________________
આંખ એમ ચાર ઇન્દ્રિયવાળી ના પાપપ્તો અને અપર્યતા મળીને (૨) બે ભેદે જાણવા, આ રીતે વિકલેકિય એટલે બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય અને ચૌરન્દ્રિય જીના કુલ (૬) છ ભેદ જાણવા. એટલે એકેનિદ્રયના (૨૨) બાવીશ અને વિકલેન્દ્રિયના (૬) છ ભેદ મળી કુલ (૨૮) અઠ્ઠાવીસ ભેદે થયા. એ સવેને તિર્યંચ ગતિમાં જ જાણવા. તેમજ હવે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચના (ર૦) વીશભેદે બતાવીએ છીએ. (૧) ઉર-પરિ-સર્ષ (૨) ભૂજ-પરિ-સર્પ (૩) જલચર (૪) સ્થલચર (૫) ખેચર એ પાંચે ભેદેના સમુચ્છિમ અને ગર્ભજ એમ બે ભેદે મળી કુલ (૧૦) દશ ભેદે જાણવા. અને તે દશ ભેદના પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા મળી કુલ (૨૦) ભેદ જાણવા. આ રીતે તિર્યંચગતિના છના સર્વે મળીને કુલ (૪૮) અડતાલીશ ભેદ જાણવા.
હવે મનુષ્ય ગતિવાળા જીના કુલ (૩૦૩) ત્રણસોને ત્રણ લે છે તેનું સ્વરુપ પણ નીચે મુજબ જાણવું. છ દ્રવ્યાત્મકપણે આ જગત અનાદિ અનંત છે તેમાં સર્વ દ્રવ્યોના આધારરૂપ આકાશ અનંત છે તેના માત્ર ચૌદ રાજલક પ્રમાણ કાકાશરૂપ ભાગમાં જ ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, તેમજ સવે છે, અને એ પુદ્ગલ, રહેલા છે એમ જાણવું. તે ચૌદ રાજલક પ્રમાણ લોકના ઉપરના સાતરાજ પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં વૈમાનિક દે જાણવા. અને નીચેના સાતરાજ પ્રમાણક્ષેત્રમાં નારકીના છ જાણવા તે બનેની મધ્યમાં માત્ર ૧૮૦૦ એજન પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં એટલે મેરૂ
