________________
વર્ષ : ૪૦ અંક: ૭-૮૦
૦ તા. ૧૬-૮-૧૯૯૩ ૦
૦Regd. No. MH.By / South 54 Licence No. : 37
૭૦૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર૦૦૦
પલુદ્ધ QUO6
૦૦૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ૦૦૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂ.૩૦૦૦૦
તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
અમારિ પ્રવર્તન પર્યુષણ પર્વના પાંચ મોટાં કર્તવ્યોમાં સૌથી પ્રથમ સ્થાન અમારિ ઓછા મનુષ્યોમાં એ પ્રકારની જાગૃતિ, સભાનતા કે અપ્રમત્તતા હોય પ્રવર્તનને આપવામાં આવ્યું છે. બીજાં ચાર કર્તવ્ય છે : સાધર્મિક છે. વાઘ સિંહ પોતાનો શિકાર કરવા ત્રાડ પાડતો ઘસી આવે અને ભક્તિ, ક્ષમાપના, અઠ્ઠમ તપ અને ચૈત્ય પરિપાટી
પોતાને જીવ લઈને ભાગવાનું આવે ત્યારે માણસને ખ્યાલ આવે કે અમારિ એટલે અ + મારી. “મારિ' એટલે મારવું, હિંસા કરવી.
પોતાને પોતાનો જીવ કેટલો વહાલો છે. તેવી રીતે દરેક જીવને પોતાનો “અમારિ' એટલે હિંસા ન કરવી. અમારિ એટલે અહિંસા,
જીવ વહાલો છે. દરેકને જીવવું ગમે છે. કોઈને મરવું ગમતું નથી. અમારિ એટલે પ્રાણાતિપાત વિરમણ.
એટલે જ ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે : અમારિ પ્રવર્તન એટલે અહિંસા પ્રવર્તાવવી, અહિંસા ધર્મનું જાતે
सव्वे जीवा वि इच्छंति जीविडं न मरिज्जिउं। આચરણ કરવું એટલું જ બસ નથી. બીજાને પણ એનું આચરણ કરવા
तम्हा पाणीवहं घोरं निग्गंथा वज्जयंति ना માટે પ્રેરણા કરવી જોઈએ. એટલા માટે પર્યુષણ પર્વ દરમિયાન અમારિ દરેક જીવને જીવવું ગમે છે. કોઈને મરવું ગમતું નથી. એટલા માટે પ્રવર્તન ઉપર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. એને પર્યુષણના મુખ્ય નિગ્રંથ મુનિઓએ ઘોર એવા પ્રાણીવધનો ત્યાગ કરવો જોઇએ. કર્તવ્યરૂપ ગણવામાં આવ્યું છે. અહિંસા ધર્મનું પોતે તો જીવનભર સંસારમાં એકેન્દ્રિય જીવથી માંડીને પંચેન્દ્રિય જીવ સુધી સકારણ પાલન કરવાનું હોય, પરંતુ અન્ય લોકો દ્વારા કેટલાક જીવોનો વધ અને અકારણ જે હિંસા સતત ચાલી રહી છે તેમાંથી વર્તમાન જગતમાં થવાનો હોય તો તે અટકાવવા માટે હંમેશાં પ્રયત્નો કરવા જોઇએ.
પંચેન્દ્રિય જીવોની જે સતત હિંસાની પ્રવૃત્તિ ચાલી રહી છે ફક્ત તેની પર્યુષણ પર્વ દરમિયાન તો સવિશેષ કર્તવ્યરૂપે પ્રયત્નો કરવા જોઇએ.
જ વાતો કરીએ તો તે પણ કમકમાટી ઉપજાવે એવી છે. જીવોને અભયદાન આપવાની પ્રવૃત્તિ હૃદયમાં જો દયાનો સાચો
. છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં દુનિયાભરમાં મનુષ્યની વસતી વધવાની ભાવ હોય તો જ વધુ દૃઢ અને વેગવાળી બને છે. દયાથી હૃદય આર્ટ બને છે અને આર્ટ બનેલું હૃદય આરાધના માટે વધુ યોગ્ય બને છે.
સાથે સાથે આહાર માટે પંચેન્દ્રિય પ્રાણીઓની હિંસા પણ ઘણી વધતી પર્યુષણ પર્વમાં આરાધક જીવો માટે “અમારિ પ્રવર્તન'ના કર્તવ્યને
ચાલી છે. દેશ-વિદેશમાં પ્રાણીઓની કતલને માટે નવાં નવાં એટલા માટે પ્રથમ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે.
સ્વયંસંચાલિત યંત્રો પ્રચારમાં આવતા ગયાં છે. એથી એક સાથે સેંકડો અહિંસાનું ક્ષેત્ર ઘણું વિશાળ છે. ભગવાન મહાવીરે પ્રેમ, કરુણા,
પ્રાણીઓની કતલ આવાં કતલખાનાઓમાં રાત-દિવસ ચાલવા લાગી દયા જેવા વિધેયાત્મક શબ્દો કરતાં નિષેધાત્મક શબ્દ “અહિંસા' પસંદ
છે. દુનિયાની બહુમતી વસતી માંસાહારી છે, એટલે દેખીતી રીતે જ કર્યો તેની પાછળ ઘણું ઊંડુ રહસ્ય રહેલું છે.
આહાર માટે રોજે રોજ અસંખ્ય પ્રાણીઓની કતલ થાય. પરંતુ વર્તમાન જીવોનો સ્થૂલ વધ ન કરવો ત્યાંથી માંડીને અન્ય કોઇ જીવના.
સમયમાં એક દેશમાંથી બીજા દેશમાં ચીજ વસ્તુઓની ઝડપી હેરફેર ચિત્તને ન દુભવવું ત્યાં સુધી અહિંસાનું ક્ષેત્ર વિસ્તરેલું છે. દ્રવ્યહિંસા
કરવાની સગવડો વધવાને લીધે માત્ર ભૂખ સંતોષવા માટે જ નહિ પરંતુ અને ભાવ હિંસા એમ હિંસાના બે પેટા પ્રકારો છે. તેમાં પણ મન,
માણસના શોખ અને સ્વાદને પોષવા માટે પણ એક દેશમાંથી બીજા વચન અને કાયાથી હિંસા ન કરવી, ન કરાવવી અને ન અનુમોદવી
દેશમાં માંસ કે માંસાહારી વાનગીઓની જથ્થાબંધ ઝડપી એમ ત્રિવિધે ત્રિવિધ કોટિએ હિંસાને અટકાવવા માટે ભગવાનને બોધ
નિકાસ-આયાત થવા લાગી છે. એને લીધે પણ સમગ્ર દુનિયામાં આપેલો છે. જે વ્યક્તિ અહિંસાની આ ભાવનાને સાચી રીતે વરેલી
પશુધની સંખ્યામાં ઘણો મોટો વધારો થયો છે. હોય છે તેના હૃદયમાં મૈત્રી, પ્રમોદ, કરુણા, પ્રેમ વગેરે ભાવો કુદરતી થોડાં વખત પહેલાં એવા એક સમાચાર વાંચવામાં આવ્યા હતા કે રીતે આવ્યા વિના રહેતા નથી. એ ભાવો હોય તો જ અહિંસાનું સારી ફિલિપાઇન્સના કેટલાક લોકોને કૂતરાનું માંસ વધારે ભાવે છે એટલે રીતે પાલન થઇ શકે છે. નિષ્ઠાપૂર્વક આ વ્રતના પાલન વિના જીવ ઇઝરાયલના એક ઉદ્યોગપતિએ ઈઝરાયલમાંથી અને બીજા દેશોમાંથી મોક્ષનો અધિકારી નથી બની શકતો.
રસ્તામાં રખડતા કૂતરાઓને પકડીને તેની કતલ કરીને અને તેનું માંસ સમગ્ર વિશ્વમાં જીવોના જન્મ અને મરણની ક્રિયા સતત ચાલ્યા ફિલિપાઇન્સ અને એવા બીજા દેશોમાં મોકલવા માટે એક અદ્યતન કરે છે. કુદરતી ક્રમે જીવો આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને દેહ છોડે એ જુદી વાત કારખાનું સ્થાપવાની યોજના કરી છે. ઇઝરાયલના લોકો કુતરાનું માંસ છે, પરંતુ જીવન જીવવું ગમતું હોય અને છતાં બીજા કોઇ એના પ્રાણ ખાતા નથી પરંતુ બીજા દેશો માટે માંસ તૈયાર કરીને મોકલવાની હરી લે એ ઘટના પાપરૂપ છે. બીજી બાજુ સંસારમાં એક જીવ બીજા યોજના પોતાના દેશમાં કરવી એમાં હવે જરા પણ નવાઇ કે શરમ રહી જીવનું ભક્ષણ કરીને જીવે છે. નીવો નીવણ નીવન એટલે કે જીવો નથી. દુનિયાનું અર્થતંત્ર દુનિયાને ઉત્તરોત્તર વધુ અને વધુ પશુવધ બીજા જીવને પોતાના આહાર માટે અકાળે મારે છે. આથી સંસારમાં તરફ ધકેલી રહ્યું છે. ધન કમાવા નીકળેલા માણસોને પાપનો વિચાર હિંસાની આ પ્રવૃત્તિ પ્રતિક્ષણ ચાલ્યા કરે છે. પરંતુ એમાં પણ પોતાના ગળે ઊતરતો નથી. અત્યાર સુધી અપથ્ય મનાયેલા કૂતરાના માંસનો આહાર માટે ઓછામાં ઓછાં પાપવાળી અલ્પતમ અને અનિવાર્ય હોય જેમ પ્રચાર થવા લાગ્યો છે તેમ કોરિયાના સાપના સુપનો પણ પ્રચાર એટલી જ હિંસા, સખેદ કરવા તરફ લક્ષ હોવું ઘટે. એટલા માટે પોતાના થવા લાગ્યો છે. મનુષ્યની આહાર માટેની પ્રણવધની ક્ષેત્રમર્યાદા હવે આહાર માટે એકેન્દ્રિય જીવોથી ચાલે તો વધુ ઇન્દ્રિયોવાળા જીવોની વિસ્તરવા લાગી છે. આવા લોકોને દયા, કરુણા, પશુપ્રેમની વાતમાં હિંસા ન કરવી જોઈએ. મનુષ્યજીવનમાં જ એ શક્ય છે. પરંતુ બહુ રસ ક્યાંથી પડે?
