________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
: તા. ૧૬-૧-૯૩
દ
છે
એક સમયમાં (સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ ક્ષણમાં) વધુમાં વધુ કેટલા જીવો તેવી રીતે સૂક્ષ્મ નિગોદમાંથી નીકળી વ્યવહાર રાશિમાં આવી, ક્રમે ક્રમે સિદ્ધગતિ પામી શકે? અને તે નિરંતર કેટલા સમય સુધી? . જીવ ઊંચે ચડતો જઈ સિદ્ધ બને તો પણ નિગોદના અનંત જીવો તે
આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં નીચે પ્રમાણે બતાવવામાં આવે છે: અનંત જ રહેવાના. એટલા માટે જ કહેવાય છે : ઘટે ન રાશિ નિગોદ
(૧) એક સમયમાં એક, બે, ત્રણ એમ કરતાં વધુમાં વધુ બત્રીસ કી, બઢે ન સિદ્ધ અનંત. જીવો જો એકસાથે સિદ્ધગતિ પામે તો તે નિરંતર-સતત આઠ સમય જૈન દર્શન પ્રમાણે આંકડાઓના ત્રણ મુખ્ય વિભાગ (રાશિ) સુધી સિદ્ધગતિ પામી શકે. ત્યારપછી અવશ્ય અંતર પડે.
બતાવવામાં આવે છેઃ (૧) સંખ્યાત (૨) અસંખ્યાત અને (૩) અનંત. (૨) એક સમયમાં તે પ્રમાણે તેત્રીસથી અડતાલીસની સંખ્યા સુધી આમાં અનંત રાશિને આય (+) અને વ્યય (-) ઈત્યાદિની કોઈ અસર જીવો જો એક સાથે સિદ્ધગતિ પામે તો તે નિરંતર-સતત સાત સમય' થતી નથી. એટલે તેનો ક્યારેય વિચ્છેદ થતો નથી. આ વાત સુધી પામી શકે. ત્યાર પછી અવશ્ય અંતર પડે.
ગણિતશાસ્ત્રી અને વિજ્ઞાાન પણ માન્ય રાખે છે : જેમ કે (૩) એક સમયમાં તે પ્રમાણે ઓગણપચાસથી સાઠની સંખ્યા સુધી અનંત+અનંત=અનંત (+૪=૮) અનંત-અનંત=અનંત જીવો જે એકસાથે સિદ્ધગતિ પામે તો તે નિરંતર-સતત છ સમય સુધી (c-c=c), અનંતxઅનંતઅનંત (દxe=%), અનંતક પામી શકે. ત્યાર પછી અવશ્ય અંતર પડે.
અનંત અનંત (=c) એટલે સંસારના અનંત જીવોમાંથી અનંત (૪) એક સમયમાં તે પ્રમાણે જો એકસઠથી બોતેરની સંખ્યા સુધી જીવો મોક્ષે જાય તો પણ સંસારમાં અનંત જીવો શેષ રહે. એટલે ગમે જીવો એક સાથે જો સિદ્ધગતિ પામે તો તે નિરંતર પાંચ સમય સુધી પામી તેટલા જાવો સિદ્ધ બને તો પણ સંસાર ખાલી થઇ જવાનો પ્રશ્ન જ રહેતો શકે. ત્યારપછી અવશ્ય અંતર પડે.
નથી. (૫) એક સમયમાં તે પ્રમાણે જો તોંતેરથી ચોર્યાસીની સંખ્યા સુધી આવી રીતે સિદ્ધાવસ્થા પ્રાપ્ત કરવાની ઘટના જો નિરંતર ચાલતી જીવો એક સાથે જો સિદ્ધગતિ પામે તો તે નિરંતર ચાર સમય સુધી પામી હોય અને સંસારમાં ભવભ્રમણ કરતા જીવોનું અંતિમ લક્ષ્ય મોક્ષસુખ શકે. ત્યાર પછી અવશ્ય અંતર પડે.
પામવાનું હોય એ વાતમાં આપણને જો સમ્યફ શ્રદ્ધા હોય તો આપણે * (૬) એક સમયમાં તે પ્રમાણે પંચાસીથી છન્નુની સંખ્યા સુધી જીવો પોતે એમ વિચારવું ઘટે કે કોઈક કાળે કોઈક ભવ્યાત્માએ ભવ્ય પુરુષાર્થ એક સાથે જો સિદ્ધગતિ પામે તો તે નિરંતર ત્રણ સમય સુધી પામી શકે. કરી સિદ્ધદશા પ્રાપ્ત કરી હશે ત્યારે તેમની સાથેના કોઈક ત્રણાનુબંધથી, ત્યાર પછી અવશ્ય અંતર પડે.
મારો જીવ સૂક્ષ્મ નિગોદમાંથી છૂટો પડી વ્યવહાર રાશિમાં આવ્યો હશે. (૭) એક સમયમાં તે પ્રમાણે સત્તાણુથી એકસો-બે (૧૦૨)ની જો તેમ ન થયું હોત તો હું હજુ પણ નિગોદના અનંતાનંત જીવોની જેમ સંખ્યા સુધી જીવો એક સાથે જો સિદ્ધગતિ પામે તો તેવી રીતે નિરંતર નિગોદનું મહાદુઃખ વેઠી રહ્યો હોત. મને નિગોદમાંથી મુક્ત કરાવનાર બે સમય સુધી પામી શકે. ત્યાર પછી અવશ્ય અંતર પડે.
એ સિદ્ધાત્માનો મારા ઉપર અનંત ઉપકાર થયો છે. માટે એ સિદ્ધાત્મા (૮) એક સમયમાં તે પ્રમાણે એકસો ત્રણથી એક સો આઠની મારે માટે પરમ વંદનીય છે. એ સિદ્ધાત્માના ઉપકારનો બદલો હું કઈ સંખ્યા સુધી જીવો એક સાથે જો સિદ્ધગતિ પામે તો તેવી રીતે ફક્ત એક રીતે વાળી શકું? વળી તેઓ તો હવે એવી દશામાં છે કે જ્યાં એમને સમયે જ સિદ્ધગતિ પામી શકે. ત્યાર પછી એટલે કે બીજે સમયે અવશ્ય કશું લેવાપણું પણ રહ્યું નથી. મારે એ ઋણમાંથી મુક્ત થવાનું તો બાકી અંતર પડે.
જ છે. અનંત ભવભ્રમણ કરતાં કરતાં હું મનુષ્યગતિમાં આવી પહોંચ્યો આમ, કોઈ પણ એક સમયે જઘન્ય એક જીવ અને ઉત્કૃષ્ટ ૧૦૮ છું અને મને જો હવે ઘર્મરુચિ થઇ છે અને ઋણમુક્ત થવાના કર્તવ્યની જીવ મોક્ષગતિ પામી શકે.
સમજ આવી છે તથા સિદ્ધાત્માએ કરેલા પુરુષાર્થનો પ્રેરક, ઉપકારક અનંત કાળથી જીવો મોક્ષે જાય છે, તો પણ તેઓ સંસારી જીવોના આદર્શ મારી નજર સામે છે. તો મારું એ જ કર્તવ્ય છે કે મારે પણ સૂક્ષ્મ અનંતમાં ભાગના હોય છે. જ્યારે પણ આ પ્રશ્ન પૂછવામાં આવે ત્યારે નિગોદના કોઈક એક જીવને મુક્ત કરીને વ્યવહાર રાશિમાં લાવવો તેનો આ જ જવાબ હશે. અનંત કાળ પછી પણ આ જ જવાબ રહેશે : જોઇએ. આ હું ત્યારે જ કરી શકું કે જ્યારે પ્રબળ પુરુષાર્થ કરી હું પોતે નવતત્ત્વ પ્રકરણમાં કહ્યું છે:
સિદ્ધગતિ પામી શકું. એમ હું જ્યારે કરી શકીશ ત્યારે મારા બે મુખ્ય जइआइ होइ पुच्छा जिणाण मग्गम्मि उत्तरं तइया ।
હેતુ સરશે. જે સિદ્ધાત્માએ નિગોદમાંથી મને બહાર કાઢયો અને इककस्स निगोयस्स अणंतभागो अ सिद्धिगओ ॥
સિદ્ધદશાનો આદર્શ મારી સમક્ષ મૂક્યો છે તે હું પરિપૂર્ણ કરી શકીશ. જ્યારે કોઇ જિનેશ્વર ભગવાનને પ્રશ્ન કરે કે અત્યાર સુધીમાં કેટલા અને નિગોદમાંથી એક જીવને વ્યવહાર રાશિમાં લાવીને હું ઋણમુક્ત જીવો મોક્ષે ગયા છે? ત્યારે જિનેશ્વર ભગવાન ઉત્તર આપે કે અત્યાર બની શકીશ.' સુધીમાં એક નિગોદના અનંતમા ભાગ જેટલા જીવો મોક્ષે ગયા છે. આમ, મોક્ષપુરુષાર્થ એ ભવ્ય જીવોનું ઉભય દૃષ્ટિએ પરમ કર્તવ્ય
કોઈક પ્રશ્ન કરે કે અત્યાર સુધીમાં સંસારમાંથી કેટલા જીવો સિદ્ધ બની રહે છે. સિદ્ધ ભગવંતોને વંદન કરવાનું પ્રયોજન છે એની પણ પરમાત્મા બન્યા? ઉત્તર છે : અનંત જીવો, કારણ કે જીવો સંસાર આથી પ્રતીતિ થશે. પરિભ્રમણમાંથી મુક્ત થઈ સિદ્ધાવસ્થા પ્રાપ્ત કરે એ ઘટના
તે સિદ્ધ ભગવંતો મંગલરૂપ છે. અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ અને કેવલી અનાદિ-અનંત છે. ભૂતકાળમાં અનંત જીવો સિદ્ધ થઈ ગયા છે,
પ્રણીત ધર્મ એ ચાર મંગલ, ચાર લોકોત્તમ અને ચાર શરણરૂપ છે. આ વર્તમાનકાળે પણ (મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાંથી) અનેક જીવો સિદ્ધ થાય છે ચારમાં બીજે ક્રમે સિદ્ધ ભગવંત છે. કોઇક કદાચ પ્રશ્ન કરે કે અરિહંત અને ભવિષ્યમાં પણ અનંત જીવો સિદ્ધ થશે.
પરમાત્મા તો અનેક જીવોને ધર્મ પમાડે છે. સાધુ ભગવંતો દ્વારા અને જૈન દર્શન પ્રમાણે સંસારમાં જેટલા જીવો છે અને સિદ્ધાવસ્થામાં કેવલી પ્રણીત ધર્મ દ્વારા પણ અનેક જીવોનું કલ્યાણ થાય છે. પરંતુ સિદ્ધ જેટલા જીવો છે તે કુલ જીવોમાંથી એક પણ જીવ જ્યારે ઓછો થવાનો ભગવંતો તો સિદ્ધદશામાં સિદ્ધશિલા ઉપર અનંત કાળ માટે સ્થિર છે. નથી કે એકપણ નવો જીવ તેમાં ઉમેરાવાનો નથી. સંસારી જીવો સિદ્ધ એમને કશું કરવાપણું નથી. તેઓ આપણું કશું કરી શકે તેમ નથી. તો બને એ ઘટના અનાદિ કાળથી નિરંતર બને છે અને અનંત કાળ સુધી
પછી તેમને કેવી રીતે આપણે મંગલરૂપ કહી શકીએ ? તેઓ કઈ રીતે બનતી રહેશે. જૈન દર્શન પ્રમાણે જ્યારે એક જીવ સિદ્ધ થાય છે ત્યારે
આપણને ઉપયોગી થઈ શકે? એનો ઉત્તર એ છે કે જો ખુદ અરિહંતો એક જીવ સૂક્ષ્મ નિગોદમાંથી નીકળી વ્યવહારરાશિમાં આવે છે. કોઈક ભગવંતો માટે પણ સિદ્ધ પરમાત્મા મંગલરૂપ છે તો આપણા માટે તો પ્રશ્ન કરે કે જો આવી રીતે જીવો નિરંતર સિદ્ધાવસ્થા પામતા જાય તો
કેમ ન હોઈ શકે? વળી સિદ્ધ ભગવંતો પોતાના સિદ્ધપણા દ્વારા એનો અર્થ એ થયો કે સંસારી જીવોમાંથી એટલા જીવો ઓછા થયા. આપણને મોક્ષ માર્ગ દર્શાવે છે. એ એમનો ઉપકાર પણ અનહદ છે. તો પછી એમ કરતાં કરતાં એવો વખત ન આવે કે બધા જ જીવો સિદ્ધ કોઇ મહાત્મા સૈકાઓ પૂર્વે થઈ ગયા હોય, આપણે એમને જોયા ન બની જાય? એનો ઉત્તર એ છે કે સિદ્ધ ગતિમાં હાલ અનંત જીવો છે હોય તો પણ જો એમનું જીવન આપણે માટે પ્રેરણારૂપ બની જાય, અને હવે પછી ગમે તેટલા જીવો ત્યાં જાય તો પણ તે અનંત જ રહેવાના. પરોક્ષ રીતે તેમનો આપણા ઉપર ઘણો બધો ઉપકાર થાય, તેમ સિદ્ધ
