________________
૪૦ ]
સમ્યગદર્શન-૧ કરે છે, અને એથી તે જ્ઞાન અને ચારિત્રને પામનાર બની, પરિણામે ફલરૂપ મુક્તિને પામનારે બને છે. એ કારણે સમ્યગ્દર્શનને મુક્તિનું બીજ કહેવાય છે. - ધર્મચિન્તા આદિ અંકુરના કમથી સમ્યગ્દર્શન એ મુક્તિરૂપ ફલનું જનક હેઈ, એ મુક્તિરૂપ ફલનું આદ્ય કારણ ગણાય છે. સમ્યગ્દર્શનની સાચી આરાધના ધર્મચિન્તા આદિ અંકુરના કમથી મુક્તિ રૂપ ફલને પેદા કર્યા વિના રહેતી જ નથી.
સમ્યકત્વ : સમ્યગ્દર્શન એ “સમ્યક્ત્વ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સમ્યફત્વ એટલે આત્માને સમભાવ. આત્માના મિથ્યાવ રૂપ મલના વિવક્ષિત અપગમથી આત્માના પરમ નિર્મલીભાવરૂપ જે સખ્યભાવ, એનું જ નામ સમ્યક્ત્વ છે. ક્ષાયિક સમ્યકત્વમાં મિથ્યાત્વનો સત્તામાંથી પણ અપગમ–વિનાશ થવો જોઈએ. ક્ષાપશમિક સમ્યફવમાં મિથ્યાત્વને રદય રૂપે અપગમ થવો જોઈએ અને પશમિક સમ્યક્ત્વમાં મિથ્યાત્વને ઉદયરૂપે અભાવ થ જોઈએ. આ રીતે રેગ્યતા મુજબના મિથ્યાત્વના અપગમથી આત્મામાં જે પરમ નિર્મલતા જન્મે છે એ જ આત્માને સમ્યભાવ છે અને એનું જ નામ સમ્યફવ છે. સમ્યગ્દર્શનનું આ જ સ્વરૂપ હોવાથી એને સમ્યકત્વ પણ કહેવાય.
હેયમાં ઉપાદેયબુદ્ધિ અને ઉપાદેયમાં હેયબુદ્ધિ કરાવનાર જે મિથ્યાત્વ, એને તેવા પ્રકારનો અભાવ થયા વિના, આ ગુણ આત્મામાં જન્મતે નથી. આ ગુણ જમ્યા પછી આત્મા ભારે વિવેકી બની જાય છે. એને વિવેક અને વસ્તુના સ્વરૂપમાં ચોકકસ રાખે છે. આ જ કારણે આ ગુણને સ્વામી રાજ્ય આદિને ઉપભેગ કરવા છતાં કદી જ રાજ્ય આદિને ઉપાદેય કે ટિમાં માનતું નથી. આ ગુણની ઉત્કટ દશામાં રમતે આત્મા તે બંધના કારણેથી પણ નિર્જરા સાધી શકે છે. આ ગુણને સ્વામી સંસારને સાચે દટા બની રહે છે. ભક્તા છતાં દણા બની રહેવું એ આ ગુણના પ્રતાપે શક્ય બની જાય છે.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
