Agam 06 Ang 06 Gnatadharma Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 329

ज्ञाताधर्म कथाङ्गसूत्रे
"
66
द्वीन्द्रियादिपञ्चेन्द्रियपर्यःतास्त्र साश्चेत्यर्थः, इन्द्रियादिप्राणानां यथासम्भवंधारणात् तेषु प्राणिश्वमस्तीति भावः । तथा सर्वे ' भूया' भूताः = भवन्ति भविष्यन्त्यभूवन्निति भूताः - चतुर्दश भूतग्रामखपाः, तथा - सर्वे जीवाः = जीवन्ति जीवि ध्यन्त्यजीविषु रिति जीवाः- नारक तिर्यद् मनुष्य देवाः, तथा सर्वे "सत्ता " सवा:= प्रमाण द्वारा बाधित नहीं हो सकने से पूर्वापर विरोध रहित ही कहा है । प्राण शब्द से सूत्रकार ने बस और स्थावर प्रणियों का ग्रहण किया है। क्यों कि १० द्रव्य प्राणों में से इनको अपने २ याग्य प्राणी का सद्भाव पाया जाता है। अतः इनके सद्भाव से ही ये प्राणी कहे जाते हैं । " भवन्ति भविष्यन्ति, अभूवन् " यह भूत शब्द की व्युत्पत्ति है । इसका भाव यही है कि जो वर्तमान में सत्ता विशिष्ट हैं, आगामी काल में सत्ता विशिष्ट रहेंगे एवं भूतकाल में भी जो सत्ता विशिष्ट थे । इस व्युत्पत्ति से सूत्रकार ने यह प्रदर्शित किया हैं कि प्रत्येक जीवादिक पदार्थ किसी भी काल में उत्पाद और व्यय धर्म विशिष्ट होते हुए भी अपनी २ सत्ता से रहित नहीं होते हैं। क्यों कि द्रव्य का " उत्पादव्ययध्रौव्यं सत् " उत्पाद, और धौव्य ये स्वभाव है । इससे यह बात निश्चित कोटि में आता है कि किसी भी नवीन पदार्थ का उत्पाद नहीं होता है और न सत् पदार्थ का विनाश ही होता है । " सतो विनाशः असतश्चोत्पादो न " जीवन्ति, जीविष्यन्ति, अजीविषु " यह जीव शब्द की व्युत्पत्ति है । કંઇ કહ્યું છે તે ભૂત ભવિષ્યત અને વમાનકાળમાંથી કોઈ પણ કાળમાં ગમે તે પ્રમાણ દ્વારા આધિત નહિ હોવા બદલ પૂર્વાપર વિષ રહિત જ કહ્યું છે,
व्यय
""
66
३१४
ܕܙ
ܕܪ
66
भवन्ति,
"
प्राण શબ્દ વડે સૂત્રકારે ત્રસ અને સ્થાવર પ્રાણીઓનું ગ્રહણ કર્યુ છે. કેમકે ૧૦ દ્રવ્ય પ્રાણેામાંથી એમનામાં પાતપેાતાને ચાગ્ય પ્રાણાના સદ્ભાવ મળે છે. એથી એમના સદૂભાવથી જ તેઓ પ્રાણી કહેવાય છે. भविष्यन्ति, अभूवन् આ ભૂત શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે. એના અર્થ આ પ્રમાણે છે કે વર્તમાનકાળમાં જેએ સત્તા વિશિષ્ટ છે, તેએ ભવિષ્યકાળમાં સત્તા વિશિષ્ટ રહેશે અને ભૂતકાળમાં પણ જેએ સત્તા વિશિષ્ટ હતા. આ વ્યુત્પત્તિ વડે સૂત્રકારે એ બતાવ્યું છે કે દરેકે દરેક જીવ વગેરે પદાર્થ કાઈ પણ કાળમાં ઉત્પાદ અને વ્યયધમ વિશિષ્ટ હેાવા છતાંએ પેાતપેાતાની સત્તાથી રહિત હતા नथी. भडे द्रव्यना " उत्पादव्ययator "" सत् ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય સ્વભાવ છે. એથી એ વાત ચેાક્કસ રીતે સ્પષ્ટ થાય છે કે કઈ પણ નવીન પદ્માના ઉત્પાદ થતા નથી અને સત્ પદાથૅના વિનાશ પણુ થતા નથી. " सतो विनाशः असतश्चोत्पादो न " " जीवन्ति, जीविष्यन्ति, अजीविषु
२५॥
શ્રી જ્ઞાતાધર્મ કથાંગ સૂત્ર ઃ ૦૩
ܕܕ