________________
સમ્યગ્દષ્ટિની અવસ્થા
[ ૩.
ચારે પુરુષાર્થોનું પુરુષા પણું તુલ્ય છતાં ખેદની વાત છે કે-આત્મા. પાપરૂપ અર્થ-કામમાં પ્રવર્તે છે
એક પુણ્યાત્માની ભાવનાને દર્શાવતાં, કલિકાલસર્વાંન આચાર્ય – ભગવાન શ્રીમદ્ હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા ફરમાવે છે કે— “ મુલ્યે ચતુળો ગૌમળ્યે, વાયેાર્થનાઃ । આમા પ્રવર્ત્તતે ફ્ન્ત, ન પુનર્વમમોર્ચે
:
’’
ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થ ગણાય છે. એ ચાર પુરુષાર્થાંમાંથી કેાઈની પણ સાધના કરવી હેાય, તે પુરુષાની જરૂર પડે છે. ચેાગ્ય પ્રયત્ન વિના નથી તેા અની સિદ્ધિ થતી,નથી તે ધર્માંની સિદ્ધિ થતી કે નથી તા મેાક્ષની સિદ્ધિ થતી. અહીં એ ભાવના છે કે–ચારે પુરુષાર્થાન પુરુષા પણું તુલ્ય હેવા છતાં પશુ ખેટની વાત છે કે-આત્મા પાપરૂપ અર્થ-કામમાં પ્રવતે છે, પણ ધર્મ અને મેાક્ષમાં પ્રવતે નથી. આ ભાવના કયારે આવે ? અથ અને કામ હેય લાગ્યા વિના અને ધર્મ તથા મેાક્ષ ઉપાદેય લાગ્યા વિના આ ભાવના આવે ? અથ અને કામ, એ પુરુષા છે, પણ કેવા ? પાપરૂપ. એ પુરુષાર્થીની સાધનામાં જેટલા પુરુષા એટલા પુરુષાર્થ કેવા ? પાપને વધાવનારો કે ઘટાડનારા વધારનારા. આમ છતાં પણ આત્મા એમાં પ્રવૃત્તિ કરે, રસપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરે અને એમાં એવા ભાનભૂલા બની જાય કે—એ જ ઉપાદેય.. લાગે, તે સમ્યગ્દર્શન રહે કે જાય? શ્રી જિનેશ્વરદેવે કહ્યુ તે જ સાચું અને તે જ નિઃશ ́ક એવું હૃદયપૂર્વક માનનારને અથ અને કામ ઉપાદેય લાગે જ નહિ, હેય જ લાગે. તેમજ ધર્મને એ ઉપાદેય જ માને.
*
આત્મા અર્થકામ તરફ છે કે ધસે છે
ઢળે
આત્માને અથ કામના પરિચય અનાદિકાળથી છે. અનાદિ-
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
