________________
પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાયમંદિકાની વાત.. જે સંપાદિકાની વાત.... - મહામહોપાધ્યાય પૂજ્ય યશોવિજયજી મ. સા.એ અનેક સંસ્કૃત ગ્રંથોની રચના કરી શાસન પર અનન્ય ઉપકાર કર્યો છે. તેવી જ રીતે સામાન્ય લોકના ઉપકાર માટે ગુજરાતી ભાષામાં પણ સ્તવન-સઝાયો-ઢાળો વગેરેની રચના કરી લોકહૃદય સુધી પ્રભુશાસનનું તત્ત્વ પહોંચાડવા પ્રયત્ન કર્યા છે. પ્રસ્તુત “પ્રતિક્રમણ હેતુગર્ભિત સ્વાધ્યાય” રૂપ સઝાય પણ તેમાંની એક છે. જેમાં પાંચેય પ્રતિક્રમણની ક્રિયાના ભાવોનું સુંદર વિવેચન છે.
પૂજ્ય ઉમાસ્વાતિ મ. સા. ફરમાવે છે “જ્ઞાનક્રિયાભ્યાં મોક્ષઃ” – પ્રભુશાસનમાં જ્ઞાનની સાથે સાથે ક્રિયાનું પણ ખૂબ મહત્ત્વ છે. અને આ બધી ક્રિયાઓમાં શિરમોર કહી શકાય તેવી છે આવશ્યકમય પ્રતિક્રમણની ક્રિયા છે. આવશ્યકનિર્યુક્તિમાં આવશ્યક શબ્દનો વ્યુત્પત્તિ અર્થ કરતાં જણાવ્યું કે “અવશ્ય કર્તવ્ય ઇતિ આવશ્યકમ્” અથવા “ગુણાનાં આસમત્તા વશ્ય આત્માને કરોતિ ઇતિ આવશ્યકમ્”. વળી પૂ. ભદ્રબાહુસ્વામી મ. સા.એ “કલ્પસૂત્ર'માં ફરમાવ્યું છે કે અતિચાર લાગે કે ન લાગે, પહેલા અને છેલ્લા જિનના સાધુઓએ ઉભયટંક પ્રતિક્રમણ કરવાનું છે. શ્રાવકનાં ૩૬ કર્તવ્યરૂપ “મન્ડજિણાણે સક્ઝાય”માં પણ શ્રાવક માટે ફરમાવ્યું છે કે “છવિહ આવસ્સયંમિ ઉજ્જુત્તો હોઈ પઈદિવસ”. પરંતુ આજે શ્રાવક-શ્રાવિકાઓમાં આ કર્તવ્યની ખૂબ જ ઉપેક્ષા થઈ રહી છે. આજે શ્રી સંઘમાં પ્રતિક્રમણ કરનાર શ્રાવક-શ્રાવિકાઓની સંખ્યા દિવસે દિવસે ઘટતી જાય છે.
આવી ગુણપોષક પ્રતિક્રમણની ક્રિયામાં ભાવપ્રાણ પૂરવા પૂ. યશોવિજયજી મ.સા.એ પ્રસ્તુત સઝાયની રચના કરી છે. ગુરુકુલવાસમાં રહી સંયમજીવનની આરાધના કરતાં કરતાં મારા મહાપુણ્યોદયે મને વિદુષી સાધ્વી પૂ. ગુરુદેવ ચારુનંદિતાશ્રીજી મ.સા.ની અનુજ્ઞાથી યોગીપુરુષ એવા પ.પ્રવીણભાઈ પાસે આ સઝાયના અર્થ કરવાની સુવર્ણતક સાંપડી. આમ તો પાંચ પ્રતિક્રમણની ક્રિયાનાં ઘણાં રહસ્યો આ કૃતિમાં ખોલ્યાં છે. દા.ત. પ્રતિક્રમણ દરમિયાન જ્ઞાનના અતિચારની શુદ્ધિ ક્યાં આવે, દર્શનના અતિચારની શુદ્ધિ ક્યાં આવે ! વગેરે. પરંતુ તે બધામાં શિરમોર કહી શકાય એવી, પ્રતિક્રમણ શબ્દના પર્યાયવાચી અર્થોને સમજાવતી છેલ્લી ઢાળો-૧૦ થી ૧૮ ખૂબ જ ચિંતન-મનન કરવા જેવી
