________________
કા—કારણ
કાઈ પણ દ્રવ્યના ( વસ્તુને) કાઇ પણ પિરણામ તે તેના પુ' પર્યાયનુ (પરિણમનનું) કાય છે. અને ઉત્તર પર્યાયનું કારણ છે. આથી સ્પષ્ટ સમજાશે કે કાઇ પણ દ્રવ્યના કાઈ પણ પર્યાય કાર્ય-કારણુ ઉભય રૂપ છે અને તેને અપેક્ષા વિશેષથી કાર્ય રૂપ અથવા કારણુ રૂપ વિવક્ષાય છે. અહિયાં એટલું ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાનુ કે જે પરિણામ જે અપેક્ષાએ કારણું રૂપ છે. તે પરિણામ તે જ અપેક્ષાએ કાર્ય રૂપ નથી તેમજ જે પરિણામ જે અપેક્ષાએ કારૂપ છે તે પરિણામ તે જ અપેક્ષાએ કારણુ રૂપ નથી. તે માટે સાપેક્ષ ભાવે કાય કારણનેા ભેદ સમજવા. શાસ્ત્રોમાં કાય કારણ ભાવના અપેક્ષા વિશેષથી અનેક પ્રકારા ખતાવ્યા છે. પરંતુ અત્રે આત્માના શુદ્ધ કાર્ય રૂપ-પરિણામ માટે જે કારણુતાની ચાજકતા અનિવાર્ય આવશ્યક છે. તેવા મુખ્ય ભેદનું યત્કિંચિત્ સ્વરૂપ જણાવીએ છીએ. (૧) ઉપાદાન કારણ એટલે સ્વ દ્રવ્ય પર્યાય પરિણમનનીકાસ્સુતા (૨) નિમિત્ત કારણ એટલે પ૨ દ્રવ્ય-પર્યાય-પરિણમનની કારણુતા
જીવાસ્તિકાય પુ ગલાસ્તિત્કાય, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, અને કાળ આ છ એ દ્રબ્યામાં, સ્વ દ્રવ્ય પર્યાય પરિણમનની કારણુતા સદા કાળ હાય જ
