવાય છે. વળી, જીવાજીવાદિ તત્તના સ્વરૂપના સંબંધમાં ચાલતી વિવિધ વાતનો વિચાર કરીને, આત્મા, એને પરીક્ષાપૂર્વક સાથે નિર્ણય કરે કે–જીવાજીવાદિના તનું સ્વરૂપ આવું જ હોઈ શકે અને એથી મિથ્યા અભિનિવેશ રૂપ દુરાગ્રહને તજી દઈને સત્ય તત્વસ્વરૂપને એ આગ્રહી બને, એને પણ શમ કહેવાય છે.
આવા પ્રકારને પ્રશમ, એ સમ્યકત્વનું વાસ્તવિક કોટિનું લક્ષણ છે. કારણ કે-જે જીવ સમ્યકત્વને પામેલ હોય, તે જ જીવ પરીક્ષા પૂર્વક સત્ય તત્ત્વસ્વરૂપને નિર્ણય કરી શકે છે અને એ સત્ય તત્વ સ્વરૂપને આગ્રહી બની શકે છે. આ પ્રશમ મિથ્યાષ્ટિ જીવોમાં પ્રગટી શકે નહિ, એ તે સહેલાઈથી સમજી શકાય એવું છે.
સંવેગ ? સમ્યકત્વનું બીજું લક્ષણ છે–સંવેગ. સંવેગ એ મેક્ષની અભિલાષા સ્વરૂપ છે. મેક્ષની એ અભિલાષા પણ કેવી? સમ્યફવને નહિ પામેલા જીવમાં મેક્ષાભિલાષા બહુ સામાન્ય કેટિની હાય—એવું બની શકે, પણ સમ્યક્ત્વને પામેલા જીવની મેક્ષાભિલાષા તે એવી હોય કે એને સંસારનું ગમે તેવું પણ સુખ, એ વસ્તુતઃ સુખ રૂપ લાગે નહિ પણ દુઃખ રૂ૫ લાગે; અને, સાથે સાથે એને એમ પણ થયા કરે કે-એક માત્ર મેક્ષનું સુખ એ જ સાચું સુખ છે. સમ્યકત્વને પામેલાને એમ જ થાય કે–“જે વિષયજનિત સુખ અને કષાયજનિત સુખે પ્રચુર માત્રામાં, માત્ર રાજાને જ પ્રાપ્ત થઈ શકે એવાં છે, માત્ર ચક્રવર્તિને જ પ્રાપ્ત થઈ શકે એવાં છે અથવા તે માત્ર ઈન્દ્રોને જ પ્રાપ્ત થઈ શકે એવાં છે, એવાં પણ વિષય જનિત અને કષાયજનિત સુખે, એ દુઃખથી સવથ રહિત નથી, પણ એ સુખમાં દુખ પણ ભળેલું જ હોય છે,
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
