________________
કર્તા–કમ
અનાદિ અનંત છ દ્રવ્યાત્મક આ જગતમાં છ એ. દ્રવ્ય પિત–પિતાના પરિણામિક ભાવમાં નિરંતર પરિ ણામ પામે છે. તેમાં માત્ર જીવદ્રવ્યને વિષે જ કર્તુત્વ સવભાવ છે. બાકીનાં પાંચ દ્રવ્યમાં કર્તુત્વસ્વભાવ નહિ હવાથી પચે દ્રવ્ય અકર્તા છે. એમ જાણવું. આથી ક્રિયા -પરિણામનું સ્વતંત્રપણે કર્તુત્વ તેમજ તે કર્મપરિણામનું ભકતત્વ અને જ્ઞાતૃત્વ માત્ર જીવનદ્રવ્યને વિષે હેય છે. એમ જાણવું.
જે કાર્ય કતથી ભિન્ન હોય છે. તેને કર્તા પણ તે કાર્યથી ભિન્ન હોય છે જેમકે ઘટને કર્તા કુંભાર-અને અને પટને કર્તા વણકર. વળી જે કાર્ય કર્તાથી અભિન્ન હોય છે તેને કર્તા પણ તે કાર્યપરિણામથી અભિન્ન હોય છે જેમકે જે—જે આત્માઓ પિતાના જ્ઞાનાદિ ગુણેના ઉગાદિ જે–જે ભાવે કર્તા છે. તેઓ તે તે કાર્યપરિ. ણમનના અભેદભાવથી જ્ઞાતા-ભક્તા પણ છે, તેમજ વળી જે જે આત્માઓ, વિચિત્ર વિભાવ–સ્વભાવની અભિન્નતા વડે રાગ-દ્વેષાદિ પરિણામના કતત્વ ભાવમાં પરિણામ પામે છે. તેઓને પણ તે તે રાગ-દ્વેષાદિથી બંધાતા કર્મપરિણામથી પણ તથા સ્વરૂપે અભિન્ન જાણવા. અહિંયા સ્વભાવ
