________________
'પ્રબુદ્ધ જીવન
-
તા. ૧૬-૬-૯૭
કરી શકે છે. કેટલાક માણસો પ્રકૃતિના એવા નબળા હોય છે કે ક્રમિક દુનિયાના ઘણાખરા દેશોના ઘણાખરા ધર્મગુરુઓ બીડી-સિગરેટ સંયમ દ્વારા તેમની પાસે મોટા નિયમો લેવડાવી શકાય છે. અચાનક ભારે પીતા નથી. એ તો દેખીતું જ છે કે જેઓ પોતે ઉપદેશ આપતા હોય તેઓ નિયમો તેમની પાસે લેવડાવવામાં આવે તો વખત જતાં તેઓ ક્યારે પોતે વ્યસની ન હોઈ શકે અને હોય તો તેમનો પ્રભાવ ન પડે. લાલચને વશ થઈ નિયમ તોડી નાખશે તે કહેવાય નહિ. ' યુરોપ-અમેરિકામાં કોઇક કોઇક ખ્રિસ્તી પાદરીઓ સિગરેટ પીતા હોય
બીડી, સિગરેટ, તંબાકુ વગેરેનું વ્યસન એવું છે કે જે એક દૃષ્ટિએ બહુ છે. ભારતમાં કોઇ કોઇ હિન્દુ સન્યાસીઓ કે મુસલમાન ફકીરો મોટું ભયંકર વ્યસન નથી. વળી એ વ્યસનને જુગાર, દારૂ, વ્યભિચાર ચરસ-ગાંજો પીતા હોય છે. કોમ તરીકે શીખ અને પારસી લોકો ઘર્મને વગેરે વ્યસનો જેટલી મોટી લોકલાજ પણ નથી. સિગરેટ પીનારને શરમ કારણે સિગરેટને અડતા નથી. જૈનોમાં એકંદરે સિગરેટનું વ્યસન ઘણું જ આવે તો પણ એ બહુ મોટી શરમની વાત નથી. એટલે માણસ નિયમ ઓછું જોવા મળે છે. લીધા પછી ફરી પાછો ક્યારે બીડી-સિગરેટ પીતો થઇ જશે એ કહી શકાય લશ્કરમાં સૈનિકો અને લશ્કરી ઓફિસરોને એકંદરે સિગરેટ ન
પીવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે. હજુ ઓફિસરો તો કોઈ કોઈ ઠેકાણે કોઈકે એક મિત્રને પૂછ્યું કે, હું સિગરેટ પીવાનું છોડી દેવા ઇચ્છું છું સિગરેટ પીતા જોવા મળશે. અને તે પણ સિનિયર ઓફિસરની હાજરીમાં તો તમારો શો અભિપ્રાય છે? મિત્રે કહ્યું, ‘એ તો બહુ આનંદની વાત છે. નહિ, અથવા તેની પરવાનગી વિના તો નહિ જ. પરંતુ સૌનિકોને બધાં વ્યસનોમાં છોડવાની દૃષ્ટિએ સૌથી સહેલું વ્યસન એ બીડી-સિગરેટનું સિગરેટની ટેવ ન લાગુ પડે એ તરફ વધુ લક્ષ આપવામાં આવે છે, કારણ. છે. મિત્રે પૂછ્યું. “તમે સાચું કહો છો?'
કે યુદ્ધ મોરચે ખોરાક અને શસ્ત્ર સરંજામનો પુરવઠો માપી માપીને જ્યાં હા મારા અનુભવ ઉપરથી ચોક્કસ સાચું કહું છું: મને લાગે છે કે મોકલાય છે ત્યાં સિગરેટની તો વાત જ શી કરવી? બસની સૈનિકોને જો બીડી-સિગરેટ છોડવા જેવી બીજી કોઈ સહેલી વાત નથી. મેં અત્યાર તલપ લાગે ત્યારે સિગરેટ ન મળે તો યુદ્ધ મોરચે બરાબર લડી શકે નહિ, સુધીમાં દસેકવાર સિગરેટ છોડી દીધી હશે.”
આ એક કારણ તો ખરું જ, પરંતુ રાતને વખતે યુદ્ધ મોરચે કોઇ સૈનિક જે કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે સિગરેટ છોડવાનું સહેલું છે તેમ સિગરેટ સિગરેટ પીતો હોય તો તેના લાલ અંગારાનો રંગ દૂરથી દેખાઈ જાય છે અચાનક અજાણતાં ફરી ચાલુ થઈ જવાનું પણ સહેલું છે. સરખેસરખા અને એથી સૈનિકોની ટુકડીએ ક્યાં મોરચો લીધો છે તે સ્થળ અંધારામાં મિત્રો મળ્યા હોય અને કોઇ સિગરેટની ઓફર કરે તે વખતે પોતાના પણ દુશમનો તરત પકડી પાડે છે. નિયમને વળગી રહેવું અઘરું થઈ પડે છે અને માણસનું મન કંઈક તર્કવિતર્ક તંબાકુનો ધુમાડો ભારે નુકસાન કરે છે. પરંતુ બધા જ પ્રકારનો અને બહાનું કાઢીને લાલચને વશ થઇ જાય છે અને નિયમ તોડીને પોતાના ધુમાડો અલબત્ત, નુકસાનકારક નથી. કેટલાકથી લાભ પણ થાય છે. મનને મનાવી લેવાનો પ્રયત્ન કરે છે.
અગરબત્તી, લોબાન વગેરેના ધુમાડામાં એટલું નુકસાનકારક તત્ત્વ નથી, સિગરેટના કેટલાક ચાહકો પોતાની આર્થિક, સામાજિક કે મારા પિતાશ્રીને એક ઔષધિનો ધુમાડો નાક વાટે લેતાં દમનો રોગ કાયમ આરોગ્યની મર્યાદાને લક્ષમાં રાખી સિગરેટ ફૂકવાની ટેવને સંયમમાં માટે મટી ગયો હતો.' રાખવા પ્રયત્ન કરે છે. કેટલાક એવી પ્રતિજ્ઞા લેતા હોય છે કે મફત સિગરેટ આયુર્વેદ પદ્ધતિથી હાડકાના દર્દીઓની સારવાર કરનાર ડૉકટર પીવા મળે તો જ પીવી. કોઈ ઓફર કરે તો ના ન પાડવી, ક્યારેક કોઈક જમશેદ પીઠાવાલા પાસે એક વખતે હું માથાના એક બાજુના દુ:ખાવા માટે પાર્ટીમાં છૂટથી સિગરેટ મળે તો તેઓ એક સાથે પાંચસાત સિગરેટ પી ગયો હતો. ત્યારે ડૉકટરે કહ્યું કે શરદી અને આધાશીશીના કારણે પણ લેવા લલચાય છે. કેટલાક વેઈટરો-બેરરોને પણ પાર્ટી પતી ગયા પછી, એક બાજુનું માથું દુઃખતું હોય છે. તેમણે મને કહ્યુ, “એક પ્રયોગ તમને બધાના વિખરાયા પછી, વધેલી સિગરેટ પડી હોય તો ત્યાં ને ત્યાં બે પાંચ બતાવું છું. એ માટે તમારે સિગરેટ પીવી પડશે.” કહ્યું, “ડૉકટર, હું સિગરેટ પી લેવાની, શક્ય હોય એટલી ખિસ્સમાં નાખવાની ટેવ હોય છે. સિગરેટ પીતો નથી. આજીવન સિગરેટ ન પીવાની મારી શાળાના
એક બાજુ નિયમ પાળવો અને બીજી બાજુ સિગરેટ પણ પીવી એ બે વખતની લીધેલી પ્રતીજ્ઞા છે.” વચ્ચે માણસનું મન સંતાકૂકડી રમતું હોય છે. કેટલાક માણસો | ડૉકટરે કહ્યું, “પણ આ જુદી જાતની સિગરેટ છે. એ પીવાથી તમારા યુકિતપૂર્વકના નિયમ લે છે. માર્ક ટવેઇને મજાકમાં કહ્યું છે : “It has - નિયમનો ભંગ નહિ થાય,’ એમ કહી ડૉકટરે મને એક વનસ્પતિનો always been my rule never to smoke when asleep and
ભૂંગળી કે નળી જેવો ટુકડો આપ્યો. ડૉકટરે કહ્યું કે “આ સળગાવીને never to refrain when awake. Moreover, I have made
મોઢેથી નહિ પણ નાકેથી તમારે એનો ધુમાડો લેવાનો છે. એનો છેડો નાક it a rule never to smoke more than one cigar at a
આગળ ધરશો તો પણ એની અસર તમને થવા લાગશે.” ડૉ પીઠાવાલાએ time.'
બતાવેલી નળી સળગાવીને બીજે છેડેથી તેનો તીવ્ર ધુમાડો લેતાં મને સિગરેટ-તમાકુ વગેરે અશોભનીય વ્યસનો હોવાથી સમજુ માણસો
પોતાને રાહત થઇ હતી. (આધાશીશી કે માઇગ્રેઇનના પ્રકારનો જેમને એનાથી એકંદરે દૂર રહ્યા છે. સારું છે કે આરંભ કાળથી જ સ્ત્રીઓ
દુ:ખાવો રહેતો હોય તેઓએ ડૉ. પીઠાવાલાનો આ મફત પ્રયોગ એકાદ 'સિગરેટના વ્યસનથી બહુ આકર્ષાઈ નથી. એટલે એકંદરે આ વ્યસન
વખત કરી જોવા જેવો છે.) પુરુષોનું છે. અલબત્ત, સ્ત્રીઓને આકર્ષવા માટે લેડિઝ બ્રાન્ડની સિગરેટો
દુનિયાના ઘણાખરા દેશોમાં સિગરેટ ઉપર જકાત કે અન્ય પ્રકારના પ્રચારમાં આવી છે, પરંતુ એથી તેઓમાં ખાસ વધારો થયો નથી. સમૃદ્ધ
કરવેરા ઘણા હોય છે. યુરોપ-અમેરિકાની પ્રખ્યાત સિગરેટ અમુક દેશોમાં જ્યાં સ્ત્રી અપરિણીત હોય અને પોતાની આજીવિકા પોતે મેળવતી
સંખ્યામાં પ્રવાસી બીજા દેશમાં લઇ જઇ શકે છે. આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસો હોય અને એને કોઈ રોકનાર-ટોકનાર ન હોય તો એવી સ્ત્રીઓમાં
દરમિયાન અનેક સ્થળે જોવા મળશે કે વિમાન ઊતરવાનું હોય તે પહેલાં
વિમાનમાં કેટલાયે પ્રવાસીઓ કરમુક્ત સિગરેટના પાકિટો ખરીદવા લાગે સિગરેટનું વ્યસન દાખલ થઈ જાય છે. સમૃદ્ધ દેશોમાં છૂટાછેડા લીધા પછી એકલી રહેતી સાધન-સંપન્ન સ્ત્રીઓ પોતાની એકલતાનો સમય પસાર
છે. લોકોનું સિગરેટ માટેનું ગાંડપણ કેટલું છે તે આના ઉપરથી જોઇ શકાય કરવા સિગરેટનો આશ્રય લે છે. અનેક પુરુષોના સમાગમમાં આવનાર
સિગરેટનું વ્યસન પોતાના રાષ્ટ્રના હિતમાં નથી એવું દુનિયાની ઘણી બજાર સ્ત્રીઓને પણ આ વ્યસન લાગુ પડે છે. ભારતમાં તથા બીજા
સકારો સમજતી હોવા છતાં બજારમાં સિગરેટની તંગી થાય તો એ કેટલાયે દેશોમાં નીચલા વર્ણની સ્ત્રીઓને બીડી પીવાની ટેવ પડે છે. ગંદા
સરકારની ચિંતાનો વિષય બને છે. સિગરેટની અછત થતાં અચાનક એના શૌચાલયો સાફ કરવાનો વ્યવસાય કરનારી સ્ત્રીઓ શૌચાલયની
ભાવ વધી જાય છે, સિગરેટના બંધાણીઓ મોં માગ્યા ભાવ આપીને પણ દુર્ગધથી બચવા બીડીનો આશ્રય લે છે. માત્ર સમૃદ્ધ દેશોની આધુનિક
તે વ્યસનને સેવે છે. અછતથી ક્યારેક ચોરી, દાણચોરી અને બીજા ગણાતી અથવા પોતાને આધુનિક કહેવડાવતી શોખીન મહિલાઓ જ
ગુનાઓ થાય છે. વ્યસનીઓના આરોગ્યના પ્રશ્નો, માનસિક પ્રશ્નો અને માત્ર સિગરેટ પીએ છે એવું નથી. નીચલા ઘરની ગરીબ મહિલાઓ પણ
બીજા ગુનાઓ વધે છે. સિગરેટનો પુરવઠો નિયમિત ચાલતો રહે એ દૃષ્ટિ બીડી પીવે છે. અલબત્ત તેનું પ્રમાણ ઘણું ઓછું છે અને હવે તો તે ઘટતું
હોય કે ન હોય, સરકારની ચિંતાનો એ વિષય બને છે. ૧૯૯૦માં જાય છે. બીડી-સિગરેટ પીવાથી સગર્ભા મહિલાઓના પેટમાં રહેલા
સોવિયેટ યુનિયનમાં સિગરેટની ભારે તંગી પેદા થઇ તો ગોર્બોચેવની બાળકને નુકસાન થાય છે એ તો હવે જાણીતી હકીકત છે. વધુ પડતી
- સરકારને અમેરિકાને સિગરેટ મોકલવા વિનંતી કરવી પડી અને એ તકનો સિગરેટ પીનારી મહિલાઓ જલદી સગર્ભા બની શકતી નથી એવી
લાભ લઇ અમેરિકાની કંપનીઓએ થોડા દિવસમાં જ પચાસ અબજથી માન્યતાને પણ હવે સમર્થન મળતું જાય છે.
