________________
૧૦૬ ઉપર જણાવ્યા મુજબ પ્રથમના બે જ્ઞાન પક્ષ પ્રમાણ:-- રૂપ જાણવા અને પાછળના ત્રણે જ્ઞાને તે આત્મ-સાક્ષાત્કાર રૂપ હોવાથી પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુ રૂપ છે પરંતુ તેમાં પ્રથમના ત્રણ એટલે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અને અવધિજ્ઞાન જે. મિથ્યાત્વ મેહનીયના ઉદય સહિત પ્રવર્તતા હોય તે તે ત્રણે જ્ઞાને આત્મ-ઘાતક હેવાથી અપ્રમાણરૂપ જાણવા. આ પ્રમાણે પાંચ જ્ઞાનનું યત્કિંચિત સ્વરૂપ જણાવ્યું. તેમાં પ્રસ્તુત વાચ્ય–વાચક સંબંધે શ્રત–પ્રમાણ જ્ઞાનની ચોલંગી નીચે મુજબ જાણવી.
(૧) દ્રવ્યથી સમ્યકૃત-આત્માને આત્મહિત ભણી યથાર્થ વિધિ નિષેધમાં પ્રવર્તાવનાર પૂજ્ય શ્રી ગણધર ભગવતેએ રચેલ દ્વાદશાંગી-રૂપ શાસ્ત્રો તેમજ તે દ્વાદશાંગીથી અવિરૂધ શા તે સમ્યફ-શ્રુત જ્ઞાન જાણવું.
(૨) દ્રવ્યથી મિથ્યાશ્રત–આત્માને, આત્માર્થથી વિમુખ રાખનાર વિષય-કવાયના પિષક શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન તે દ્રવ્યથી મિથ્યાશ્રુત જાણવું.
(૩) ભાવથી સમ્યગ્રતા-મેક્ષાથી આત્માને મેક્ષા ર્થની પ્રેરણ કરનારું જ્ઞાન, તે-ભાવથી સમ્યફશ્રત જાણવું.
(૪) ભાવથી મિથ્યાગ્રતા-વિષય વિકારની વાસનાને વિકસાવનારું વિજ્ઞાન ભાવથી મિથ્યાત જાણવું જેકે કેઈપણ શદ અનેક અર્થને વાચક બની શકે છે, તેમજ કેઈપણ અર્થને જણાવવા શબ્દો પણ અનેક હોય છે તથાપિ ઉપર જણાવેલ ચૌભંગીને, યથાર્થ દ્રવ્ય અને ભાવથી યથાર્થ સમજનાર, પિતાનાહિત ભણી યથાર્થ-વિધિ-નિષેધ બતાવનાર પ્રમાણ શ્રુત અને અપ્રમાણુકતને ભેદ જાણી શકશે.
