________________
૫૫
(૨) દ્રવ્યના અનેક પ્રદેશે અનેક ગુણોનું ભિન્ન ભિન્મ પરિણમન હોવા છતાં તે સઘળું એ દ્રવ્યના એક પરિણામવાળું હોવાથી તે સર્વ ભિન્ન ભિન્ન પરિણામેથી દ્રવ્ય અભિન્ન છે. એમ જાણવું. જે તેમ નહિ માને તો તે ભિન્ન ભિન્ન પ્રદેશ અને ભિન્ન ભિન્ન ગુણે તે સઘળાએ ભિન્ન ભિન્ન દ્રવ્યે જ બની જશે અને તેથી કંઈ કાર્ય કારણુભાવની વ્યવસ્થા નહિ રહે.
(૩) દ્રવ્યના અગુરુ લઘુ ગુણના પરિણામમાં સર્વ ગુણેનું પરિણમન હોવાથી તે સર્વ પરિણમન દ્રવ્યથી અભિન્ન હોવાથી દ્રવ્ય તથા સ્વરૂપના પરિણામવાળું બને છે, તેમ છતાં દ્રવ્ય દ્રવ્યતપણે નિત્ય રહે છે, અને તે તે પર્યાય સ્વરૂપે અનિત્ય છે એમ જાણવું.
(૪) દ્રવ્યના–પિતાના-ગુણ-પર્યાયના અભેદ ભાવને અનુલક્ષીને જ જગતમાં શુદ્ધ-કાર્ય-કારણ ભાવને વ્યવહાર પ્રવર્તે છે. દાખલા તરીકે જ્યાં તિખાસની જરૂર હોય છે ત્યાં સુંઠ-મરી-મરચાં આદિ દ્રવ્યને ઉપગ કરાય છે અને
જ્યાં મીઠાશની જરૂર હોય છે, ત્યાં ખાંડ-સાકર-ગળ આદિ દ્રવ્યનો ઉપગ કરાય છે.
જગતને સમસ્ત વ્યવહાર દ્રવ્ય ગુણ-પર્યાયના ભેદ અને અભેદ ભાવને અનુલક્ષીને જ થાય છે એમ જાણવું. તે માટે ભેદભેદસ્વરૂપથી પદાર્થના સામાન્ય-વિશેષ સ્વરૂપનું જ્ઞાન કરવું જોઈએ. કોઈપણ પદાર્થને, નામ, જાતિ, ગુણ
