________________
આરાધક–વિરાધક
નિશ્ચયદષ્ટિએ કોઈપણ આત્મા આરાધક કે વિરાધક એક ભાવવાળો હોય છે. એટલે જે આરાધક છે તે વિરાધક હિતે નથી તેમજ જે વિરાધક છે તે આરાધક નથી.
જ્યારે વ્યવહાર નય દષ્ટિએ આત્મા અપેક્ષા-વિશેષે કરીને આરાધક અને વિરાધક-બંને ભાવવાળ હોય છે.
નિશ્વયદષ્ટિએ આત્માનું–આત્માને આત્માથપણે એટલે શુદ્ધ-ઉપગ પરિણામ આરાધકપણું જાણવું અને વિષયકષાય અને પ્રમાદ ભાવે વિરાધકપણું જાણવું,
વ્યવહાર નયદષ્ટિએઃ- સમ્યકજ્ઞાન, સમ્યક્દશન, સમ્યફ ચારિત્ર અને સમ્યકૃ-તપ આદિભાવે આત્માને આરાધકપણું જાણવું તેમજ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગ પરિપ્રણામ ભાવે વિરાધકપણું જાણવું
વ્યવહારથી-દ્રવ્ય-સમ્યફ શ્રુતને સમ્યકદર્શનનું કારણ જાણવું અને નિશ્વયથી-સમ્યકજ્ઞાનને, સમ્યક દર્શનનું કાર્ય જાણવું.
આથી સ્પષ્ટ સમજવું કે. વ્યવહારથી કેઈપણ સંસારી આત્માની કેઈપણ પ્રવૃત્તિ સર્વથા અવિરાધભાવવાળી રહેતી નથી. તેથી એકાંત નિશ્વયદષ્ટિવાળાઓને એક આરાધક-ભાવ ક્યાંય પ્રાપ્ત થશે નહિ.
