________________
ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળ કેઈપણ વસ્તુને ભૂતકાળથી કે ભવિષ્યકાળથી જાણવા માટે પ્રથમ તેને નિત્યક્રખ્યત્વભાવને જાણવું જોઈએ, કેમકે દ્રવ્ય–તેના સકળગુણ પર્યાયસહિત-ત્રિકાળ, નિત્ય હોય છે. પરંતુ તે જ દ્રવ્યને જે તેના સમય-સમયના વિવિધ પર્યાય પરિણામણી જઈશું તે તે સકળ પર્યાય-પરિણામે સ્થાયી નહિ હેવાથી, તે તે પર્યાય સ્વરૂપે તે દ્રવ્ય અનિત્ય જણાશે. આથી સ્પષ્ટ સમજવું કે, કેઈપણ દ્રવ્યના પર્યાય પરિણમને ભૂત કે ભાવિપણું નથી પરંતુ દ્રવ્યને-દ્રવ્યત્વ ભાવે વિવિધ પર્યાય-પરિણામ સહિત ભૂત-ભાવિ અને વર્તમાનપણું છે. જેમકે સુવર્ણ દ્રવ્યને, પ્રથમ હાર (કંઠી) બનાવ્યા, પછી તે હારને ગાળી નાખીને તે જ સુવર્ણનું કડું બનાવ્યું. પછી તે કડું ગાળી નાખીને તેજ સુવર્ણમાંથી કુંડલ બનાવ્યા. આ અને હાર, કડુ અને કુંડલ રૂપ વિવિધ પર્યાયામાં સુવણ નિત્ય છે તેથી તે સુવર્ણ દ્રવ્યને હાર, કડુ અને કુંડલરૂપે અપેક્ષા વિશેષે ભૂત, ભાવિ
અને વર્તમાનપણું જાણવું. અને હાર-કડુ-કુંડલરૂપ પર્યાય વિશેષને પર્યાયસ્વરૂપે-ભિન્નભિન્ન કાળ અસ્તિપણે જાણવા. વળી કેઈપણ મનુષ્ય, બાળ, યુવાન અને વૃદ્ધાવસ્થા રૂપ ત્રિવિધ ભાવથી મનુષ્યત્વ પણે નિત્ય છે. પરંતુ તે બાળ, યુવાન, અને વૃદ્ધાવસ્થા વડે તે તે પર્યાય સ્વરૂપે વિભિન્નકાળે નાસ્તિરૂપ હેવાથી અનિત્ય પણ છે. એટલે
