________________
તા. ૧૬-૧૨-૯૩
પ્રબુદ્ધ જીવન
માનંદ છે. વીડિયો અને ટી. વીના અતિરેકને કારણે તથા સારી ફિલ્મોના 3 " " સ્વ. જેઠાલાલભાઈ ઝવેરી તત્ત્વચિંતક હતા. એમણે પ્રેણા ધ્યાન વિશે કાળને કારણે એ આનંદથી ઘણા બાળકો વંચિત રહેતા હોય છે. ટી. કેટલીક પુસ્તિકાઓ પણ લખી છે. તદુપરાંત એમણે અંગ્રેજીમાં ન્યૂરો વી.ના પડદા પર બહુ ઓછા લોકો ગંભીરતા પૂર્વક ફિલ્મ જોઈ શકે છે. સાયન્સ એન્ડ કર્મ જેવાં કેટલાંક પુસ્તકો અંગ્રેજીમાં પ્રકાશિત કર્યા છે. બે કારણે સારી ફિલ્મ બતાવવા છતાં એની અસર, થિયેટરના પડદા .. આવા તત્વચિંતક, આરાધકને જીવનના અંતિમ સમયે સંથારો લઈને પર જેવાથી થતી અસર કરતાં ઓછી થાય છે. ' દેહ છોડવાનું મન થાય એ સ્વાભાવિક છે. - મિત્રોને મળવું, સાથે રમવું, પત્રો લખવા, પ્રાણીબાગ વગેરે જેવા સંથારાની પ્રક્રિયા જૈન ધર્મની એક વિશિષ્ટ પ્રક્રિયા છે. પોતાના જવું એ બધી પ્રવૃત્તિઓનું પ્રમાણ હવે ઠીક ઠીક ઘટયું છે. આ બધી જર્જરિત થયેલા દેહને સ્વેચ્છાપૂર્વક છોડી દેવાની પ્રક્રિયા એ એક વિશિષ્ટ પ્રવૃત્તિઓનો રસ્તો એક નાનકડો ટી. વી.નો પડદો રોકીને બેઠો છે. ધર્મક્રિયા છે. અનશનપૂર્વક દેહ છોડયાનાં ઉદાહરણો જૈન ધર્મમાં અનેક દરિયા કિનારે ભીની માટીના સ્પર્શનો અનુભવ, ટી. વીના પડદા પર મળે છે. પ્રસન્નતાપૂર્વક દેહ છોડી દેવો એ કંઈ જેવી તેવી વાત નથી. એડ ફિલ્મમાં જાહેરખબરમાં દેખાડાતી દરિયાની માટીના દૃશ્યને ગમે ૧૦૦ વર્ષે પણ માણસને જીવવું ગમે છે. મરવું કોઈને એમ સહેલાઈથી તેટલી વાર જેવા છતાં પણ આપણને નહીં મળે. આપણા જીવનમાં, ગમતું નથી. '. ડ્રોઈંગરૂમમાં પ્રવેશી ચૂકેલા આ ટી. વી.નું સ્થાન મહત્વનું છે પરંતુ એને દુઃખ, નિરાશા, આવેગ, ભય, ચિંતા, દેવું વગેરેમાંથી મુકત થવા માટે, જે યથાસ્થાને રાખવાનો સક્યિ પ્રયત્ન આવશ્ય છે. " માનસિક કે શારીરિક યાતનામાંથી છટક્વા માટે કોઈ વ્યક્તિ પોતાના 'તમે સ્ટાર લીધું છે?
જીવનનો અચાનક અંત આણે તો એ આત્મહત્યા કહેવાય છે. તે અશુભ ‘ના’
અને પાપરૂપ ગણાય છે તથા તેનો પ્રયાસ કાયદાની દૃષ્ટિએ ગુનો ગણાય 'સારું છે. અમારે તો 'સ્ટાર આવ્યા પછી છોકરાં ભણતાં જ નથી.' છે. સંથારામાં અચાનક મૃત્યુ નથી હોતું, “મક મૃત્વ હોય છે. માત્ર. આ સંવાદો આજે ઘર ઘર કી કહાની બની ગયા છે.
દેહનું પોષણ અટકાવવાની જ તેમાં વાત હોય છે. દેહ અને આત્માની આપણા પોતાના શોખ માટે આપણે કરમાઈ ગયેલી નવી પેઢી ભિન્નતાની સમજણ અને પ્રતીતિ સાથે સ્વસ્થતાપૂર્વક, ઉલ્લાસ સાથે તૈયાર કરીશું? ખીલું ખીલું થઈ રહેલા બાળકોના બાળપણને ટી. વી.ના લેવાયેલો એ નિર્ણય હોય છે. તત્તવજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ તેમાં ઘણું ઊંડું પડદા સામે કુંઠિત થવા દઈશું?
રહસ્ય રહેલું છે. આત્મહત્યામાં અશુભ અધ્યવસાયો હોય છે. તેમાં અમેરિકામાં ટી. વી.ને માટે ઇલેકટ્રોનિક બેબીસિટર શબ્દ વપરાય કાયરપાડ્યું છે. તે બની રીતે કરવામાં આવે છે. તેમાં જીવનનો અંત છે. બાળકને સાચવવાની ઉપાધિ ન કરવી હોય તો ટી. વી. સામે બેસાડી અચાનક આણવામાં આવે છે. સંથારો એ જાહેર ધર્મપ્રસંગ છે. તેમાં
સ્વસ્થતા, નિર્ભયતા, સમજણ અને ઉચ્ચતત્વદૃષ્ટિ રહેલ હોય છે. આ બાળકને સાચવવાનો કે એની ઉપાધિનો પ્રશ્ન જ નથી. એ સ્વજનોને પણ તે સ્વીકાર્ય હોય છે, તેમાં દેહત્યાગ ઈમિક હોય છે. બાળ-કળીની દરેક પાંખડી, એ કમળનું દરેક કમલદલ માત્ર ટીવી. આખો પ્રસંગ ઉત્સવરૂપ હોય છે. આત્મહત્યામાં વ્યક્તિનો નિર્ણય અંગત જેવાથી નહીં ઉઘડે. એ માટે સક્રિય રીતે આપણે પ્રયત્ન કરવો પડશે. હોય છે અને તે ઘણુંખરું ખાનગી રખાય છે. સંથારામાં ગુરુ કે વડીલની બાળકો સામે આ પ્રલોભન મૂકી તો દીધું છે પણ હવે બાળકને એ આજ્ઞા વિના તેવા નિર્ણયનો અમલ થઈ શકતો નથી. આત્મહત્યા થોડીક ‘આકર્ષણનો ઉત્તમ ઉપયોગ શી રીતે થઈ શકે એનું માર્ગદર્શન કરવું ક્ષણોની ઘટના હોય છે. સંથારો કેટલા દિવસ ચાલે તે કહી શકાય નહિ, પડશે.'
પરંતુ જયાં સુધી ચાલે ત્યાં સુધી આત્મચિંતન અને પ્રભુકીર્તનનો ઉત્સવ - ટી. વી. સામે ખુલ્લું હોવા છતાં એનો ઉપયોગ કરતું રિમોટ કંટ્રોલ ચાલ્યા કરે છે. એટલે જ સંથારાને આત્મહત્યા ગણવામાં આવતો નથી.
આપણા હાથમાં છે. એમાં ક્યું બટન ક્યારે દાબવું એ અત્યારથી ભૂતકાળમાં ન્યાયાલયોએ પણ એક પ્રકારના ચુકાદા આપ્યા છે. વિચારીશું તો ઉગતી પેઢીના વિકાસ અને ચરિત્રના ' રિમોટને યોગ્ય અન્ન-જળ ન લેવાં એ પણ મનુષ્યનો નૈસર્ગિક, સ્વૈચ્છિક અધિકાર સમયે સુકાનરૂપે સોંપી શકીશું. .
200 મનાયો છે. કોઈ બાબતના વિરોધમાં આમરણાંત ઉપવાસ ઉપર ઊતરવું
એ સંથારો નથી, કારણકે એમાં આસક્તિ છે, દ્વેષ છે. અશુભ અધ્યવસાયો સ્વ. જેઠાલાલ ઝવેરી
છે. દબાણ લાવવાનો કૃત્રિમ પ્રયાસ છે અને પ્રશ્નોનું નિરાકણ થતાં '' (છેલ્લા પાનાથી ચાલુ)
ઉપવાસ છોડવાની છૂટ હોય છે. સમાધાન થયે ઉપવાસ છોડવાથી પોતે,
રાજી થાય છે. દેહનું મમત્વ રહે છે. સંથારો શબ્દ સંસારક શબ્દ ત્યારપછી તેમણે પોતાનું સમગ્ર લય ધર્મ અને તત્વજ્ઞાનના ક્ષેત્રે દોર્યું
ઉપરથી આવ્યો છે. ભવસમુદ્રમાંથી સારી રીતે પાર ઉતારનાર તે સંસ્મારક. હતું. પોતે તેરાપંથી સંપ્રદાયના હતા એટલે સ્વાભાવિક રીતે જ આચાર્ય
એટલે કે સંથારો છે. જૈનોના કેટલાક ફિરકામાં ગૃહસ્થોને સંથારો લેવાની ? તુલસી તથા યુવાચાર્ય મહાપ્રજ્ઞ શ્રી નથમલજીના સંપર્કને લીધે તેઓ
, આજ્ઞા અપાતી નથી, કારણ કે સંથારાનાં ભયસ્થાનો પણ ઘણાં મોટાં ' લાડનુની જૈને વિશ્વભારતી સંસ્થા સાથે વધુ અને વધુ સંકળાયેલા રહ્યા. ૧ વખત જતાં તેઓની ત્યાં વિઝિટીંગ પ્રોફેસર તરીકે નિમણુંક કરવામાં
છે. વળી પૂર્વના કાળમાં લોકોના શરીરમાં અને ચિત્તમાં જેટલું બળ હતું આવી. એ રીતે જૈન વિશ્વભારતીમાં તથા અન્યત્ર વખતો વખત તેમનાં
તેટલું અત્યારે રહ્યું નથી. એથી જ સંથારાની ઘટના ઘણી વિરલ ગણાય પાખ્યાનો યોજાતાં રહ્યાં હતાં.
છે. એથી જ જૈનોના કેટલાક ફિરકાના, કેટલાક સમુદાયમાં સંથારાનાં ? પ્રેક્ષાધ્યાનની શિબિરનાં સંચાલનની તથા અન્ય પ્રકારની વિવિધ
પચ્ચકખાણ ગૃહસ્થોને આપવામાં આવતાં નથી. કેટલાક સમુદાયમાં ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓમાં તેમણે સક્તિ ભાગ લીધો હતો. તેરાપંથી સભા,
તેવી છૂટ અપાય છે. અણુવ્રત સમિતિ, તુલસી આધ્યાત્મ નીડમ, જૈન વિશ્વભારતી વગેરે વિવિધ
કે આ જેઠલાલભાઈએ સંથારો લઈને પોતાના અનુભવને સાર્થક સંસ્થાઓમાં તેમણે જુદા જુદા હોદ્દા પર રહીને સંગીન કાર્ય કર્યું હતું. ટા પર રહીને સંગીત કાઈ હં હં
અને
અને ઉજજળ કર્યો છે. એમના મહત્ત્વના યોગદાનને માટે એમને પ્રેક્ષા પ્રવક્તા, સમાજબંધું
છે . એમના આત્માને અવશ્ય સંગતિ પ્રાપ્ત થઈ હશે ! એમના વગેરે વિવિધ બિરદો પણ આપવામાં આવ્યાં હતાં. ' , " જીવનમાંથી આપણે પ્રેરણા લઈએ એજ અભ્યર્થના ! 210.
