________________
Re.
(જે ટૂંકમાં ઉપર ટાંકી બતાવ્યા છે અને લંબાણથી હવે સમજાવું છું) ની હકીકત ધ્યાનમાં લઈને પછી પોતાના વિચાર બાંધવા હોય તે બાંધે.
પ્રથમમાં આ પુસ્તક રચવાને ઉદ્દેશ–હેતુ ટૂંકમાં કહી જઈશ અને પછી ઉપર જણાવેલ આક્ષેપ સંબંધી મારા વિચારે જણવીશ.
અત્યાર સુધી, હિંદના પ્રાચીન સમયના ઈતિહાસને અંગે અનેક પુસ્તકો દેશી ભાષામાં તેમજ અંગ્રેજી ભાષામાં પ્રગટ તે થઈ ગયાં છે; છતાં તેમાં આ એકને
ઉમેરો કરવાનું પ્રયોજન એ છે કે, ( ૧) કેઈમાં સંગઠિત ઉદેશ તથા હેત રીતે, અત્રટિત સ્થિતિમાં અને સાલવાર કે રાજ્યવાર, અનકમબંધ
હકીકત લખવામાં આવી નથી (૨) જે કાંઇ વિવેચન કરવામાં આવેલ નજરે પડે છે તે કાં તો બહુજ સંક્ષિપ્ત નોંધરૂપેજ દેખાય છે અને કાં તે કોઈને કેઈ ગ્રંથમાંથી તારવી કાઢીને અપાયેલું માલુમ પડે છે. (૩) અથવા જે કઈ ઠેકાણે કાંઈક વિસ્તારપૂર્વક આળેખેલું હોય છે, તો પ્રાચીન સમયના કેઈક અંશ માટેજ હોય છે, જેથી કરીને, એકી વખતે, હિંદના સર્વ પ્રદેશ ઉપર પ્રાચીન સમયે શું સ્થિતિ પ્રવતી રહી હતી તેને ખ્યાલ વાચકને આવી શકતેજ નથી. તેમ દરેક પુસ્તકમાં ફરી ફરીને એક જ વસ્તુ વાચક પાસે રજુ થતી હોવાથી, કદાચ નવા વિચારે લેખકના કયાંક રજુ થયા હોય છે, તો તે પણ વાચકની દષ્ટિ બહાર જ રહી જવા પામે છે; જ્યારે આ પુસ્તકમાં ઉપરની ત્રણે ત્રુટિઓ દૂર કરી છે એટલું જ નહીં પણ આખા ગ્રંથમાં સંશોધક દષ્ટિએ કામ લીધે જવાયું હોવાથી, પાને પાને નવીનજ હકીકત દેખાયા કરે છે.
. આખું પુસ્તક લગભગ બે હજાર પાનાનું થઈ જશે એમ ગણુત્રી છે. અને જે સમય મર્યાદા આ પુસ્તકની મેં ઠરાવી છે, તેટલા સમયને આવડો મોટો ગ્રંથ
હજુ સુધી બહાર પડી હોય એમ મને ખ્યાલ નથી. એટલે પિષ્ટપેષણ તથા વાચકના મનમાં એમ કહપના થઈ જવાની ભીતિ રહે, કે શું અધિક લંબાણ પુસ્તકમાં ટાયલાં ભર્યા હશે? કે એક એક ચીજને વારંવાર
જણાવી પિષ્ટપેષણ કરવામાં આવ્યું હશે? કે બીનજરૂરી હકીકતે જણાવ્યાં કરી હશે? પણ તેમના મનમાં જે કાંઈ કલ્પનાઓ ઉભી થવા પામે, તે પહેલાં કેટલેક ખુલાસે કરવાની જરૂરીઆત છે.
( ૧ ) ઉપર જણાવ્યું છે તેમ આવા પ્રકારનું આ પ્રથમજ પુસ્તક છે. એટલે તેમાં નવીનતા તો હોવી જ જોઈએ, એમ આપોઆપ દેખાઈ આવે છે. પછી થોડીઘણું છે કે પાને પાને ભરેલી છે તે તે વાંચે જણાય તે સાચું, પણ જ્યારે નવીનતા તે છે જ, ત્યારે એમ પણ કબૂલ કરવું જ પડશે કે, તેવી નવીનતાની વસ્તુઓમાં લેખકનું હૃદય વાચકને બરાબર સમજવું જોઈએ, કેમકે જ્યાં સુધી સમજાય નહીં, ત્યાં સુધી લેખકને પ્રયાસ અને વાચકને સમય બને બરબાદ જ જાય. એટલે નવીનતા સમજાવવાને લેખકે પ્રયાસ કરવો જ રહે. વળી નવીનતા બે પ્રકારની
