________________
૭૨
નાસ્તિપ પર્યાયે અનંતગુણા છે. આથી પણ કેવળી ભગવંતેનું એક સમયનું કેવળ જ્ઞાન અનંતગુણ જાણવું.
- (૬) ક્ષેત્ર દ્રવ્ય–છ એ દ્રવ્યમાં માત્ર આકાશાસ્તિકાય દ્રવ્ય તે ક્ષેત્ર દ્રવ્ય છે, અને બાકીના પાંચે ક્ષેત્રી છે આકાશાસ્તિકાય દ્રવ્ય સ્વયં પ્રતિષ્ઠિત છે એમ જાણવું.
(૭) કિયત્વ પરિણામ – એ દ્રવ્યમાં જીવ અને પુદગલ એ બે દ્રવ્યમાં યિત્વગુણ છે. અને બાકીના ચારે અક્રિય દ્રવ્ય જાણવા.
(૮) નિત્યત્વ ધમ– છ એ ક નિશ્ચયદષ્ટિએ, એટલે પિતાપિતાના સ્વભાવમાં નિરંતર જે પરિણામ પામે છે, તે સ્વરૂપે નિત્ય છે. પરંતુ જીવ અને પુગલ દ્રવ્યનું
વ્યવહારથી અન્ય ભાવમાં પરિણામીપણું છે. તે રૂપે તે બે દ્રવ્યોનું અનિત્યપણું જાણવું.
અહિંયા સવ પરિણમને પર્યાયાર્થિક નયથી અનિત્ય જાણવા પરંતુ દ્રવ્યાર્થિક નયથી (શુદ્ધ દ્રવ્યમાં) શુદ્ધ પર્યાયનું નિત્યપણું જાણવું. જ્યારે અશુદ્ધ પર્યાયનું તે વ્યાર્થિક નય વડે પણ અનિત્યપણું જાણવું કેમકે અશુદ્ધ-કવ્યત્વ પણું જ અનિત્ય છે.
(૯) કારત્વપણું–છએ દ્રવ્યમાં જીવ દ્રવ્યને અન્યના પરિણામીપણામાં કારણ પણું નથી, જ્યારે બાકીના પાંચે દ્રવ્યને અન્યના પરિણમીપણામાં કારણ પણું છે.
(૧૦) કત્વપણું- છ એ દ્રવ્યોમાં ક્રિયાનું સવતંત્ર પણે કર્તુત્વપણું માત્ર જીવ દ્રવ્યને વિશેષ છે. બાકીના પાંચ દ્રવ્યો અકર્તા જાણવા.
