________________
૧૦૧
મનુષ્યત્વને ખાળ, યુવાન અને વૃદ્ધાવસ્થા વડે મનુષ્યત્વરૂપ દ્રવ્યભાવે ભૃત, ભાવિ અને વર્તમાનપણું એમ ત્રિવિધ અવસ્થા પ્રાપ્ત થશે. પરંતુ પ્રત્યેક અનિત્ય પર્યાય સ્વરૂપને અન્યકાળે હાતું નથી એમ જાણુવુ, વળી જાણવું કે કોઈ પણ આત્મદ્રવ્યને નારકી, તિયચ, મનુષ્ય અને દેવ ભવના પર્યાય વડે જોઈશું તે તે તે વિવિધ ભવની અપેક્ષાએ તે આત્માને–વિષે ભૂત-ભાવિ અને વર્તમાન રૂપે તે તે મનુજ્યાદિ ભવે અનિત્ય જણાશે. એટલે સ્વતન્ત્રભાવે કાઇપણુ પર્યાયને ત્રિકાલિકપણું નથી પર ંતુ તે આત્મા જેમ દ્રવ્યત્વભાવે સકળ પર્યાયના આધાર સ્વરૂપે નિત્ય છે. તેમ સર્વે દ્રબ્યા સકળ પર્યાય સહિત નિત્ય હાવાથી સના અને સદ્દેશી કેવળ જ્ઞાની પરમાત્માએ આત્મદ્રબ્યાને સ તેના ત્રિકાલિક સ` પર્યાય સહિત એક જ સમયમાં જાણે છે અને જુએ છે, વળી કાળ તે વિવિધ-દ્રન્ગેાના વિવિધ પર્યાયામાં ઉપચાર કરવા રૂપે ઉપરિત દ્રવ્ય છે કેમકે એકજ આકાશ પ્રદેશને વિષે રહેલા, અનંતા-આત્મ પ્રદેશેામાં, અને અનંતા પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં એકજ સમયના વિવિધ પરિણમન ભાવ હાય છે તે પરિણામના તે તે દ્રવ્ય સાપેક્ષ-ભિન્ન-ભિન્નકાળ જાણવા. આ માટે ખાસ જાવું જરૂરી છે કે કોઈપણ દ્રવ્યના કાઈપણ પર્યાયમાં-વિવિધ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવાઢિ વડે તેના આવિર્ભાવ–યા તિરાભાવ સ્વરૂપથી તેમજ પૂર્વાપર ભાવથી તેમજ વિવિધ ક્રિયા પરિણામથી તેમજ વિવિધ ભેદાભેદ સ્વરૂપથી સ કાળે ભૂત-ભાવિ અને વર્તમાન સ્વરૂપના આરાપ પણ કરી શકાય છે. આ વાતને સ્પષ્ટ તથા-યથાર્થ સ્વરૂપે ગીતા-ગુરૂ ભગવંત પાસેથી સમજી લેવી.
