________________
વર્ષ: ૪૦ અંક: ૨
૦ તા. ૧૬-૨-૧૯૯૩
૦ Regd. No. MH.By / South 54 Licence No. : 37
૦૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર૦૦૦
૦૦૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ ૫૦ વર્ષ૦૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂ.૩૦૦૦૦.
તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
અળશ અળશ અથવા અળછ એટલે કચરો. અળશ એટલે જૂની નકામી ફરીને ટ્રેન છેવટે પાછી ન્યુયોર્ક આવી પહોંચી અને ન્યુયોર્ક રાજ્ય એ નાખી દેવાની વસ્તુ.
કચરાના નિકાલ માટે છેવટે જુદી જ વ્યવસ્થા કરવી પડી. કચરો તે કંઈ લેખનો વિષય હોઈ શકે એમ કોઇકને લાગે. આમ, દુનિયામાના ઘણા દેશોમાં, ખાસ કરીને સમૃદ્ધ દેશોમાં અલબત્ત, કચરા વિશે કચરા જેવું લખવાનો કંઈ અર્થ નથી.
કચરાનો નિકાલ દિવસે દિવસે મોંઘો થતો જાય છે. અમેરિકાના કેટલાક કચરો માનવજાતનો સનાતન વિષય છે. જ્યાં સુધી માનવજાત છે મહત્ત્વના પ્રશ્નોમાં કચરાના નિકાલનો પ્રશ્ન અત્યંત ગંભીર છે. કચરો ત્યાં સુધી કચરો એને છોડવાનો નથી.
દુનિયાના અર્થતંત્રમાં એક મહત્ત્વનો વિષય બની ગયો છે. - વર્તમાન જગત કચરા માટે વધુ સભાન બન્યું છે. છેલ્લા એક છેલ્લા એક બે દાયકામાં દુનિયાનાં કેટલાય મોટા મોટા શહેરોમાં સૈકામાં પ્લાસ્ટિક, રાસાયણિક પદાર્થો, તેલ, અણુ વગેરેના કચરાને વસતીની સંખ્યાનો આંક એક કરોડ ઉપર નીકળી ગયો છે. ટોકયો, કારણે કચરાનું વૈવિધ્ય ઘણું વધ્યું છે. કચરાની સાથે પર્યાવરણના પ્રશ્નો સાઓ પાઉલો, મેકિસકો જેવાં કેટલાંક શહેરો તો બે કરોડની વસતી ઊભા થયા છે. કચરાના અયોગ્ય કે વિલંબિત નિકાલને કારણે સુધી પહોંચી જવા આવ્યાં છે. આટલાં મોટાં શહેરોની સ્વચ્છતાનો, રોગચાળાની સમસ્યાઓ પણ ચાલુ થઇ છે. કેટલાક નવા નવા રોગો કચરાના નિકાલનો પ્રશ્ન ઘણો વિકટ બની ગયો છે. લંડન, પેરીસ કે કચરાને કારણે અસ્તિત્વમાં આવ્યા છે. કેટલાક રોગો તો હોસ્પિટલના ન્યુયોર્ક જેવાં એક જમાનામાં અંત્યંત સ્વચ્છ ગણાતાં શહેરોમાં પણ હવે કચરામાંથી જ ફેલાવા લાગ્યા છે.
કેટલાયે વિસ્તારોમાં અસ્વચ્છતા જોવા મળે છે. એશિયાના શહેરોમાં કચરો દુનિયાની એક તુચ્છ, ક્ષુદ્ર વસ્તુ છે. પણ એની તુચ્છતા કે ટોકયો અને સિંગાપુરે પોતાની સ્વચ્છતાનું પ્રમાણ જાળવી રાખ્યું છે. ક્ષુદ્રતાની અવગણના કરવાનું માનવજાતને પોષાય એવું નથી. તેમ છતાં તે શહેરોનું કચરાનું પ્રમાણ ઘણું મોટું છે. આખી દુનિયામાં
સમગ્ર દુનિયાના બધાં રાષ્ટ્રોની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તો ફક્ત સૌથી વધુ કચરો કાઢનાર શહેર તરીકે ટોકયો ગણાય છે. વીસ હજાર કચરાના નિકાલ માટે સરકારી સ્તરે કુલ રોજના એક સો અબજ કરતાં ટન જેટલો કચરો ટોકયો રોજે રોજ દરિયામાં ઠાલવે છે. વસ્તુતઃ ટોકયો વધું રૂપિયાનું ખર્ચ થાય છે. વ્યક્તિગત કે કૌટુંબિક સ્તરે રોજ થતા પાસે દરિયામાં કચરાના એક ટાપુનું નિર્માણ થઈ ગયું છે. કચરા માટેના ખર્ચની વાત તો જુદી છે. ઘર, દુકાન કે કારખાનામાંથી જાપાનમાં કચરાનું પ્રમાણ ઘણું વધુ રહે છે એના કારણોમાં ત્યાંના બહાર આવેલા કચરાના નિકાલ માટે સુધરાઈ કે સરકારની જવાબદારી અર્થતંત્રીઓ જાપાનીઓની પેકિંગ કરવાની લાક્ષણિક પદ્ધતિને પણ. દિવસે દિવસે મોટી થતી જાય છે. હવે કચરાના નિકાલ માટે માત્ર લોરી ગણાવે છે. કોઇ પણ ચીજવસ્તુ લેવી કે આપવી હોય તો સારી રીતે કે ટ્રકનો જ ઉપયોગ નથી થતો. સ્પેશિયલ ટ્રેન અને સ્ટીમરોનો ઉપયોગ વીંટાળ્યા વગર આપી ન શકાય. મોટી મોટી દુકાનોની, સ્ટોર્સની પણ થવા લાગ્યો છે. ક્યારેક વિમાનનો ઉપયોગ પણ થયો છે. નજીકના કેટલીક શક્તિ સુશોભિત પેકિંગ કરવામાં વપરાય છે અને લોકોની ભવિષ્યમાં સમૃદ્ધ દેશોમાં મધદરિયે કચરાનો નિકાલ કરવા માટે કાર્ગો શક્તિ તે ખોલાવામાં વપરાય છે અને તેનો કચરો વધતો જાય છે. વિમાનની નિયમિત અવરજવર થવા લાગે તો નવાઈ નહિ.
કેટલાક વાર તો વસ્તુની કિંમત કરતાં પેકિંગ વધારે હોય છે. કેટલાંક માનવસર્જિત કચરો દુનિયાના દુર દુરના ખૂણામાં પહોંચી ગયો વર્ષ પહેલાં જાપાનમાં હું હતો ત્યારે એક મિત્રે કોઈકનો પરિચય છે. અલાસ્કામાં પોઇન્ટ બેરોમાં અમે હતાં ત્યાં જોયું કે બરફના એ કરાવ્યો. એ અપરિચિત ભાઈએ ભેટનું એક મોટું સુશોભિત પેકેટ દેશમાં ઠેર ઠેર કચરાના ઢગ હતા. ઉનાળો આવે, બરફ ઓગળે અને આપ્યું. મેં કહ્યું આટલી મોટી ભેટ મારાથી લેવાય નહિ. મેં તમારું એવું સ્ટીમરો આવતી થાય અને કચરો લઈ જાય ત્યાં સુધી એસ્કિમો લોકોને કંઈ કામ નથી કર્યું. એમણે કહ્યું “ડૉ. શાહ, આ તો એક પ્રતીક રૂપે રાહ જોવી પડે છે. એવરેસ્ટના શિખર ઉપર સાહસિકોની ટુકડીઓ દ્વારા નાની સરખી ભેટ છે. તમારે એ લેવી જ જોઈશે.' એ ભેટ લઈને, થતો કચરો વખતો વખત વધતો જાય છે. એ સાફ કરાવવા માટે લાખો હોટેલ પર આવીને મેં ખોલી. સુશોભિત રિબનવાળું પૂઠું ખોલ્યું. રૂપિયાની જરૂર પડે એમ છે. સમુદ્રમાં ટેન્કરોના ઓઇલથી થતો કચરો એમાંથી એક સુશોભિત ખોખું નીકળ્યું. એ ખોલતાં એક સુશોભિત કવર સાફ કરાવવા માટે કેટલાયે દેશોને વાર્ષિક બજેટ બનાવવું પડે છે. નીકળ્યું. એ ખોલતાં રંગબેરંગી સુશોભિત કાગળમાં વીંટાળેલી કોઈ અલાસ્કામાં વાલ્ટિઝમાં કમાનની બેદરકારીને લીધે ખડક સાથે અથડાઈ ચીજ હતી. મેં ઉત્સુકતાપૂર્વક એ કાગળ ઉખાયો તો એમાંથી એક સાવ ગયેલા ટેન્કરમાંથી વહી ગયેલા લાખો ગેલન ઓઇલને કારણે પ્રદૂષિત નાની ખિસ્સા માટેની ટેલિફોન ડાયરી નીકળી. હું આશ્ચર્યચકિત થયો. થયેલા પાણીને સાફ કરવા અમેરિકાને કરોડો ડોલરનું ખર્ચ કરવું પડ્યું
ડાયરી કરતાં પેકિંગમાં ૨કમ અને સમય વધું વપરાયાં હતાં. એ
અપરિચિત ભાઇએ સાચે જ નજીવી ભેટ આપી હતી. પ્રેમથી આપી - થોડા વખત પહેલાં છાપામાં વાંચ્યું હતું કે અમેરિકામાં ન્યુયોર્ક
હતી. પણ ભેટ કરતાં તેનું પેકિંગ ભારે આકર્ષક હતું, જે છેવટે કચરામાં સ્ટેટની કચરો ભરેલી એક સ્પેશિયલ ટ્રેન બીજા રાજ્યના દરિયામાં ગયું. કચરાની ટોપલી આખી ભરાઈ ગઈ, કચરો ફેંકવા માટે ગઈ હતી, પરંતુ તે રાજ્ય પોતાના વિસ્તારમાં કચરો
વીસમી સદીમાં આ પેકિંગના કલ્ચરને કારણે દુનિયાના ઘણા ફેંકવાની પરવાનગી આપી નહિ એટલે એ ટ્રેન ત્યાંથી ત્રીજા રાજ્યમાં દેશોમાં કચરાનો પ્રશ્ન વધુ ગંભીર બની ગયો છે. ગઇ. ત્યાંથી પણ પરવાનગી મળી નહિ. આમ ત્રણ ચાર રાજ્યમાં
