Book Title: Agam 05 Bhagwati 01 Gujarati Translation
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
View full book text
________________ આગમસૂત્ર 5, અંગસૂત્ર 5, “ભગવતીસૂત્ર ભાગ-૧' વેદનાવાળા છે. તેથી હે ગૌતમ! એમ કહ્યું છે. ભગવનબધા નૈરયિકો સમાન ક્રિયાવાળા છે? ગૌતમ ! એ કથન યોગ્ય નથી. ભગવનું !એમ કેમ કહો છો? ગૌતમ ! નૈરયિકો ત્રણ પ્રકારે છે - સમ્યગદષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ અને મિશ્રદષ્ટિ. તેમાં જે સમ્યગદષ્ટિ છે, તેમને ચાર ક્રિયાઓ હોય છે - આરંભિકી, પારિગ્રહિકી, માયાપ્રત્યયા, અપ્રત્યાખ્યાન ક્રિયા. જે મિથ્યાદષ્ટિ છે, તેઓને પાંચ ક્રિયાઓ હોય છે - ઉક્ત ચાર અને મિથ્યાદષ્ટિ પ્રત્યયા. એ રીતે મિશ્રદષ્ટિને પણ જાણવા. તેથી હે ગૌતમ ! આ પ્રમાણે કહ્યું છે. ભગવન્બધા નૈરયિકો સમાન આયુવાળા અને સમાન કાળ ઉત્પન્ન થયેલા છે ? ગૌતમ ! આ કથન યોગ્ય નથી. ભગવદ્ ! એમ કેમ કહો છો ? ગૌતમ ! નૈરયિકો ચાર ભેદે - કેટલાક સમઆયુ-સમકાલોત્પન્ન, કેટલાક સમઆયુ-વિષમકાલોત્પન્ન, કેટલાક વિષમઆયુ-સમકાલઉત્પન્ન અને કેટલાક વિષમઆયુ-વિષમકાલોત્પન્ન. તેથી એમ કહ્યું. ભગવન્! અસુરકુમારો સર્વે સમ આહારી, સમ શરીરી છે ? નૈરયિકો માફક બધુ જાણવું. વિશેષ એ કે - અસુર કુમારોના કર્મ, વર્ણ, લશ્યામાં નૈરયિકોથી વિપરીત વર્ણન કરવું જોઈએ. તેમાં જે પૂર્વે ઉત્પન્ન છે, તે મહા કર્મવાળા, અવિશુદ્ધ વર્ણવાળા અને અશુદ્ધ વેશ્યાવાળા હોય છે. શેષ પૂર્વવત. એ પ્રમાણે સ્વનિતકુમાર પર્યન્ત કહેવું. પૃથ્વીકાયિક જીવોના આહાર, કર્મ, વર્ણ, વેશ્યા નૈરયિકવત્ છે. ભગવન્! પૃથ્વીકાયિકો બધા સમવેદનાવાળા છે? હા, સમવેદનાવાળા છે. એમ કેમ કહ્યું? ગૌતમ ! પૃથ્વીકાયિકો સર્વે અસંજ્ઞી છે, અસંજ્ઞીભૂત વેદનાને અનિર્ધારિતરૂપે વેદે છે. તેથી એમ કહ્યું. ભગવદ્ ! સર્વે પૃથ્વીકાયિકો સમાન ક્રિયાવાળા છે ? હા, છે. એવું કેમ કહ્યું? ગૌતમ ! સર્વે પૃથ્વીકાયિકો માયી મિથ્યાદષ્ટિ છે, તેઓને નિયમ થી પાંચ ક્રિયાઓ છે - આરંભિકી યાવત્ મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા. હે ગૌતમ! તેથી એ પ્રમાણે કહ્યું છે. નૈરયિકોની જેમ પૃથ્વીકાયિક જીવોમાં પણ સમઆયુ સમાપપન્નક આદિ ચાર ભંગ કહેવા. જેમ પૃથ્વીકાયિકો છે, તેમ અપ્લાય આદિ એકેન્દ્રિય, બે-ત્રણ-ચાર ઈન્દ્રિયો છે. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકો પણ નૈરયિક માફક જાણવા. માત્ર ક્રિયામાં ભેદ છે. ભગવન ! પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકો બધા સમાન ક્રિયાવાળા છે ? ગૌતમ ! આ કથન યોગ્ય નથી. હે ભગવન્! એમ કેમ કહો છો ? ગૌતમ ! પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિકો ત્રણ ભેદે છે - સમ્યગદષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ, મિશ્રદષ્ટિ. તેમાં જે સમ્યગદૃષ્ટિ છે તે બે ભેદે છે - અસંયત, સંયતાસંયત. તેમાં સંયતાસંયતો ત્રણ ક્રિયાઓ કરે છે - આરંભિકા, પરિગ્રહિકા, માયાપ્રત્યયા. અસંયતોને ચાર, મિથ્યાદૃષ્ટિને પાંચ અને મિશ્રદષ્ટિને પાંચ ક્રિયાઓ હોય છે. મનુષ્યોને નૈરયિકવતુ જાણવા. વિશેષ એ કે - જે મોટા શરીરવાળા છે, તે ઘણા પુદ્ગલોને આહારે છે, અને કદાચિત્ આહારે છે. જેઓ નાના શરીરવાળા છે, તેઓ થોડા પુદ્ગલોને આહારે છે અને વારંવાર આહારે છે. બાકી નૈરયિકો માફક ‘વેદના સુધી જાણવું. હે ભગવન્! બધા મનુષ્યો સમાન ક્રિયાવાળા છે ? ગૌતમ ! આ કથન યોગ્ય નથી. ભગવન્શા માટે? ગૌતમ ! મનુષ્યો ત્રણ પ્રકારે છે - સમ્યગુદષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ, મિશ્રદષ્ટિ. તેમાં જે સમ્યગદષ્ટિ છે તે ત્રણ ભેદે છે - સંયત, અસંયત, સંયતાસંયત. તેમાં જે સંયત છે તે બે ભેદે છે - સરાગ સંયત, વીતરાગ સંયત. તેમાં જે વીતરાગસંયત છે તેઓ અક્રિય છે. જે સરાગ સંયત છે, તેઓ બે ભેદે છે - પ્રમત્ત સંયત અને અપ્રમત્ત સંયત. જેઓ અપ્રમત્ત સંયત છે, તેઓ એક માયાપ્રત્યયા ક્રિયા કરે છે. જેઓ પ્રમત્ત સંયત છે તેઓ બે ક્રિયાઓ કરે છે - આરંભિકા અને માયાપ્રત્યયા. જે સંયતાસંયત છે તેમને ત્રણ ક્રિયાઓ છે - આરંભિકી, પારિગ્રહિકી, માયાપ્રત્યયા. અસંયતો ચાર ક્રિયાઓ કરે છે - આરંભિકી, પારિગ્રહિકી, માયાપ્રત્યયા અને અપ્રત્યાખ્યાન ક્રિયા. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(ભગવતી)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 14
