Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth

Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

Page 27

(१२)
गया.
ઉપર્યુકત ઉદ્ધરણના આધારે એમ માની શકાય કે છત્રીસ અપૃષ્ટ-વ્યાકરણો વસ્તુતઃ ઉત્તરાધ્યયનનાં છત્રીસ અધ્યયનો જ છે. ઉત્તરાધ્યયનના અંતિમ શ્લોક (૩૬)ર૬૮) પરથી આ વાતની પુષ્ટિ કરી શકાય છે –
इइ पाउकरे बुद्धे, नायए परिनिव्वुए ।
छत्तीसं उत्तरज्झाए, भवसिद्धीयसंमए । ચૂર્ણિકારે આનો અર્થ નીચે પ્રમાણે કર્યો છે – જ્ઞાતકુળમાં ઉત્પન્ન વર્ધમાન સ્વામી છત્રીસ ઉત્તરાધ્યયનોનું પ્રકાશન કે પ્રજ્ઞાપન કરી પરિનિર્વાણ પામ્યા.
શાન્તાચાર્યે ચૂર્ણિકારનું અનુસરણ કરવા છતાં પણ પોતાના તરફથી બે વાત ઉમેરી છે. પહેલી એ કે ભગવાન મહાવીરે ઉત્તરાધ્યયનના કેટલાંક અધ્યયનોનું અર્થ-રૂપે અને કેટલાંક અધ્યયનોનું સૂત્ર-રૂપે પ્રજ્ઞાપન કર્યું હતું. બીજી વાત એ કે તેમણે 'परिनिर्वृत'नो वैयि अर्थ 'स्वस्थीभूत' यो छ..
नियुक्ति(२२२॥ध्ययनोने नि-UNAVताव्यांछ. शान्त्यायार्थ नि' २०६नो अर्थ 'श्रुत-नि' मेट : ‘श्रुतवली' यो छ.
નિયુક્તિકારના મત પ્રમાણે આ છત્રીસ અધ્યયનો શ્રુતકેવલી આદિ સ્થવિરો દ્વારા પ્રરૂપિત છે. તેમણે એ વાતની પણ કોઈ ચર્ચા નથી કરી કે ભગવાને અંતિમ દેશનામાં આ છત્રીસ અધ્યયનોનું પ્રરૂપણ કર્યું હતું. બૃહદ્રવૃત્તિકારે શાન્તાચાર્ય પણ પરિનિર્વાણના વિષયમાં સ્પષ્ટ નથી. માત્ર ચૂર્ણિકારે પોતાનો સ્પષ્ટ મત પ્રગટ કર્યો છે.
ઉત્તરાધ્યયનના અધ્યયયનોની સંખ્યા ૩૬ હોવાના કારણે સહજપણે જ તે વાત તરફ ધ્યા- જાય કે કલ્પસૂત્રમાં ઊલ્લિખિત ૩૬ અપૃષ્ટ-વ્યાકરણો આ જ હોવા જોઈએ. અહીં એ યાદ રહે કે સમાવયાંગમાં છત્રીસ અyષ્ટ-વ્યાકરણોનો ઉલ્લેખ નથી. ત્યાં માત્ર એટલું જ કહેવામાં આવ્યું છે કે ભગવાન મહાવીર અંતિમ રાત્રિના સમયે પ૫ કલ્યાણ-ફલ-વિપાકવાળા અધ્યયનો તથા ૫૫ પાપ-ફલ-વિપાકવાળા અધ્યયનોનું વ્યાકરણ કરીને પરિનિવૃત થયા હતા. સમવાયાંગમાં છત્રીસમાં સમવાયમાં પણ આના કંઈ ચર્ચા નથી.
उत्तराध्ययननी श्यना तथा 'इइ एस धम्मे अक्खाए कविलेणं च विसुद्धपन्नेणं' वा पोदारा से प्रभाशित नथी. थत કે આ બધા અધ્યયનો મહાવીર દ્વારા પ્રરૂપિત છે. નિર્યુક્તિના સાક્ષ્ય સાથે આની ચર્ચા આપણે પહેલાં કરી ચૂક્યા છીએ. અઢારમા અધ્યયનના ચોવીસમા શ્લોકના પ્રથમ બે ચરણો તે જ છે, જે છત્રીસમા અધ્યયનના અંતિમ શ્લોકોનાં છે
१. कल्पसूत्र, सूत्र १४६ : .......पच्चूसकालसमयंसि क इत्याह-'बुद्धः' केवलज्ञानादवगतसकलवस्तुतत्त्व
संपलियंकनिसन्ने पणपन्नं अज्झयणाई कल्याणफलविवागाई 'ज्ञापको' 'ज्ञापजो' वा-ज्ञातकुलसमुद्भवः, स चेह भगवान् पणपन्नं अज्झयणाई पावफलविवागाइं छत्तीसं च वर्द्धमानस्वामी 'षट्त्रिंशद्' इति षट्त्रिंशत्संख्या उत्तरा:अपटुवागरणाई वागारित्ता पधाणं नाम अज्झयणं विभावेमाणे प्रधाना अधीयन्त इत्यध्याया-अध्ययनानि तत उत्तराश्च २ कालगए वितिक्ते समुज्जाए छित्रजाइजरामरमबंधणे सिद्धे तेऽध्यायाश्चोत्तराध्यायस्तान्-विनयश्रुतादीन्....।
बुद्धे मुत्ते अंतकडे परिनिव्वुडे सव्वदुक्खप्पहीणे । ४. उत्तराध्ययन बृहद्वृत्ति, पत्र ७१२ : अथवा 'पाउकरे' त्ति २. उत्तराध्ययन चूर्णि, पृष्ठ २८३ : इति परिसमाप्ती उपप्रदर्शने प्रादुरकार्षीत् प्रकाशितवान्, शेषं पूर्ववत् नवरं 'परिनिर्वृतः'
च, प्रादुःप्रकाशे, प्रकाशीकृत्य - प्रज्ञापयित्वा बुद्धः - क्रोधादिदहनोपशमतः समन्तात् स्वस्थीभूतः । अवगतार्थः ज्ञातकः - ज्ञातकुलसमुद्भवः वर्द्धमानस्वामी, ५. उत्तराध्ययन नियुक्ति, गाथा ५५९ : ततः परिनिर्वाणं गतः, किं प्रज्ञापयित्वा ?
तम्हा जिणपन्नत्ते, अणंतगमपज्जवेहि संजुत्ते । षट्त्रिंशदुत्तराध्ययनानि ।
अज्झाए जहाजोगं, गुस्त्पसाया अहिज्झिज्जा ॥ 3. उत्तराध्ययन बृहवृत्ति, पत्र ७१२ : इति इत्यनन्तरमुप्रवर्णितान् 'पाउकरे' त्ति सूत्रत्वात् 'प्रादुष्कृत्य' कांश्चिदर्थतः काश्चन
fair६. उत्तराध्ययन बृहद्वृत्ति. पत्र ७१३ : तस्माज्जिनैः
. सूत्रतोऽपि प्रकाश्य, कोऽर्थः ? प्रज्ञाप्य, किमित्याह 'परिनिर्वृत्तः' निर्वाणं गत इति सम्बन्धनीयम्, कीदृशः सन् ७. समवाओ, समवाय ५५ ।