________________
૧૧
તેવા સ્વભાવવાળું હોવાથી વિવિધ વિભાગી પણે બંધ-દેશ પ્રદેશ તેમજ પરમાણું રૂપ પરિણામવાળું છે તેમજ વળી શરદ, અંધકાર, ઉદ્યોત, પ્રભા, છાયા, આતપાદિ અનેક પ્રકારના વિચિત્ર પરિણામ પામવાવાળું છે, તે અનંતવર્ગણા રૂપે વિવિધ સ્વરૂપે અનંતા પુદ્ગલ દ્રવ્ય પ્રમાણ છે, આ પ્રકારે પુદ્ગલ અનંતા-અનંત છે એમ જાણવું.
(૫) કાળ–કાળદ્રવ્ય મુખ્યતવે ઉપર જણાવેલા પાંચે અસ્તિકાય દ્રવ્યના પરિણમનની વર્તનાને વિવિધ સ્વરૂપે (ભૂત, ભવિષ્ય તેમજ વતમાન આદિ-સ્વરૂપે જણાવનાર હોવાથી તે પાંચે અસ્તિકાયની વન-લક્ષણને જાણવાના હેતુરૂપે ઉપચરિત દ્રવ્ય જાણવું, મુખ્યપણે તે સર્વે દ્રવ્ય પિતાપિતાના પરિ ણામાદિક ભાવે સમયે સમયે વિવિધ પરિણામ પામ્યા જ કરે છે પરંતુ અઢીદ્વીપમાં ચર સૂર્ય, ચંદ્રના ચારે જે રાત્રિ-દિવસને વ્યવહાર પ્રવર્તે છે તેની અપેક્ષાએ સર્વ દ્રવ્યના વિવિધ પરિણામમાં વિવિધ કાળને ઉપચાર કરાય છે માટે કાળ ઉપચરિત દ્રવ્ય છે એમ જાણવું. એટલે કાળ કઈ સત્ દ્રવ્ય નથી પરંતુ પર્યાયે દ્રપચાર રૂપે ઉપચરિત ભાવેદ્રવ્ય છે એમ જાણવું. જીવ-અછવની રાશીવાળા આ સમસ્ત જગતના છ એ દ્રવ્યોનું સામાન્ય સવરૂપ ઉપર મુજબનું જાણુને વિસ્તારથી તેઓનું સ્વરૂપ ગીતાર્થ ગુરૂ ભગવંત પાસેથી જાણવા નિરંતર પ્રયત્ન શીલ રહેવું જેથી સંપૂર્ણ નિશંક-ભાવની આત્મશુદ્ધિ પ્રાપ્ત થશે. આ
