________________
૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૩-૯૩
સારી રીતે ત્યારે મળ્યો હતો કે જ્યારે તેમણે ૧૯૫૩ થી ૧૯૫૬ સુધી નિમિત્તે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષથી અમારી વચ્ચે નિયમિત પત્રવ્યવહાર જામનગરની નગરપાલિકાના પ્રમુખ તરીકે જામનગર શહેરને રહેતો હતો. વિકસાવવામાં સંગીન કામ કર્યું.
- ૧૯૫૩માં જામનગર ગયા પછી ત્યાં ફરી જવાનો અવસર અમને ત્યાર પછી સૌરાષ્ટ્રના ક્ષેત્રમાંથી સમગ્ર ગુજરાતના રાજકારણમાં ક્યારેય પ્રાપ્ત થયો નહોતો. છેલ્લાં પાંચેક વર્ષમાં કે. પી. શાહે ત્રણ ચાર તેમનો પ્રવેશ થયો અને ઇ. સ. ૧૯૬૬ થી ૧૯૬૮ સુધી ગુજરાત વાર અમારા વ્યાખ્યાનો જામનગરમાં ગોઠવ્યાં હતાં. પરંતુ દરેક વખતે એસ. ટી. નિગમના અધ્યક્ષ તરીકે તેમણે કામ કર્યું. એમણે પોતાના કંઈક કારણ આવી પડતાં છેલ્લી ઘડીએ તે બંધ રહ્યા હતાં. આ સત્તાકાળ દરમિયાન ગુજરાતના એસ. ટી. વ્યવહારને શિસ્ત, ગયા ઓકટોબર મહિનામાં પૂ. શ્રી પ્રદ્યુમ્નવિજયજી મહારાજે સમયપાલન તથા નાનાં નાનાં ગામડાઓ સુધી એસ. ટી. ને જામનગરના ચાતુર્માસ દરમિયાન હરિભદ્રસૂરિકૃત “યોગશતક'ની પહોંચાડવી, દૂર દૂરના નગરો અને તીર્થસ્થળો વચ્ચે સીધી એસ. ટી. વાચનાનો કાર્યક્રમ રાખ્યો હતો. આ કાર્યક્રમમાં ભાગ લેવા માટે હું સેવા દાખલ કરવી તથા વેપારી કુનેહથી એસ. ટી. ને સારી કમાણી અને મારાં પત્ની જામનગર ગયાં હતા. લગભગ ચાલીસ વર્ષ પછી કરતી કરી દેવી આ બધાને લીધે શ્રી કે. પી. શાહનો વહીવટ ઘણો જામનગર બીજી વાર જવાનું અમારે પ્રાપ્ત થયું હતું. જામનગર જઈએ વખણાયો અને સમગ્ર ભારતનાં તમામ રાજ્યોની એસ.ટી. સેવામાં એટલે મુ. શ્રી કે. પી. શાહનો સંપર્ક કર્યા વગર રહીએ નહિ. એમને ગુજરાતની એસ. ટી. સેવાની કામગીરી સૌથી ચઢિયાતી ગણાઇ. * ખબર આપી એટલે તરત જ એમને પોતાના ડ્રાઇવરને અમારે ત્યાં
શ્રી કે. પી. શાહે ત્યાર પછી રાજ્યમાં ફાઇનાન્સ કોર્પોરેશનના મોકલાવ્યો, અમે મળ્યા, પોતાને ત્યાં ન ઊતરવા માટે ઠપકો આપ્યો. અધ્યક્ષ તરીકે અને ત્યાર પછી ટેક્ષટાઇલ કોર્પોરેશન અધ્યક્ષ તરીકે ઘણી પણ વાચનાની દૃષ્ટિએ બીજાઓની સાથે અમારે રહેવું જોઈએ તે કારણ સંગીન સેવા આપી હતી. રાજકારણના ક્ષેત્રે શ્રી. કે. પી. શાહ અમે સમજાવ્યું. છેવટે ભોજન તો સાથે જ લેવાનો આગ્રહ એમણે ૧૯૭૨માં સૌરાષ્ટ્રમાં ધ્રોળ-જોડિયા વિભાગમાંથી કોંગ્રેસના સભ્ય રાખ્યો. વાચના પછી સાંજે સમય મળતો તેમાં શ્રી કે. પી. શાહ સાથે તરીકે વિધાનસભાની ચૂંટણી જીતીને ધારાસભ્ય તરીકે જોડાયા હતા. ઘણી વાતો થઈ હતી. એમણે રાજકારણમાંથી નિવૃત્તિ શા માટે લીધી આમ રાજકારણમાં તેમની એક પીઢ અગ્રણી કાર્યકર્તા તરીકે ગણના એની પણ વાત થઇ. એક જમાનામાં શ્રી કે. પી. શાહ સૌરાષ્ટ્રના થવા લાગી હતી. સમગ્ર જામનગર જિલ્લામાં એમનું વર્ચસ્વ ઘણું મોટું રાજકારણમાં એક અગ્રણી હતા. પરંતુ શ્રીમતી ઇન્દિરા ગાંધીના રહ્યું હતું. પરંતુ લગભગ સીત્તેર વર્ષની વયે એમણે રાજકારણમાંથી સત્તાકાળ દરમિયાન ઇન્દિરા ગાંધીએ શ્રી કે. પી. શાહને કેટલીક અચાનક નિવૃત્તિ લઈ લીધી અને જીવનના અંત પર્યત રાજદ્વારી મંચ ગેરરીતિઓ કરવા માટે ટેલિફોન કર્યો. એટલે કે. પી. શાહે એ વાતનો સાથે કોઈ નાતો રાખ્યો નહિ.
સ્પષ્ટ ઇન્કાર કરી દીધો. એને પરિણામે ઇન્દિરા ગાંધીની સાથેના - શ્રી કે. પી. શાહે રાજકારણમાંથી નિવૃત્તિ લીધી પણ પછીથી તેમના સંબંધો બગડ્યા, એથી ઇન્દિરા ગાંધીએ સરકારી અમલદાર એમણે પોતાનાં શેષ વર્ષો લોકસેવાના ક્ષેત્રે સંગીન અને સક્રિય કાર્યો દ્વારા એમને ત્રાસ આપવાનું ચાલુ કર્યું. એથી કે. પી. શાહને લાગ્યું કે કરવામાં ગાળ્યાં. તેઓ પોતાના કે. પી. શાહ ચેરિટેબલ ટ્રસ્ટ તરફથી રાજકારણમાં દિવસે દિવસે નાણાંનો બ્રણચાર વધતો જાય છે, જામનગર જિલ્લામાં જુદાં જુદાં સ્થળે નેત્રયજ્ઞો અને સર્વ રોગ આંટીઘૂંટીઓ થતી જાય છે, ગેરરીતિઓ આચરવામાં આવે છે, પૈસા નિદાનયજ્ઞનું આયોજન કરવા લાગ્યા. દરેક કેમ્પમાં તેઓ જાતે હાજર આપીને પક્ષપલ્ટો કરાવવામાં આવે છે. આ બધું જોતાં પોતે નક્કી કર્યું રહેતા. વળી તેમને જામનગરમાં જુદી જુદી સંસ્થાઓને વિકસાવવામાં કે રાજકારણને હવે કાયમને માટે તિલાંજલિ આપવી. જો ઇન્દિરા તથા કેટલીક નવી સંસ્થાઓની સ્થાપનામાં, કેળવણીના ક્ષેત્રે, તબીબી ગાંધીને કે. પી. શાહે ભ્રષ્ટાચારમાં સહકાર આપ્યો હોત તો ગુજરાતમાં ક્ષેત્રે અને ઘર્મક્ષેત્રે ઘણું સરસ કાર્ય કર્યું. જામનગરમાં વૃદ્ધાશ્રમ, અને કેન્દ્રમાં તેઓ ઘણા મોટા સત્તાસ્થાને પહોંચી શક્યા હોત. પરંતુ આયુર્વેદનું સંશોધન કેન્દ્ર, કોમર્સ કોલેજ, દેરાસર અને ઉપાશ્રય એવી ખોટી રીતે મોટા સત્તાસ્થાન મેળવવાની તેમણે લાલસા રાખો વગેરેની સ્થાપનામાં એમણે સક્રિય ફાળો આપ્યો. તેમનો બધો જ સમય નહિ, એટલું જ નહિ રાજકારણનું ક્ષેત્ર છોડ્યા પછી રાજકારણીઓ આ રીતે લોકસેવાનાં કાર્યોમાં સારી રીતે પસાર થતો રહ્યો. રાજકારણ સાથે એમણે સંપર્ક પણ છોડી દીધો. એ તો જાણે જીવનમાં એક સ્વસ્પની જેમ આવ્યું અને ગયું. એનો એમને શ્રી કે. પી. શાહમાં માનવતાનો ગુણ ઘણો મોટો હતો. પોતાનાં રજ માત્ર પણ અફસોસ રહ્યો નહોતો. બલકે પોતે રાજકારણમાંથી આંગણે આવેલા કોઇપણ ગરીબ માણસની વાત તેઓ પૂરી શાંતિથી વેળાસર નિવૃત્ત થઈ ગયા અને તેઓ પોતાના જીવનનું મોટું સદ્ભાગ્ય સાંભળતા અને દરેકને યથાયોગ્ય મદદ કરવા માટે તત્પર રહેતા. શ્રી સમજતા હતા.
કે. પી. શાહની માનવતાનું ઉત્તમ ઉદાહરાગ તો એ કે તેઓ પોતાના જીવનના છેલ્લાં થોડાંક વર્ષોથી શ્રી. કે. પી. શાહ લેખનની પ્રવૃત્તિ ઘરમાં નોકર ચાકરોને પણ સ્વજનની જેમ રાખતા. અમે એમના ઘરે તરફ વળ્યા હતા. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રનો તેમના ઉપર ઘણો મોટો પ્રભાવ નજરે જોયું હતું કે એમના નોકરો ચાકરો પણ ‘બાપુજી' “ બાપુજી? હતો અને આત્મસિદ્ધિના આધારે “આત્મદર્શન' નામની એક પુસ્તિકા કહીને એમનો પડ્યો બોલ ઝીલવા માટે હંમેશાં તત્પર રહેતા. એમણે પ્રગટ કરી હતી. તદુપરાંત સમાજની સ્થાપના અને એના જામનગરની દરિયાની હવા માફક ન આવવાને કારણે દર વર્ષની ઘડતરના પરિબળો વિશે પ્રાગ ઐતિહાસિક કાળની દૃષ્ટિએ એમણે જેમ આ વર્ષે પણ તેઓ ડિસેમ્બર જાન્યુઆરીમાં અમદાવાદમાં એમનાં કેટલુંક મૌલિક તર્કયુક્ત ચિંતન કર્યું હતું. પ્રશ્નોત્તર રૂપે લખવાનું એમને દીકરીને ઘરે ગયા. પરંતુ ત્યાં એક દિવસ પડી જવાથી, વૃદ્ધાવસ્થાને વધુ ફાવતું હતું. એમની આ પુસ્તિકા માટે મેં આમુખ પણ લખી આપ્યો લીધે તાવ આવ્યો અને તબિયત વધુ બગડતાં એમણે ૮૬ વર્ષની વયે હતો. થોડા વખત પહેલાં એમણે નવકાર મંત્ર વિશે પાઠશાળાના દેહ છોડ્યો. વિદ્યાર્થીઓને રસ અને સમજ પડે એ દૃષ્ટિએ અને સરળ શૈલીએ સ્વ. કે. પી. શાહના મૃતદેહને અમદાવાદથી જામનગર લઇ પ્રશ્નોત્તરરૂપે એક નાની પરિચય પુસ્તિકાનું લેખન કાર્ય કર્યું હતું. એમણે જવામાં આવ્યો. એમના અંતિમ દર્શન માટે અનસૂયાગૃહ' નામના અમદાવાદ જઇને મને એ લખાણ મોકલી આપ્યું હતું. અને એમાં એમના નિવાસસ્થાને અનેક માણસો આવ્યા હતા. એમની યથાયોગ્ય સુધારા વધારા કરીને મેં એ પાછું મોકલ્યું તેનો હર્ષ પ્રગટ સ્મશાનયાત્રામાં સૌરાષ્ટ્રના વિશેષતઃ જામનગર જિલ્લાના જુદા જુદા કરતો આભાર પત્ર અને અમદાવાદથી મળી ગયો હતો.
ક્ષેત્રના ઘણા અગ્રણીઓ સહિત સેંકડો માણસો જોડાયા હતા. કે. પી.
" શાહની સુવાસ કેટલી બધી હતી તેની પ્રતીતિ કરાવતી હતી. શ્રી કે. પી. શાહનું ચિંતન મૌલિક, વ્યવસ્થિત મુદાસરનું, સરળ કે. પી. શાહના સ્વર્ગવાસથી અમે તો પિતાતુલ્ય એક ભાષામાં અને અત્યંત સ્પષ્ટ રહેતું. જીવનની ઉત્તરાવસ્થામાં આવું વાત્સલ્યમૂર્તિને ગુમાવ્યાનું દુઃખ અનુભવ્યું. લેખનકાર્ય કરવામાં તેઓ અત્યંત આનંદ અનુભવતા રહ્યા હતાં. આ પ્રભુ એમના આત્માને શાંતિ આપો !
| માલિક શ્રી મુંબઈ જન યુવક સંઘ મદ્રક, પ્રકાશક : શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ. સ્થળ : ૩૮૫, સરદાર વી.પી. રોડ, મુંબઈ- ૪૦૦0૭૪. | ફોન: ૩૫૦૨૯,મુદ્રશસ્યાન રિલાયન્સ ઓફસેટ પ્રિન્ટર્સ. ૬૯, ખાંડિયા સ્ટ્રીટ, મુંબઈ-૪૦૦૦૮. લેટોટાઈપસેટિંગ મુદ્રાંકન, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૯૨.
