________________
ધર્મદૃષ્ટિ, ગુણવિકાસ અને સાધનાપથ : ૧૯, ૨૦
ઘટનાને કોઈ સ્થળના મહિમા તરીકે કે કોઈ વ્યક્તિના પ્રભાવ તરીકે પણ વર્ણવી શકીએ. પણ આ તો જાણે સહજ ભાવે બની હોય એવી ઘટના છે.
શિવપુરીની અમારી પાઠશાળામાં બે બિલાડીનાં બચ્ચાં અને બે નાનાં કૂતરાં બાળપણથી સાથે જ ઊછરવા એવા ટેવાયાં હતાં કે એમને પોતાની વચ્ચે જન્મજાત
૪૯
વેર હોઈ શકે એનો ખ્યાલ પણ નહીં હોય. અમે આ બિલાડીનાં બચ્ચાં અને કૂતરાંને કેટલા ય વખત સુધી સાથે રહેતાં અને રમતાં જોયાં છે. બિલાડીનું એક બચ્ચું તો થોડા વખતમાં મરી ગયું, પણ બીજું બચ્ચું અને એક કૂતરું મારી સાથે એવાં તો ટેવાઈ ગયાં હતાં કે બંને રાત્રે મારી પથારીમાં બે પગની બે બાજુએ નિરાંતે ઊંઘતાં !
સ્વભાવ જીતવામાં આનો અર્થ શો ઘટાવી શકાય ? આવી જ રીતે એક હરણનું બચ્ચું અને કૂતરું પણ ત્યાં કેટલોય વખત સુધી સાથે જ રહેતાં અને કૂદાકૂદ કરતાં. હરણિયું તો આખો દહાડો ઠેરઠેર નાચ્યા-કૂદ્યા જ કરે, અને કોઈ જાતનો ભય જ ન હોય એમ નિરાંતે ચર્ચા-માં ફરે.
આ ઘટના શું સૂચવે છે ?
આનો સાર આપણા જીવન-પૂરતો એટલો તો જરૂર કાઢી શકાય કે સ્વભાવને ન પલટાય એવો જડ માનીને બેસી ન રહેવું, પણ એ માટે પોતાના મનને નિરંતર કેળવ્યા કરવું અને જે માર્ગે સ્વભાવને બદલવો હોય તે માર્ગનું રટણ કર્યા કરવું. ઉતાવળ અને આવેશ કરીએ તો સ્વભાવને કદી ન જીતી શકીએ. પણ ધીરજ અને સ્વસ્થતા હોય તો સ્વભાવ ન જીતી શકાય એવી જડ વસ્તુ નથી. અને બચ્ચાંઓનો સ્વભાવ તો આપણે ધારીએ તેટલો સરસ બનાવી શકીએ છીએ.
(તા. ૨-૧-૧૯૫૪)
(૨૦) ભક્તિમાં વિવેકની જરૂર
મનમાં ભાવના જાગે અને એ ભાવનાને બાહ્ય ક્રિયા કે પ્રવૃત્તિરૂપે પ્રગટ કરવામાં આવે એનું નામ ભક્તિ. કચારેક ભાવના સાથે, તો ઘણી વાર એના વગર માત્ર અંધશ્રદ્ધા કે ગતાનુગતિકતાથી પ્રેરાઈને એવી પ્રવૃત્તિ કરવામાં આવે છે.
કોઈ પણ વિચાર કે પ્રવૃત્તિનું પરિણામ પારખવાની અને એના સાર-અસારને સમજવાની દૃષ્ટિ – એનું નામ વિવેક. વિવેક તો પ્રદીપ છે. એ જો જળહળતો હોય, તો માનવી નિરર્થક વિચાર કે પ્રવૃત્તિથી, સત્પ્રવૃત્તિના સારને ખાઈ જતી ઘેલછાથી અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
