Book Title: Bharat Bhaishajya Ratnakar Part 01
Author(s): Nagindas Chaganlal Shah, Gopinath Gupt, Nivaranchandra Bhattacharya
Publisher: Unza Aayurvedik Pharmacy
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(२२)
भारत-भैषज्य रत्नाकर
-
-
-
सप्तरात्रात्समुद्धृत्य शोषयेदातपे भिषक् । | देना चाहिये। ततो मज्जानमुद्धृत्य शुचौ भाण्डे निधापयेत् ॥ अमलतास की मज्जा (गूदे) के साथ दूधको
जिस समय अमलतासपर फल आवे उस सिद्ध करके उससे धी निकाले, फिर उस धीको समय उसके पके हुए भारी और उत्तम फल लेकर | आमलेके रस और उसके गूदेके कल्कसे सिद्ध रेत में दबादे, फिर उन्हें सात दिन पश्चात् निकाल करके सेवन करे । अथवा उसी धीको दशमूल कर धूप में सुखावे और सूखने पर उनका गूदा | कुल्थी और जौके कषाय तथा निसोत आदिके निकाल कर अच्छे बरतन में भर कर रखदे। कल्कसे सिद्ध करके सेवन करे । अथवा दन्ती [६७] अमलतास के कल्प
क्वाथ लेकर उसमें अमलतास की मज्जा (गूदा) (च. सं. । क. अ. ८)
२० तोला और गुड़ २० तोला मिलाकर यथा द्राक्षारसयुतो देयो दाहोदावर्त पीडिते ।
| विधि सन्धान कर ४५ दिन तक रक्खारहने दे चतुवर्षमुखे बाले यावद्वादश वार्षिके ॥
| जब अरिष्ट सिद्ध होजाय तब उसे सेवन करे । चतुरङ्गुल मज्ज्ञस्तु प्रसृतं वाथवाञ्जलिम् ।
जिस मनुष्य को मधुर, कटु या लवण जिस सुरामण्डेन संयुक्तमथवा कोलसीधुना ॥
प्रकार का खान पान प्रिय हो उसको उसी के दधिमण्डेन वा युक्तं रसेनामलकस्य वा। साथ अमलतास से विरेचन देना चाहिये । कृत्वा शीतकषायं तं पिवेत् सौवीरकेण वा ॥ [६८] अमृत प्राश चूर्णम् चतुरङ्गुलसिद्धाद्वा क्षीराद्यदुदियाघृतम् ।
(र. र. स. । अ० २१) मज्ज्ञः कल्केण धात्रीणां रसे तत्साधितं पिवेत्॥ ऐलेयकं समूलं हि मुद्गपर्णी तथैव च । तदेव दशमलस्य कुलत्थानां यवस्यच । शतावरी विदारी च वाराहीकन्दमेवच ॥ कषाये साधितं कल्कै सर्पिः श्यामादिभिः पिबेत् मधुकं च मधूकं च तुगाक्षीरी च गोस्तनी। दन्तीकाथेऽजलिं मज्ज्ञः शम्पाकस्य गुडखच। एतानि द्विपलांशानि चूर्णीकृत्य पृथक् पृथक् ॥ दत्वा मासार्धमासस्थमरिष्टं पाययेत च ॥ सरलं चन्दनं चोचमुत्पलं कुमुदं जलम् । यस्य यत्पानमन्नं च हृद्यं खादपि वा कटु। | काकोली क्षीरकाकोली द्वे मेदे जीवकर्षभौ ॥ लवणं वा भवत्तेन युक्तं दद्याद्विरेचनम् ॥ एतेषां चादपलिकं प्रत्येकं शर्करायुतम् ।
अमलतास को दाद और उटाव से पीडित | ऐलेयकं विदारी च वाराही मुद्पर्णिका ॥ रोगी को दाख के रस के साथ देना चाहिये। | एतेषां खरसैः शुद्धैः शतावर्याश्च मावितम् ।
चार वर्ष की अवस्था से लेकर बारह वर्ष एतत्सर्प समाहृत्य छाया शुष्कं तु सप्तधा ॥ तक की उम्र वाले के लिये अमलतासके गूदेकी | इक्ष्वामलकयोः क्षौद्रेर्भावित सप्तधा पुनः । मात्रा १० तोला से २० तोला तक है । उसे | पयसा तु पिबेत्प्रातर्यथाग्निबलवानरः ॥ सुरामण्ड, कोलशीधु, दधिमण्ड, आमले के रस या | अगदाहं शिरोदाहं रक्तपितं सुदारुणम् । शीत कषाय बनाकर अथवा सौवीरक के साथ | शिरोऽक्षिकम्पभ्रमणमित्यादिक गदाञ्जयेत् ।।
For Private And Personal Use Only