________________
જૈનસંઘોની આંતરિક એકતા અને શુદ્ધિઃ ૧૧
૨૪૭
(૧૧) વૃદ્ધાવાસ, વિદ્યાભ્યાસ અને વૈચ્યાવચ્ચની સગવડની જરૂર
આપણા સાધુ-સાધ્વીસંઘની સંયમયાત્રા સારી રીતે આગળ વધતી રહે અને તેઓનો ઉત્તરોત્તર વિકાસ થતો રહે એ માટે શ્રાવકસંઘે કેટલીક અનુકૂળતાઓ કરી આપવાની હોય છે. આમાં વૃદ્ધત્વ, સતત માંદગી કે એવા જ કોઈ કારણસર વિહાર કરવાને અશક્ત સાધુ-સાધ્વીઓ શાંતિથી રહી શકે એવા વૃદ્ધાવાસોની, નવદીક્ષિત સાધુ-સાધ્વીઓ એકાગ્રતાપૂર્વક વિદ્યાભ્યાસ કરી શકે એવાં અભ્યાસકેન્દ્રોની અને સર્વસામાન્યરૂપે બધાં સાધુ-સાધ્વીઓના જરૂરી વૈધ્યાવચ્ચની (સેવાની) સગવડ મુખ્ય છે.
પહેલાં વૃદ્ધાવાસ અંગે વિચારણા કરીએ :
ઘરસંસારનો ત્યાગ કરી સંયમ-ધર્મનો સ્વીકાર કરવો અને બધાં સમય-શક્તિનો ઉપયોગ આત્માને નિર્મળ કરવાની સાધનામાં કરવો એ જૈનધર્મનો મુખ્ય આદેશ છે. આ સાધનામાં સમ્યગુ દર્શન(શ્રદ્ધા), જ્ઞાન અને ચારિત્રની સમાન ભાવે આરાધના કરીને છેવટે સંસારના બધાં ય જીવો સાથે મૈત્રીભાવ સધાય એવી ઉચ્ચ કોટીની અહિંસા અને સમતાને પ્રાપ્ત કરવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. કર્મજન્ય અને કષાયજન્ય દોષોથી મુક્ત થઈ મોક્ષ મેળવવાનો આ જ માર્ગ છે.
આ રીતે ત્યાગધર્મની સાધના માટે વ્યક્તિએ બાહ્યભાવથી વિમુખ બનતા જઈને વધુ ને વધુ અંતર્મુખ બનવાનું હોય છે એ સાચું છે; પણ સાથે જ્યાં સુધી આયુષ્ય હોય ત્યાં સુધી દેહનો સાથ છૂટી શકતો નથી. એટલે અનિવાર્ય દેહધર્મોને પણ નિભાવવા જ પડે છે. અનિવાર્ય દેહધર્મોની વધારે પડતી ઉપેક્ષાનું પરિણામ દેહની પંગુતામાં અને પ્રમાણાતીત નિર્બળતામાં જ આવે છે; અને છેવટે ચિત્ત વિક્ષિપ્ત બનતાં ખુદ સંયમયાત્રામાં જ અવરોધ ઊભા થાય છે. એથી દેહની સાચવણીને પણ સંયમસાધનામાં સ્થાન આપવું જ પડે છે. સારીરમાદ્ય વસ્તુ ઘર્મસાધનમ્ (શરીર એ, અચૂકપણે, ધર્મનું પ્રથમ સાધન છે) એ કવિ કલિદાસના કથનનો આ જ ભાવ છે.
સામાન્યતઃ મોટા ભાગના મુનિવરો તેમ જ સાધ્વીજી મહારાજ તપ-ત્યાગસંયમની સાધનાની સાથેસાથે, પોતાના શરીરની સાચવણી પ્રત્યે પણ ધ્યાન આપતાં હોય છે, અને શ્રાવકસંઘ પણ એમને એ માટે બનતી જોગવાઈ કરી આપવાનું ધ્યાન રાખે છે. પણ વૃદ્ધાવસ્થા, લાંબી માંદગી કે એવા જ કોઈ કારણે શરીર વધારે પડતું નબળું થઈ જવાને લીધે જે સાધુ-સાધ્વીઓ વિહાર કરવાને અશક્ત બની જાય છે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
