________________
૮૧
વના કર્તવપરિણામના અને વિભાવના કર્તવપરિણામના કાર્યની અભિન્નતામાં એટલો ભેદ જાણ કે સ્વભાવના કર્તત્વને કાર્ય–પરિણાસ તે જીવની સાથે સમવાયસંબંધવાળો હોય છે. અને વિભાવસ્વભાવના કત્વને કર્મરૂપ જે કાર્ય–પરિણામ, તે તે જીવનની સાથે સંગસંબંધથી અભિન્ન જાણ. જે જે સંગસંબંધ હોય છે. તેને વિગ પણ અવશ્ય થાય છે એમ જાણવું. કેમકે આત્માને કર્મનિર્જરાવડે આત્મશુદ્ધિ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે.
વળી વિશેષે જણાવાનું કે છએ દ્રવ્યમાં કર્તા-દ્રવ્ય માત્ર ૧દ્રવ્ય છે. પરંતુ ક્રિયાત્વપરિણામ છવદ્રવ્ય અને પુદ્ગલ દ્રવ્ય એ બે દ્રવ્યને વિષે છે. બાકીના ચાર દ્રવ્યને સર્વજ્ઞભગવતેએ અકિય કહ્યાં છે. હવે પુદગલકાનું સ્વતઃ અને પરતઃ જે વિવિધ પ્રકારનું ક્રિયત્ન છે. તેનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે જાણવું. પુગલકામાં કત્વપરિણામ નહિ હેવા છતાં જે જે સંસારીજીએ રાગ-દ્વેષાદિપરિણામેથી પિતાના આત્મપ્રદેશની સાથે જે જે કર્મ પુદગલેને ક્ષીર–નીરવત અભેદસંબંધ કરેલ છે. તે તે વિવિધકર્મપુલેમાં ઉદયકાળ જેવી જેવી શક્તિ હોય છે. તેવા પ્રકારના તેના ક્રિયત્નપરિણામની શક્તિવડે તે તે જીને તથા પ્રકારને વિપાક અનુભવે પડે છેએટલે તથા સ્વરૂપે અવશ્ય (ઔદયિકભાવે) તે જીવને પરિણામ પામવું પડે છે. તે કર્મ પુદગલ દ્રવ્યના સ્વરૂપનું સ્વતઃ ક્રિયાત્વપરિણામ જાણવું તેમજ પુગમાં જે વિશ્રસાપરિણામ થાય છે. તે
