________________
પ૪
જિનમાર્ગનું અનુશીલના કશી હરકત ન ગણાય. પણ જો તપ-જપ દ્વારા સાધના કરવી હોય તો શરીરની વધુ આળપંપાળ કરવી નકામી; એમાં પડીએ તો સાધનાનો માર્ગ જ ચૂકી જઈએ. શરીરની છેવટે શી કિંમત ? છેવટે તો એમાંથી સાધનારૂપે જેટલો સાર કાઢી લીધો તેટલો સારો. એવી જ વાત વેપાર કે વ્યવહારની સમજવી. ભલે ગૃહસ્થ તરીકે ઘરમાં રહેવું પડતું હોય, પણ સાધના તરફ લક્ષ હોય તો એની પણ બહુ ચિંતા કરવી ન જોઈએ. એ તો બધું એમ જ ચાલ્યા કરે, અને આપણે આપણું સાધતા રહીએ.
શરીરની તંદુરસ્તી અને વેપાર-વ્યવહારના ભોગે પણ સાધના તરફ વધારે ધ્યાન આપવાની મનોવૃત્તિ કોઈ ગૃહસ્થની હોય, તો એનો ઇન્કાર કરી શકાય નહીં. પણ એવી મનોવૃત્તિ સ્વસ્થ કે તંદુરસ્ત લેખી ન શકાય; કારણ કે ગૃહસ્થપણામાં રહેવા છતાં, શરીરની કે વેપાર-વ્યવહારની આવી ઉપેક્ષા કરવા જતાં સરવાળે તો સાધનાને પોતાને જ નુકસાન વેઠવાનો વખત આવે છે. વળી પોતાની જવાબદારીઓને બરાબર નિભાવવી અને શરીરની વધારે પડતી ટાપટીપમાં પડ્યા વગર પણ શરીરને સાજું રાખવાની કળા હસ્તગત કરવી એ પણ એક પ્રકારની સાધના છે.
વળી, આ તો ગૃહસ્થપણાની વાત થઈ; પણ જેઓએ ઘરસંસારનો ત્યાગ કરી સાધુધર્મનો સ્વીકાર કર્યો હોય છે એમને માટે પણ સામાન્ય રીતે સાધના કરતી વખતે એટલી તો ખબરદારી રાખવાની હોય છે કે શરીર ભાંગી ન પડે. ટૂંકમાં, કહેવાનો આશય એટલો જ છે કે સાધના કરતી વખતે પણ “ફારી મા નુ ઘર્મસાધનમ્ (શરીર એ ધર્મનું પહેલું સાધન છે) એ સૂત્રની ઉપેક્ષા કરવાની હદે આગળ વધવામાં સરવાળે લાભ નથી. એ જ રીતે સંસારીઓએ પોતાના વેપાર કે ઘર-વ્યવહારની ઉપેક્ષા ન થાય એ પણ જોવાનું હોય છે. પોતાના ઉપરની જવાબદારીને નિર્દોષ ભાવે, નિષ્ઠાપૂર્વક પૂરી કરવી, એ પણ એક પ્રકારની સાધના જ છે; અને ગૃહસ્થને માટે તો એ કર્તવ્યરૂપ જ છે. અતિ-ઉત્સાહમાં આ કર્તવ્યની ઉપેક્ષા કરવામાં કોઈનું હિત નથી એ જ આ કથનનો સાર છે.
(તા. પ-૧૦-૧૯૬૮)
(૨૨) જ્ઞાન અને ધ્યાનની દીર્ઘકાલીન ઉપેક્ષા
વચ્ચે કેટલાક સપ્રયત્નો ધર્મની આરાધના માટે જૈનધર્મે જ બતાવેલા માર્ગો કેટલા બધા વિવિધ છે ! આમાંથી સૌ ધર્મસાધકો પોતાની રુચિ, શક્તિ અને પરિસ્થિતિનો વિચાર કરીને, પોતાને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
