Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 38 vi.saM. 2072 | saGkalanam : uttarAyaNam | kIrtitrayI zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram //
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataru: 38 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // vi.saM. 2073 uttarAyaNam saGkalanam kIrtitrayI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 38 (pANmAsikam ayanapatram) saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2073, I.saM. 2017 mUlyam : Rs 100/asmin jAlapuTe'pi upalabhyate - i-saGketaH : s.samrat2005@gmail.com prAptisthAnam : (1) zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 079-26622465, 09408637714 (2) zrIvijayanemisUrijJAnazAlA zAsanasamrATa bhavana, trIjo mALa, zeTha haThIsiMha kesarIsiMhanI vADI dillI daravAjA bahAra, zAhIbAga roDa, amadAbAda-380004, phona- 099-22168554. samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 079-26574981, (M) 9979852135 mudraNam : kirITa grAphiksa 3, maMgalama epA. bhagavAnanagarano Tekaro, vizvakuMja, pAlaDI, amadAvAda-380007 dUrabhASa : 09898490091
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH . . nandanavanakalpataroH saptatriMzI zAkhA paThitA / tatratyaM prAstAvikaM cintoddIpakam AsIt / arthopArjanalakSyA zikSaNavyavasthA pAThyapustakAbhyAsakramameva Azrayati iti yaduktaM tattu sAdhu eva / sA chAtrAn maulikacintakAn na karoti / "AcAryo nAmnA, vaNig vyavahAreNa, vidyAgamaH kva ?" ityeSA kAntigorasya hAIkukavitA (pR.saM. 41) atra smRtipathamAgatA / asyAH saJcikAyAH padyavibhAgaH atIva AsvAdyaH AsIt - viziSya abhirAjamizrasya prAcAM tuSTyai racitaM zrIzatakamiti nUnaM kAvyaM, zrIsurendramohanamizrasya satIsUktaSoDazI ca / nAgarAjarAvaviracitaM 'surAgakalitaM madhuraM prasannaM' ca nindAstutizatakaM paThannahaM satyaM mantramugdhaH abhavam / kalisapAdikAsu abhirAjarAjendramizrasya "jaladanti mahAnasadhUmacayAH" ityAdayaH maulikAH prayogAH hRdyAH anubhUtAH / kamalezakumArasya 'jalaM hi dvividhaM proktam' api citrAnandakaram / 'keyaM kRpA' iti kavitAyAH racayitari AcAryabhUte Do. vizvAse tena aprArthitaH api bhagavAn nityaM kRpAM vRSyAt sutarAm / munidharmakIrtivijayAnAM 'patram' paThitvA dharmalAbhaH abhavat / api ca ANandajI-kalyANajI-saMsthAyAH kiJcit paricAyanamapi sAdhitam / munikalyANakIrtivijayAnAM 'gabhIreSu marmasu' 'mArgaH' ityasmin paJcame marmaNi (pR.saM.72) Azramasya nikaSA iti prayogaH mudritaH dRSTaH / nikaSAyoge dvitIyA iti zrutam, ataH AzramaM nikaSA iti parivartya paThitam / teSAmeva mizraNanAmikAyAM vyaGgyakathAyAM (pR.saM.79) ricArDaH paNDitavaryaM vadati, "bhAratasya saMskRti saMskRtabhASAM ca atyadhikaM prINAmyaham" iti atra dvitIyAbhaktiprayogAt 'I Satisfy' ityarthaH niSpadyate kila ? 'I Like' iti arthaH uddiSTazcet 'saMskRtabhASAyAM prINAmi' iti saptamyAM prayoktavyaM veti sandehaH api samajAyata / evameva etasyAH zAkhAyAH mukhapuTe uttarAyaNam iti, kintu antaH (prathamapuTe) dakSiNAyanam iti ca mudritaM dRSTvA cakitaH / iti bhavadIyaH vinItavidheyaH em. e. ravIndran keralam 1. etattvanavadhAnena mudritam / etadarthaM kSamA prArthyate / vastutastu mukhapuTe dakSiNAyanamityeva mudrayitavyamAsIt / (sN.)|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH sampUjyAH AcAryacaraNAH mAnyA kIrtitrayI, sAdaraM praNatayaH / yatra nandanavanaM tatra saMskAritA saMskRtasya sevayA saMskRtA paramparA / saMskAramUlatastatra bhavya-bhadratA bhAratIyatA varA bhrAjate hitAnugA / iti vinivedayAmi // DaoN. vAsudevaH vi. pAThakaH ahamadAbAdataH
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam dvi-trAsu zAkhAsu zikSaNamadhikRtya kiJcid vicAritam / idAnIM rASTrIyaM cAritryamadhikRtya kiJcid vicArayAmaH / adyatve sarvatra naitikatA-prAmANikatA-saujanya-sadAcArAdimUlyAnAM hAso dRzyate / yadyapi bahUnAM janAnAmeteSu mUlyeSu zraddhA tu vartata eva, tathA'pi prAyaH sarvatrA'sanmUlyAnAmAcaraNamevA''dhikyena varIvartate'taH sAmAnyajanAnAM hRdaye'sadeva sattvena pratiSThitaM bhavati / etAdRze kAle'pi bahavo dezAstAdRzA api santi yatra janAH sanmUlyAnAmeva pratiSThAmAcaraNaM cA'dyatve'pi samAdriyamANA dRzyante / eSu dezeSu kecana pAzcAtyA yoropIyAzca dezA yathA mukhyAstathaiva eziyAkhaNDasyA'pi kecana japAna-koriyAdayo dezA svAnuzAsanavantaH sadAcaraNavantazca santi / atha japAnadezamadhikRtya vicArayema - bahUnAM vikasitAnAM vikasatAM ca dezAnAmapekSayA japAnadezo'tIva laghuparimANakaH / tatratyA janasaGkhyA'pyalpIyasI / dvitIya vizvayuddhe ca tatprajAbhirbahvI hAniranubhUtA / evaMsthite'pi vizvasyA'pi prathameSu paJcasu dezeSu tasya sthAnamasti / atra kiM vA kAraNaM syAt ? japAnadezIyAH prajA ArthikakSetre, vidyAkSetre, vijJAnakSetre, tantrakSetre, paramANuzaktikSetre, krIDAkSetre, nUtanAviSkArakSetre - evaM sarveSvapi kSetreSu nitAntamagresarIbhUtA vartante tatra kiM vA nidAnam ? pazyAma idAnIntanAnyeva kAnicidudAharaNAni / paJca-Sebhyo varSebhyaH pUrvaM japAnadeze samudrataTe tsunAmItaraGgAH, dezabhUmau bhUkampaH, ANvikorjAkendrANAM ca vibhedanamiti trividhA ApattayaH samameva samApatitAH / sahasrazo janA mRtA lakSazazca vraNitAH / agaNitAni bhavanAni krIDApatrasadmAnIva bhUmisAjjAtAni / sarvAsvapIdRzISu durghaTanAsu saJjAtAsvapi kutrA'pi janAnAM sammardo'padhAvanaM vA na dRSTipathamAgatam / sarve'pi dhIratAmAzritya sahAyakAryaM rakSaNakAryaM vA kurvANA dRzyante sma / sarvatra svArthaM vismRtya parArthameva bhajamAnAnAM janAnAmevA''dhikyamAsIt / helikopTarayAnAt kSepyamANAni bhojanapuTakAni grahItuM na kutrA'pi janAnAmahamahamikA dRSTA / ___pravRddhamANvikaM vikiraNaM niroddhaM zamayituM ca sahasrazastantrajJAH svabhyastAH karmacAriNazca svIyAM svAsthyahAni prANabhayaM cA'vigaNayyA'pi divAnizaM kAryaratA Asan, anyeSAM janAnAM vikiraNAdetasmAd mA kAcidapi hAnibhavatviti bhAvanayaiva khalu ! sahAyakArye prArabdhe, na kutrA'pi janasammardo'hamahamikA hastAhasti vA dRSTAni / sarve'pi svayamevA'nuzAsanaratAH paGktisthitAzca svaM svaM paryAyamapekSamANAH sthitA Asan / kasyacidapi paGkti bhittvA'gre AgantuM cAturyameva nAstItIva dRzyate sma / prAyaH sarvatra kAryAlayAH pihitA evA''san tathA'pi svacchatAkarmakarAH svIyaM kAryaM niSThayA kurvANAH sarvAnapi mArgAnupamArgAn rathyAzca svacchIkurvanti sma vyavasthA ca rakSanti sma / mArgeSu yadyapi janasammardo vAhanasammardazcA'lpIyAneva tathA'pi janA vAhanacAlakAzca
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ parivahanasaGketAn (Traffic Signals) yathAvadanusaranto niyamAMzcA'nupAlayanto dRzyante sma / yadA ca bhUkampo'nubhUtastadA hyekatropAhAragRhe janA AhAraM kurvANA Asan / bhUcAlanAnantaraM sarve eva tato bahirAgatA Asan / yAvacca bhUkampAghAtAH zAntAH saJjAtAstAvataiva sarve'pi te AhArakartAraH samAgatya deyaM dhanaM dAtuM paGktizaH sthitAH !! bhUkampapIDitakSetreSu nijanijasvajanAnanveSTuM gacchatAM janAnAM vyavahAro'pi nirAkulo bhAvodrekarahitaH paridevanAdiviyuktazcA''sIt / / sAmAnyajanAH patrakArAdayazca ke'pi sarvakAre'dhikArijaneSu ca doSAropaNaM naiva kRtavantaH / sarvakArIyAdhikAraNo'pi na kAnicinmithyA''zvAsanAni mudhA vacanAni vA dadati sma / na ca ke'pi mantriNo helikopTara-yAnAdiSu samAruhya bhUkampapIDitakSetrANAmavalokanaM kartuM nirgatA dRSTAH / / eSA paristhitirasti japAnadezavAsinAm / idAnImasmAkaM deze yadi kA'pi prAkRtikyApattiH samApatet tadA kIdRzI paristhitirbhavet - iti vicintya tasyAstulanAM japAnIyaparisthityA saha kriyeta tadA kevalametAvadeva vaktavyaM syAt - yad asmAkaM mastakaM lajjAbhAreNA'vanataM jAtamiti / ____ japAnadezasadRzaM svayamanuzAsanayutaM naitikatA-prAmANikatA-sadAcArAdiguNasamanvitaM ca rASTrIyaM cAritryaM kathaM niSpannaM bhavet ? tadarthaM cottaradAyitvaM kasya ? iti cintitaM kadA'pi !! caitra zuklA pratipat kIrtitrayI - vi.saM. 2073, ahamadAbAdanagaram
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaH kRtiH kartA zrImadRSabhadevajinezvarastotram zrImahAvIrastutiH sakalalabdhinidhAna-zrIgautamasvAmyaSTakam / A.vijayahemacandrasUriH zrIgautamasvAmistutiH A.vijayahemacandrasUriH mahopAdhyAyazrImadyazovijayaguNastutyaSTakam A.vijayahemacandrasUriH dIkSA nAma kim ? siddhAcalezvarastotram AsvAdaH Atmanyeva sampazyAma muniramyAGgaratnavijayaH jIvanamauktikam muniramyAGgaratnavijayaH bhAratIyasaMskRtau yajJo vai zreSThatamaM karma DaoN. rAmakizora mizraH darzanam AryasatyAnAM paryAlocanam hirAkumArI jhA Izasya nyAyopAsanA DaoN. rAmaprasAda pauDelaH patram munidharmakIrtivijayaH granthaparicayaH ardhajaratI (kathAsaGgrahaH) kIrtitrayI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtiH kartA amarakozaH saMskRtakavitAgauravam marma gabhIram prA.madhusUdanavyAsaH DaoN.rUpanArAyaNapANDeyaH munikalyANakIrtivijayaH kathA mAnavaprema mAnavabhavasya mUlyam saMskAraprapA nAmni kimasti ? saralatA paramasya prema jIvanasyoddharaNam paramArhataH kavidhanapAlaH marma narma hAsyakaNikAH prAkRtavibhAgaH prAkRtadvayAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam pAiyavinnANakahA munidharmakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH muni akSayaratnavijayaH sA. zrIsaumyaprabhAzrIH sA. tattvananditAzrIH sA. zrIsaMvegarasAzrIH sA. zrIsaMvegarasAzrIH sA. nisargaprajJAzrIH kIrtitrayI munizrutAGgacandravijayaH paM. narendracandrajhA A.vijayakastUrasUrIzvarAH
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadRSabhadevajinezvarastotram yo nAbhisUnurjita-SaTsapatnaH svajanmanopArjitadivyasiddhiH / bhUtvodarAcchrImarudevikAyA zcakAra divyAM svakulonnatiM ca // 1 // yajjanmanendrAdika-sarvadevAH ko'yaM kimarthaM kulazekharo'bhUt / yattejasA''dityamukhA hatAbhA bhavanti tasmAd vRSabhaM cakAra / / 2 / / sumaGgalAkhyAM pramadAM manojJAM yaH paryaNaiSIt svakulAbhivRddhyai / / tasyAM suputro bharato'janiSTa svarAjyalakSmyA virato babhUva // 3 // sAmrAjyalakSmI parihAya tUrNaM vanaM gato dharmamupeyivAn yaH / vinazvaraM lokamimaM viditvA svasmin rato divyasukhAnyavApa // 4 //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadvandanaM yacchravaNaM ca divyaM, sadyo bhavet pApavinAzahetuH / bahavo'pi bhavyA dhyAtvA hRdA gatiM parAM prApuranuttarAM ca // 5 // jinendradharmaM jagati prasArya yatisvarUpeNa vizuddhabhAvaH / bhogAd viraktiM paramAmavApya siddhAcale'smin niSasAda devaH ||6|| svajanmanA saccaraNAd virAgAt tapa:prabhAvAcca jinezvaro'bhUt / zrIvItarAgAmaladharmamAkhyAt svabhaktakalyANakaro babhUva // 7 // evaMprabhAvaM vRSabhaM jinezaM vihAya devaM samupAsate'nyam / te mRtyuloke bhuvi bhArabhUtA bhavanti dAridryayutA yugeSu // 8 // devasya vRSabhasyedaM stotraM yo'harnizaM paThet / na tasya punarAvRttiH kalpakoTizatairapi // 9 // // iti zrImadRSabhadevajinezvarastotraM samAptam // ( kenacidajJAtalekhakena racitam) 2
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIrastutiH jineSu divyaprabhayA svarociSA virocamAno jinadharmatattvavit / jinendradharmaM tanituM prajAtavAMstasmai mahAvIra ! namo namo'stu te // 1 // vasantakAle gata uttarAyaNe ravau hi caitre zubhazuklapakSa / trayodazIrAtriparArddhabhAgake dhRtAvatArAya ca vIra ! te namaH // 2 // mahApavitre sukule prasiddhe jAto jananyA janakasya puNyaiH / yasyAvatAre cakitA hi devA: sadA mahAvIra ! namo'stu tasmai ||3|| janmotsave vizvamidaM prasannaM vAyurdigIzA bhuvi pAdapAzca / patatriNazcA'pi samastajIvA mudaM gatA yasya namAmi vIram // 4 // svajanmakAle'pi sahasrabhAnoH samAnakAntyA ca digandhakAraH / vinAzamApto bahudivyarUpaM saundaryasindhuM ca namAmi vIram // 5 // 3
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUtvA parAnandaprapUrNarociH pitroH parAnandakaro babhUva / vidyAkalAnItivizAradazca tasmai mahAvIra ! namo namaste // 6 // indrAdidevAnatapAdapITho, divyAM svalakSmImaNimAdiyuktAm / ratyA api zreSTharuci svarAjJastatyAja taM vIramahaM namAmi ||7|| idaM jagad devabhavAdivaibhavaM vinAzi vijJAya viraktimAptavAn / svayaM ca bodhAt parigRhya dIkSaNaM vijJAnarUpatvagatAya te namaH ||8|| tapa:kSamAsatyadayAprapUrNo / jJAnena kaSTAni vijitya dhIraH / kAmAdidoSAn paridahya tUrNaM jJAnAgninA kevaline namo'stu ||9|| tIrthaGkarAkhyAM padavImavApya, bhavyAn janAMstArayituM prayete / jJAnopadezena paropakArI muktiprado vIra ! namAmi taM tvAm // 10 // // iti zrImahAvIrastutiH samAptA // ( kenacidajJAtalekhakena racitA) 4
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakalalabdhinidhAna-zrIgautamasvAmyaSTakam -A.vijayahemacandrasUriH (lalita-vRttam) mahimazAlinaM vizvatArakaM, guNagaNAlayaM gItagauravam / sakalalabdhibhRdyoginaM stuve, gaNadharottamaM gautamaprabhum // 1 // caramatIrthakRtpaTTabhAskaro, munitatIDitaH kAmitapradaH / suravarairnutastejasAnnidhi-vijayatetarAM gautamezvaraH // 2 // caritamadbhutaM te dayAnidhe ! jaDamatiH kathaM stotumutsahe / tava karAmbujAd dIkSitAH same, munivarA yayurmuktimandiram // 3 / / bhavikatAyinaM muktidAyinaM, kumatanAzinaM tattvapAyinam / patitapAvanaM bhAvirAjitaM, praNidadhe'nvahaM gautamezvaram // 4 // gaNabhRdagraNI: zreyasAM padaM, hitakaro nRNAM pApanAzakaH / vimaladarzanaH karmajitvaro, vijayatetarAM gautamezvaraH // 5 // namanatastvayi zrIgaNAdhipa ! sakalakalmaSaM nazyati dhruvam / pavitanAma te yatra rAjate, bhavati tatra no vighnakalpanA // 6 // girivare gato'STApade bhavAn, bhagavato'cituM svIyazaktitaH / atulasAravan ! nAtha ! te guNAn, gaNayituM kSitau kena pAryate // 7 // tava padAmbuje vandanA sadA, bhavatu me prabho ! yogisattama ! / tava prabhAvatI maMgalAvali-rmama dine dine deva ! jAyatAm // 8 // aSTakaM gautamezasya, sarvasiddhipradAyakam / racitaM hemacandreNa, gurudevAMghrisevinA / / 9 / /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIgautamasvAmistutiH (prAbhAtikarAgaH ) svarNapadmAsane rAjamAnaM nuve, yogirAjaM surendrArcyapAdam / sarvalabdhyAkaraM varaguNAMbhonidhiM zrIvasubhUtipRthvyaGgajAtam // 1 // sarvakAryaM nRNAM yadabhidhAnAd drutaM, siddhyatISTaM ca no vighnaleza: / vardhamAnaprabhorAdyagaNabhRdvaraM, bIjamatizAlinaM zrIndrabhUtim // 2 // 6 - A. vijayahemacandrasUri :
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopAdhyAyazrImadyazovijayaguNastutyaSTakam / -A.vijayahemacandrasUriH (vaitAlIyavRttam) yazasA khalu vizrutAtmane, jinadharmaikanibaddhacetase / vijayAya yazo'bhidhAya te, sadupAdhyAyavarAya naumyaham // 1 // jitavAdigajendrasaMhatiM, paritaH prauDhavibhAvibhAsitam / jagadekavipazcitaM na ko, bhuvi jAnAti sutarkapaNDitam / / 2 / / muninA nijajanmanA'munA, mahanIyena 'kanoDu'nAmakam / puramatyadhikaM pavitritaM, kurute kinnahi satsamAgamaH ? // 3 // spRhaNIyaguNaM nayAbhidhaM, vijayAntaM gurumAzritaH sudhIH / tadupAsanayA prapedivAn, vimalajJAnavibhAsisatkriyAm // 4 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagarIM zrutasiddhisAdhikAmatha kAzImadhigatya maJjulAm / ciramekamanAH sarasvatI mupatasthe tamaso nivRttaye // 5 // samazAstravimarzakovidaH sadanekAntamatAbdhipAragaH / hitakArivaropadezakaH, kimu dhanyo na munIzvaro'vanau ? // 6 // racitA vividhA guNojjvalAH kRtayastarkavitarkamaNDitAH / / viduSA mahatA sudurgrahA, vibudhA yAbhiraho camatkRtAH / / 7 / / jinadarzanatattvadIpakaH, prazamAdIddhaguNaughasaMvRtaH / bhavikavrajabodhadAyako, gaNirAjo nitarAM virAjatAm // 8 // iti vAcakapuGgavo mayA, mahitastadguNapuSpamAlayA / gurudevapadambujAlinA, kaladhautAnvitasomasAdhunA // 9 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH dIkSA nAma kim ? asmAkaM jIvane asmAbhiH bahUni zreSThavastUni prAptAni santi / kiM tAni vastUni vayaM jAnImaH ? naiva, jAnanto'pi vA sarvathA tAni upekSAmahe / kAni tAni vastUni ? kiM dhanaM parivAra: aizvaryaM sundaraM zarIraM vA ? naiva naiva naiva.... asmAbhiH prAptAni zreSThavastUni imAni manuSyagatiH, AryakulaM, sampUrNaH kAyaH, uttamaH parivAraH, ahiMsAdikaH dharmaH, dharmapravartakAstIrthakarAH, dharmadezakA guravaH, dharmapAlanAnukUlaM ca ArthikaM sAmAjikaM ca vAtAvaraNam / a ha ha ha ha anyaiH bahubahubhirnaiva prAptamidaM sarvam / parantu kiM vayametena sarveNa svaM sukhinaM dhanyaM ca manyAmahe uta yathAkathamapi prAptaiH bhautikaiH sukhasAdhanaireva sukhinaM dhanyaM ca manyAmahe ? satyaM tu etadeva asti / asmAkaM paramaM sukhamasti bhautikavastuSu eva / dharmaM tu vayaM tamevA''carAmo bhautikaM sukhaM prApsyate iti vizvAsaH syAt / etadarthaM durlabhAyA manuSyagatyAdisAmagryAH upayoga: sarvathA avAstavikaH / tasyA upayogaH asti kevalaM dharmasiddhyartham AtmonnatyarthaM ca / etacca kevalaM dIkSAgrahaNenaiva siddhyeta / tatazca asmAkaM praznasya samAdhAnametadeva yad dIkSA nAma asmAbhiH prAptasya sarvasyA'pi zreSThavastunaH sarvathA samucita utkRSTazca upayogaH, durupayogasya ca sarvathA abhAvaH / etadarthaM caiva sarvo'pi ayaM puruSArthaH / etadeva ca zreSThaM phalaM manuSyajanmakalpataroH / (ajJAtakartRko'yaM lekha :)
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhAcalezvarastavanA zrIsiddhAcale'smin virAjamAno bhagavAn jinezvaro jagatyAM kutrA'pyAsanaM na kRtavAn atraiva copaviveza, tatkikAraNam ? tasmin viSaye bahUni kAraNAni santi / tAni AcAryazrIvijayanemisUrisamA jJAnacakSuSa eva jAnanti, na tvanye carmacakSuSaH / zrUyantAM tatkAraNAni / parvataguNAn vadati devo yathA - parvato vAyuvRSTyagnibhavaM duHkhaM na gaNayati kintu svayaM tatsambhavaM duHkhamanubhUya parAnauSadhikadambakamUlaphalajalavRkSAdibhistoSayati, paraM svayaM tu parvataH sthiro dhIro bhavati, tathA'hamapi durjanAnuvAdena na kupyAmi svabhaktAnuvAdena na hRSyAmIti / yathA parvatAt sarvaM bhUtalaM dRzyate, tathA mamA'pi samAdhisthitatvAjjagatItalaM bhUgolamanekabrahmANDAnyapi hastAmalakavad darzanagocarA bhavantu / yathA parvato'nekajIvAnAmAzrayo bhavati, tathA madrUpamapi madbhaktAnAmAzrayo'sti iti / yathA parvato lakSavarSAntare'pi na nazyati, tathA'hamapi trikAlA-bAdhyo'vinAzIti / sUryaguNAn vadati devaH parvatAt sUryaH samIpe vartate, yathA sUryaH svaprabhayA timiranAzaM kaseti tathA'hamapi svatapaHprabhayA mama mUrte rucirAkRtitayA sadratnAlaGkAreNa madbhaktAnAmajJAnatimiraM nAzayAmi jJAnaprabhArUpaprakAzaM ca dadAmi / yathA sUryaH kiraNairNISme saJcitaM jalaM varSAsu vimuJcati tathA'hamapi mattaH saJcitaM jJAnaM bhaktebhyo vitarAmIti / samudraguNAn vadati devaH parvatAt samudro'pi dRzyate / samudro'pi yathA varSAsu na varddhate grISme ca na kSIyate tathA'hamapi sampattau vipattau ca vikAraM nA''pnomi / yathA samudrAntaramUlyAni ratnAni dRzyante tathA mamA'pi bhAvaM jJAtuM na ko'pi samartho'sti / evaM parvatopari sthitvA bhaktebhyo jJAnaM dadAmItihetoratraivopayukta smgrdRssttaantdvaaropvishaami| parvatAdAkAzaM samIpaM tatsarvatra dRzyate kintu na tasyA'nto dRzyate / tathA'hamapi pratyagAtmA kevalajJAnaviSayatayA sarvAntaryAmI paraM jagannAze'pi ahamavinAzItyarthaH / ato'traivopaviSTo'smi / tatrasthaM 10
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvaramprati pratidinaM rAtrau tAladhvajastho hastagiristho revatAcalasthazceti sarve tIrthAdhiSThAyakA devA divyazaktyA''gatya natvA sahopavizya paramAtmabhaktAnAM janAnAM kathaM zreyo bhavediti vicArayAmAsuH / eko jinendrasya kRtaH praNAmo dazAzvamedhAvabhRthena tulyaH / dazAzvamedhI punareti janma jinendra-nAmI na punarbhavAya / 1 / // iti zrIsiddhAcalezvarastavanA // (ajJAtakartRkA)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH AtmanyevaM sampazyAma muniramyAGgaratnavijayaH - nirabhravyoma ApAtato ghanaghoravarSadharaiH saJchannam / vihAyo vidyuddvirutairgarjitam / etAdRze samaye samudramadhye eka: ko'pi potastarati sma / asmin pote daza paryaTakAH saJcariSNava aasn| te sarve antarikSe dRzau unmIlya samprekSante sma / sarveSAM zvasanakriyA stambhiteva jAtA / aJjasA tatra sindhau salilasyA'titIvrakSobheNa pravahaNaM saJcalitam / sindhoH saMrambho'pi pratikSaNaM vivardhate sma / adhunaiva svIyajalayAnasya vyAdhUnanAt 'sarve pathikA ratnAkarasya talaM gamiSyanti' iti dhiyA dazA'pi yAtrikA bhayAnvitA babhUvuH / tAvat tatra tebhyo dazAnyatamebhyaH kazciduvAca - 'bhrAtaraH ! asmabhyo dazabhyaH kaJcideko'parAdhI syAt, tadekasya pAtakinaH pApAdevA'dyA'smAkaM nimajjanavelA AgatA syAt / sarveSAM tat samIcInaM pratibhAtaM yaduta nizcitamasmaddazAnyatamaH ko'pi eko mahApAtakI bhavet, tasya pApAdeva eSo'narthAvasaraH samAgataH / tamaparAdhinamutpATya ratnAkarasya randhre utkSipAmaH / etadviSaye sammatAH sarve, parantu taM durAtmAnaM sarvebhyo vyatiriktaM kathamutpazyeyuH ? kenaciccatureNa atra yuktirdarzitA yadasmaddazAnyatamena pratyekaM janeneSatkAlaparyantaM jalayAnasya bahiranukrameNa kUrdayitvA taraNIyam / itthaM yasya narasya bahirgamanAdutpAta: stimito bhavet, 'sa pAtakI'ti matvA na punaH pravahaNe tamAgantumanumanyemahi / yadi tasya bahirgamanAd viplavo na viramet, tatastaM nirdoSamavagamya kiJcitkSaNAnantaraM naukAyAM punassvIkuryAma / sarvebhyo'yaM vikalpo rucitaH / evaMrItyA pratyekaM naro'nukrameNa pravahaNAdutplutya bahissamudre tarati sma / kintutpAtaH tadavastha eva / navAnAmAnupUrvI samAptA / dazamasya janasyA'vasara Agata: / prabhornAma smRtvA sa potAd bahiragAdhajalamadhye patitaH / tadA sarveSAmeSA dRDhA matirAsIt, yadayamantimo naraH, sAmpratamavazyamevotpAta uparataH syAt / kintvetat kim ? re mahAnarthaH saJjAtaH / tasya dazamajanasya bahirgamanAnantaraM tatkSaNameva samudrasya salilena tatpravahaNaM svIyagarbhe samAvezitam / pravahaNasthA navA'pi pathikAH svAtmAnaM 'puNyabhAjo vayaM' iti manvAnAH sarve'pi samudrasya talabhAgaM prAptAH / etarhi riktapravahaNamAtramuttarati sma, sa dazamapathiko bhagnahRdayenA'mISAM navAnAM sahayAtriNAM dayanIyasthitiM dRSTvA riktapravahaNamAlambanIkRtya punastasmin samupaviSTaH / tatpazcAt sindhorviplava upshaantH| antarikSaM pUrvavat zanaiH zanaiH punarnirabhraM jAtam / 12 ww
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra kasyacidesya janasya pApAdapare navA'pi narA nimajjanasya bhayamAsevante sma / kintu tanmithyA, ekasmAduttamAt puNyabhAja AtmanaH prabhAvAdevA'vaziSTA navA'pi narA ArakSitA Asan / vayaM sarve'pyasmAkaM duvipAkArthaM 'anenA'parajanenA'parAddham' ityAzaGkAmahe / kasyacidupakRti draSTuM na zaknumaH, apareSAM chidrANyavagantumasmadaparAdhAMzcopagRhituM vayaM paTavaH smaH / saMsArasya sandhAnakaraNe socchvAsA vayaM kevalaM, svAtmAnameva saMskuryAma yadi tadA sRSTimadhyAdeko'dhamanarastvavazyameva kSIyeta / ........ Agacchata ! AtmanirIkSaNasya vartmani prasthAya svAtmano doSAndurIkartuM jAgRtiM bibhrANA vayamAtmanyeva sampazyAma //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH jIvanamauktikam muniramyAGgaratnavijayaH (1) hiMsayA dUyate iti hinduH 'vayaM hindavassmaH' iti saMvitkArakA vayaM 'hindu'padasya arthaM kiM samyagavabudhyAmaH ? paurANikazAstre,'smRtau' 'hindu'zabdasya samAkhyAnamevaM vivRtam - -- yathA - 'hiMsayA dUyate iti hinduH' / hiMsayA yo janaH saMsIdati, sa 'hindu'abhikhyayA abhidhAtavyaH / yo vastuto vAcyatvena hinduH sa kAJcidapi prANihiMsAM na kuryAt / anabhijJatayA kathaJcittena hananakriyAsaMbhave'pi dayArdratayA tasya cittaM viSaNNAyeta / kadAciccA'nyajIvaM hiMsantaM paravyaktiM dRSTvA 'hindu' janasya hRdayamatIva dUyetA'pi / yatkiJcidetat - kasmiMzcidapi deze sa saJjAyeta / yadi prANavyaparopaNAtmikA hiMsA tena saMtyaktA, ahiMsAkaruNe ca dve Atmakavace saMrakSite, tadA'yaM 'hindu'svarUpakhyApakagranthanirdezAnusAraM yathArthatayA hindutvena vyapadezapAtram / etAdRzAM hindUnAM janapada eva 'hindusthAna'rUpeNa khyAtaH / (2) nA'tattvavedivAdaH samyagvAdaH - tattvajJAnaviSayaNIM vArtA carcayitumasmAkaM yadi samIhA tadA tattvavido bhavema / tattvajJAnamantareNa vayaM tattvaviSayakavAdavivAdau na kartumarhAH / ataH pratisamayaM tattvakhyAtisaMprAptyarthamAyatAmahai / ye yathArthatayA tattvavidastadantike vinayAvanatipurassaramupavizya tattvasaMjJAnaM sNpdyaamhai| itthaM ye mahApuruSAH pratyakSajJAninaH sarvajJA vItarAgAzca syuH, teSAM mahApuruSANAM vAdaH samyagvAdaH, tadanusAriNAM cA'pi sadvAda eva / tathA ca - atra prayatnaprajJobhayazAlisajjanaH prAyogikatattvaveditvena vinA pUrvagrahaM sarvajJa-tattvavedi-mahApuruSairdarzitaM tattvajJAnaM prAptumAghaTate / tato vayaM tattvavedibhavanAnantaraM tattvavArtA vistIrya anyAn prati tAM pravitarAmaH / (3) jvaladagnisamaM jagat dandahyamAnadAruNadAvAnalasamo'yaM saMsAraH, anAdyanantasvarUpaH / tamupazamayituM jagati na ko'pi pratyalam / acintyAnupamavIryavAn Izo'pi tatprazamanAya na yatate / bADhamasmAt saMsArAt nirgantumanaso jIvAn
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ samuddhRtya apunarAgamanAya satpathaH tena prarUpitaH, nirgatajIvAnAM ca yogakSemamapi kRtam / kintvatra viSaye asmAkaM kiM kartavyam ? asmadIyAntarmanasi tAdRzI vedanA saJjAyeta, yajjvaladagnisame jagati kathamasmAbhiH sthAtavyam ? (8) arha" ityetadakSaraM brahma " aham " - jagadAndhyakRto'sya dvividhA'vasthitiH / ekA tAvat svayaM (= AtmA) parAbhUya vinamratAyAM vilIno bhavet, dvitIyA ca parAbhavanAnantaramapi nizcalatayA sthANuriva niSprakampo bhavet / prathamapakSe nA'tra vicAraNA AvazyakI, aparapakSe tu karaNIyA - yatparA bhavanAnantaramapi yadi yuSmadvivekadRSTiranAvRtA tarhi 'ahaM' padaM 'arham'ityetadArAdhanAyA dhArAyAM saMvahet / tadA caitad " arhaM " padaM paramabrahmAkSararUpeNa pariNamet AtmamalavizuddhikaraNAt / asya anyathAkrame tu - yadavadhIraNAnantaramapi AntaracakSuraparanAma vivekadRSTirnonmIlitA tadA'sau 'ahaM' jIvaM saMtapya bhavacakre paribhrAmayet / anusaMdhatta antaHkaraNe / zodhanaM kuruta manasaH / dvividhasvarUpe'smin kIdRze bandhane AbaddhA smaH / tasmAt pAzanivRttyai paramezvararUpaprAptyarthaM ca "arham" iti mantramanusmarema / tatraiva asmadmano nidadhyAma / yena daivopahato'sau 'ahaM' kAndizIkatayA palAyeta / 44 15
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH bhAratIyasaMskRtau yajJo vai zreSThatamaM karma - Do. rAmakizoramizraH bhAratamekaM bahuvizAlaM rASTramasti / etadasmAkaM bhArataM kAzmIrAdaNDamAna-nikovAradvIpasamUhaparyantaM vistRtaM vartate / atra bahujAtIyA vibhinnadhArmikAzca janA nivasanti / bhAratIyasaMskRtivizvasya samastasaMskRtiSu prAcInatamA'sti / manurAdisRSTijanako babhUva / manorapatyaM pumAn iti mAnava iti vyutpattyA jagataH sarve mAnavA manoH santatayaH santi / manorutpattimUlasthalI bhAratabhUmirasti / asmAdeva bhAratavarSAdatra samastapRthivyAM mAnavasRSTivistAro'bhavat / ato manusmRtikAreNa likhitam - etaddezaprasUtasya sakAzAdagrajanmanaH / svaM svaM caritraM zikSeran pRthivyAM sarvamAnavAH // manusmRtiH - 2/20 . bhAratIyasaMskRteH svarUpam saMskaraNaM pariSkaraNaM duritavyapohanaM durbhAvadahanaM ca saMskRtiriti / jIvanonnatisAdhinI, sadguNasaMgrAhiNI, satpathagAminI, jJAnajyotiHpracAriNI saMskRtirasmAkaM jIvanasyA'ntaraGge svarUpaM prakAzayati / mananaM, cintanaM, dArzanikaM manovaijJAnikamanveSaNaM vizleSaNaM ca, jIvanotkarSAdhAyakatattvAnAM gaveSaNaM, kartavyAkartavyavivecanaM samaSTeya'STezca svarUpaM, jIvanasyoddezyaM lakSyaM ca, lokavyavasthiteH sAdhanAni, prakRtipuruSayorbhedAbhedavivecanaM sarvametatsaMskRtyA saMgRhyate / sRSTeH saJcAlanAya saMrakSaNAya samutthAnAya ca manunA vedAdhAreNa caturNAM varNAnAmAzramAnAM ca vyavasthA kRtA / tasyA vyavasthAyA anusAreNa sadAcaraNAbhAvAdadya patanaM bhavati / bhASA-veSAhAra-saMskArANAM samudAyaH saMskRtiH kathyate / saMskAra eva saMskRtiriti / saMskRtiH saMskRtAzrayA IdRzaH kazcidasti viSayaH, ya: saMskRtau na gRhyate ? vedeSu dharmasUtreSUpaniSatsu darzaneSu smRtiSu ca
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSArthacatuSTayasya kartavyA'kartavyayozca vivRtiH saMskRtiviSayo bhavati / ahiMsA-satyAsteya-brahmacaryA'parigrahAdInAmavazyakartavyatvena nirdezaH / AstikyamanAstikyaM dharmabuddhizceti sNskRtervaishissttym| upaniSatsu brahmaprAptirAtmajJAnaM vA nirdizyate / yathA - AtmA vA are draSTavyaH zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH / (bRhadAraNyakopaniSad - 5/5/15) yadi tapasA brahmasAkSAtkAro jIvane'sminna kriyate, tarhi jIvanaM viphalameva / brahmajJAnenaiva jIvanasyopayogitA bhavati / yathA - iha cedavedIdatha satyamasti, na cedihA'vedInmahatI vinaSTiH / bhUteSu bhUteSu vicintya dhIrAH, pretyA'smAllokAdamRtA bhavanti // tathA ca IzAvAsyamidaM sarvaM yatkiJcijjagatyAM jagat / tena tyaktena bhuJjIthA mA gRdhaH kasyasviddhanam // sNskRtilokessu vizvabandhutvabhAvanAM jAgarayati / samatvadRSTisampAdanena svaparahitavibhedanivAraNena sArvabhautikI sArvalaukikI connatiM nirdizati / yathA - mitrasyA'haM cakSuSA sarvANi bhUtAni samIkSe / mitrasya cakSuSA samIkSAmahe // yajurvedaH - 36/15 bhautikaviSayeSvanAsaktasya tattvajJAnaM bhavati - hiraNmayena pAtreNa satyasyA'pihitaM mukham / tattvaM pUSannapAvRNu satyadharmAya dRSTaye // IzopaniSad - 15 yajJaH sarvAGgINonnatisAdhakaH / parArthasAdhanena sAphalyaM prApyate / paropakArabhAvodayaH, svArthaparityAgastyAgavRttitvaM ca jIvane paramAvazyakam / ataH kathyate - yajJo vai zreSThatamaM karma / (zatapathabrAhmaNam - 1/7/1/5) // 295/14 paTTIrAmapuram, khekar3A - 250101 (bAgapata) u. pra.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanam AryasatyAnAM paryAlocanam hirAkumArI jhA sarvamapi jagad duHkhaM duHkhasAdhanaM duHkhAyatanamityanubhUya duHkhapaGkanimagnAnAM prANinAmAtmanazca duHkhaM niroddhukAmaH siddhArthagautamastannirodhamArgaM gaveSitavAn / kAlAntare ca buddhanAmnA prasiddhaH san bhikSUNAM vairAgyAya satpathapradarzanAya ca kAnicid dArzanikatattvAni kA~zcana ca dhaarmiktttvvishessaanupdidesh| sa evopadezo nAgArjunA'saGgabandhu-dharmakIrtiprabhRtibhirvidvadbhiAyapramANAbhyAM parIkSitaH pravardhitaH pazcAcca saMsAre saugatadarzananAmnA prasiddho jAtaH / etaddarzanasamAnakAlikajainadarzane'pi matasyA'sya vizeSataH khaNDanAya paryAlocanaM darIdRzyate / tatra bauddhadarzanaparicayopakrame SaDdarzanasamuccayAtmake granthe AcAryaharibhadrasUraya itthaM pratipAdayanti - tatra bauddhamate tAvat devatA sugataH kil| . caturNAmAryasatyAnAM duHkhAdInAM prarUpakaH // ___(SaDdarzanasamuccayaH : 4) tatra buddhadarzane bhagavAn sugato devaH, sarveSAmapi padArthAnAM tattvajJAnasyopayogitayA cartuSu bhAgeSu vibhajya tadAnImupadiSTavAn bhikSUn / sarvamapi jagat duHkhaM duHkhasAdhanaM duHkhAyatanamiti tridhA vibhajya jagato duHkhAtmakatayA heyatvaM pratipAdya tato jagannirodhAya tattvajJAnaM sampAdanIyamiti proktavAn / tattvAni ca AryasatyAni / evaM ca vimalena tattvajJAnena duHkhasAdhanasya nirodhAnantaraM vimalajJAnAtmako mokSo jAyate / uktaM ca nyAyatantre'pi - jJAnaM ca vimalIkurvannabhyAsena ca pAcayet / abhyAsAt pakvavijJAnaH kaivalyaM labhate naraH // ___ (tarkasaGgrahaH : pR. 188) evaM cA''ryasatyAnyapi paramparayA mokSopayogitayA jJAtavyAni, tAni ca duHkha-duHkhasamudaya-nirodhamArgabhedAt catvAri santi / tatrA''dau duHkhatattvaM vyAcikhyAsurAha -
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. duHkham duHkhaM saMsAriNaH skandhAH te ca paJca prakIrtitAH / vijJAnaM vedanA saMjJA saMskAro rUpameva ca // (SaDdarzanasamuccayaH : 5) ___ saMsaranti sthAnAt sthAnAntaraM vrajanti mRgamadavAsanAvAsitavasana iva bhavAd bhavAntaraM vrajantyevaMzIlAH saMsAriNaH skandhAH sacetanA acetanA: vA paramANupuJjavizeSAH paJcaskandhAtmikAH santi, yathA vijJAnaskandhaH, vedanAskandhaH, saMskAraskandhaH, saMjJAskandhaH, rUpaskandhazceti / 1.1 vijJAnaskandhaH tatra sarveSAM pratikUlavedanaviSayatvopalakSitaM vijJAnAtmakaM duHkhaM prathamam / rUparasAdinirviSayakajJAnaM vijJAnaskandhaH / nirvikalpakajJAnasya svarUpameva ucyate - - asti hyAlocanajJAnaM prathamaM nirvikalpakam / bAlamUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam // - mImAMsA evaM ca sarvamapi bAhyAbhyantarajJAnaM vijJAnaskandhaH / tatra bauddhA dvividhaM vijJAnaM svIkurvanti - pravRttivijJAnamAlayavijJAnaM ca / pUrvapUrvavijJAnasyottarottaravijJAne hetutvAt suSuptyavasthAyAM cA''layavijJAnadhArA nirAbAdhA, pravRttivijJAnasyaiva pravAhaH saMsAraH / pravRttivijJAnaM ghaTAdiviSayabhedena bhinnatvAdanekavidham idamityAkArakam / ahamityAkArakaM satatAnuvartamAnamAlayavijJAnam / dvividhavijJAnayoranavaratapravAho vijJAnaskandha iti phalitaM bhavati / 1.2 vedanAskandhaH sukhA-duHkhA-aduHkhA'sukhAzceti vedanA vedanAskandho vocyate / vedanA ca pUrvatanaprArabdhakarmajanyA dRSTavipAkAd jAyamAno'nubhavaH / vedanAskandhasyodAharaNaM svayaM bhagavatA buddhenaikadA bhikSAmaTATyamAnena kaNTakena viddhe caraNe proktam - ita ekanavate kalpe zaktyA me puruSo hataH / tatkarmaNo vipAkena pAde viddho'smi bhikSavaH // buddhatvaprAptyanantaraM bhagavatA svayaM ekonanavatikalpe kRtasya parapuruSaghAtakarmajanyAdRSTapAkavazAdidAnI viddhapAdo'hamiti vadatA vedanAskandhasyodAharaNaM prastutam / 1.3 saMjJAskandhaH saMjJAnimittodgrahaNAtmakapratyayaH saMjJAskandhaH / abhidhAlakSaNazaktyA jAyamAnaM jJAnaM saMjJAskandhaH / evaM ca tatra nAmajAtyAdiyojanAtmakaM saviSayakajJAnaM saMjJAskandhaH / 19
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.4 saMskAraskandhaH puNyApuNyAdidharmasamudAya: saMskAraskandhaH / sAdRzyAdRSTacintanAdisahakArikAraNodbodhakasaMskArAt pUrvAnubhUtaviSayasya smRtiH samutpadyate / 1.5 rUpaskandhaH ___ tatra zrotratvakcakSurjihvAghrANAkhyAni paJcendriyANi teSAM zabdasparzarUparasagandhAH paJca viSayAH avijJaptizca / atrA'vijJaptipadena zarIraM grAhyam / rUpyante prApyante viSayA ebhiH, rUpyante vA rUpANi iti vyutpattyA rUpapadaM zarIrendriyaviSayaparam / bauddhamate pRthivyaptejovAyugaganAdInAM rUpaskandha evA'ntarbhAvaH / 2. duHkhasamudayaH duHkhAni paJcavidhAnIti prapaJcya tadanantaraM tatkAraNIbhUtaM duHkhasamudayatattvaM kimiti jijJAsAyAmucyate - samudeti yato loke rAgAdInAM gaNo'khilaH / AtmAtmIyabhAvAkhyaH samudayaH sa udAhRtaH // (SaDdarzanasamuccayaH : 6) yato rAgadveSalobhAdisamastadoSAnAmakhilo gaNaH samudeti sa duHkhasamudayaH kathitaH / sa ca duHkhasamudayaH dvividhaH - hetUpanibaddhaH pratyayopanibaddhazca / 2.1 pratyayopanibaddhaH tatra prathamasya pratyayopapattinibandhasamudayasya lakSaNasaGgrAhakasUtraM pradarzayati sarvadarzanasaGgrahe idaM pratyayalakSaNam / idaM kAryaM ye'nye hetavaH pratyayanti gacchanti teSAM hetUnAM bhAvaH pratyayatvaM kAraNasamudayopasthitiH / atredaM tAtparyam - yathA naiyAyikAdayaH - kasyacid cetanAvata Izvarasya jJAnacikIrSAprayatnaM vinA sakalakAryotpAdajananasAmagrIsattve'pi svataH kAryotpattirna dRzyate ata IzasyA'pi asAdhAraNanimittahetutvamakAmenA'pi svIkartavyam iti vadanti / tanmatanirasanAya proktamidam - pRthivyAdidhAtUnAM sannidhAnAd bIjAdaGkurotpattisaMbhave na hi kasyacid cetanAvata Izvarasya parikalpanA / yathA bIjasya pRthivyAdidhAtUnAM SaNNAM samanvayAt aGkuraH parivartate / tatra kramo yathA - pRthivI aGkurasya kAThinyaM janayati, abdhAtuH snehaM rasaM ca janayati, tejo rUpamauSNyaM ca samutpAdayati, vAyuH sparzanaM calanaM ca, AkAzapadArthaH avakAzaM zabdaM ca janayati / 2.2 hetUpanibandhanaH hetUpanibandhanasya saMgrAhakaM sUtramidam - utpAdAdvA tathAgatAnAmanutpAdAdvA sthitaivaiSAM dharmANAM dharmatA dharmasthititA dharmaniyAmakatA ca pratItyasamutpAdAnulomatA - (sarvadarzanasaGgrahaH) / bauddhAnAM mate dharmANAM kAryakAraNarUpAnAM yA dharmatA kAryatvakAraNatvarUpA eSA utpAdAdanutpAdAdvA sthitA / yatsattve yadutpadyate yadabhAve yannopapadyate tattasya kAraNaM bhavati / kAryasya kAraNAnatikrameNa sthitiH / dharmasya kAraNasya kArya prati niyAmakatA iti siddhAntAt cetanAmantareNaiva sarvatra kAryakAraNabhAvaH saGgacchate / pratItyasamutpAdasya hetUpanibandhano yathA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjAdaGkuraH, aGkurAtkANDaM, kANDAnnalaH, nAlAd garbhaH, tataH zUkaM, tataH puSpaM, tataH phalam / na caite cetanAH, na kazciccetanAvAnIzvaraH abhyupeyaH / 3. mArgaH ____ saMsArapravRttinimittabhUtau duHkhaduHkhasamudayau ca nirUpyedAnI mArgatattvaM nirUpayati / tatra dharmAnukUlatattvajJAnopayogibhUtAcAro mArga ucyate / sa ca mArgo'STavidhaH - samyagdRSTiH, samyagvAga, samyakkarmAntaH, samyaksaGkalpaH, samyagAjIvanam, samyagvyavasAyaH, samyaksmRtiH, samyaksamAdhizceti mArgo'yamaSTAGgikamArgazabdena ucyate / 3.1 samyagdRSTiH tatra kuzalAkuzalakarmajJAnavAn / tatra kuzalAkuzalakarmANi ca kAyikavAcikamAnasikabhedAt trividhAni bhavanti / tatra kAyikakuzalarkamANi ahiMsA'stevyabhicArAdayaH, kAyikAkuzalakarmANi hiMsA-caurya-vyabhicArAH / vAcikakuzalakarmANi apralApAmithyAbhASaNApaizunyAkaTuvacanAni, vAcikAkuzalakarmANi pralApamithyAbhASaNa-paizunya-kaTuvacanAni / mAnasikakuzalakarmANi alobhApratihiMsAmithyAdRSTayaH / mAnasikAkuzalakarmANi lobha-pratihiMsA-mithyAdaSTayaH / 3.2 samyaksaMkalpaH sarvabhUteSu adrohabhAvanaM sarvaviSayasya ca niSkAmatA manaso vyApAraH samyaksaMkalpo bhaNyate / 3.3 samyagvacanam tatra vyavahAre sati Avazyake satyaM priyaM hitaM mitaM ca vaktavyam / 3.4 samyakkarmAntaH tatra zAstrapratipAditapaJcazIlAdikarmaNAmanuSThAnaM samyakkarmAnta ucyate / tatra ahiMsA-satyAsteyabrahmacaryANAmanuSThAnaM surAparityAgazca nigadyate / anyAni ca paJca karmANi bhagavatA buddhenopadiSTAniaparAhnabhojanaparityAgaH, saMgItatyAgaH, amUlyazayyAtyAgaH, mAlAdhAraNatyAgazcetyAdIni / 3.5 samyagAjIvanam jIvikArthe sadvRttInAM grahaNam / 3.6 samyagvyavasAyaH ____ satprayatnaH, satkarmaNA pdaarthaabhilssituricchaa| 3.7 samyaksmRtiH samyaksmRtiratra yathArthAnubhavasya smaraNam / catvAri smRtiprasthAnAni - kAyAnupazyattA, vedanAnupazyattA, cittAnupazyattA, dharmAnupazyattA / tatra rudhiramAMsAsthimalamUtrAdimayaM kAyaM smarato nA''saktiH / evaM sukhaduHkhAdirUpavedanAmanusmaratastatra nA''saktiH / 21
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.8 samyaksamAdhiH samAdhistatra citaikAgratA / yadA'STAGgakarmaNAM nirantareNA''sevanaM kriyate tadA'nAsakte cetasi vairAgyadhArA jAyate, tadanantaraM manolayaH saMpadyate / tatra zIlena kAyazuddhiH, samAdhinA cittazuddhiH, zuddhe cetasi jJAnaprAptiH / mArganirodhayorlakSaNAni - kSaNikAH sarvasaMskArA iti yA vAsanA sthirA / sa mArga iti vijJeyaH sa ca mokSo'bhidhIyate // (vivekavilAsaH) 4. nirodhaH cittasya niHklezAvasthArUpo nirodho muktinigadyate / heyo hyartho hAtumiSyata iti vadatA hAnAparaparyAyo janmAbhAvo duHkhAbhAvo nairAtmyabhAvanAto jJAnasaMtAnocchedo vA mokSa iti phalitArthaH / niSkarSaH sarvasya saMsArasya duHkhAtmakatvaM sarvatIrthaMkarasaMmatatvAt tannivRttyarthinAM teSAM tannivRttyupAye pravRttirdRzyate / tatra bhagavato buddhasya samaye vizeSato vedavAsanAvAsitacittA anAdinidhanamapauruSeyaM kimapi zabdapramANaM vedalakSaNaM prAdhAnyena svIkRtya vedAnukUlatarkapramANamAkhyApayantaH pravartante sma / kintu bhagavatA tathAgatena tarkazalAkAJjanena siddhaM vedaviruddhasiddhAntamapi pratipAdyA'vAci - parIkSya bhikSavo grAhyaM madvaco na tu gauravAd / tathAgatena pratipAditAni tattvAni na zraddheyAni api tu parIkSyAnubhavitavyAni iti navInaparIkSAmArgo'pyupadiSTaH / atra pratipAditAni AryatattvAni sarvAnubhavavagamyAni, ato duHkha-duHkhasamudayanirodha-mArgAzceti tattvAnAmanveSaNaM duHkhanivRttaye kartavyamiti phalitArthaH / sandarbhagranthAH bhaTTaH, annam, tarkasaGgrahaH (vi. saM. 2045) tRtIya saMska., vArANasI, vANIvilAsaprakAzanam / mAdhavAcAryaH, sarvadarzanasaGgrahaH (san. 1984), vArANasI, caukhambAvidyAbhavanam / sUriH, haribhadraH, SaDdarzanasamuccayaH (1970), saMpA. mahendrakumAra jaina, vArANasI bhAratIyajJAnapIThaH / - janakahajArIvidyApITham
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanam Izasya nyAyopAsanA 1. purovAk zAstrakAraiH padArthanirUpaNAvasare padArthajJAnasya prayojanamapi pratipAditam / tat padArthacintanameva tatra kAlakrameNa yathAdezaM rucInAM vaicitryAt vividhadarzanarUpeNA'dhikAribhedena prasiddham / tasya darzanasya vicAravikAsopakrame pazcAt AstikanAstikabhedena dvidhA vibhAgaH / tatra vedezvarayorastitvapratipAdakadarzanamAstikadarzanam / evaM ca vedezvarayornAstitvapratipAdakaM darzanaM nAstikadarzanamiti phalitam / tatra AstikadarzanAni tAvat sAGkhya-yoga- nyAya-vaizeSika- pUrvamImAMsottaramImAMsAbhedAt SaDvidhAni santi / nAstikadarzanAni cArvAka - jaina-bauddhabhedAt trividhAni santi / uktaM ca sAyaNamAdhavAcAryai: "nAstikA: vedabAhyAstAn bauddhalokAyatArhatAn" iti (sarvadarzanasaGgrahaH, pRSTha 46 ) / atra yadyapi SaDvidhAni darzanAni pUrvoktAni eva ityatra viduSAM naikamatamasti / tatra SaDdarzanasamuccyAtmakagranthe darzanAni SaDevA'tra mUlabhedavyapekSayA ityAdirUpeNa SaD bhAgeSu vibhajya SaNNAM darzanAnAM nAmAnyAhuH darzanAni SaDevA'tra mUlabhedavyapekSayA / devatAtattvabhedena jJAtavyAni manISibhiH // * DaoN. rAmaprasAda pauDelaH bauddhaM naiyAyikaM sAGkhyaM jainaM vaizeSikaM tathA / jaimanIyaM ca nAmAni darzanAnAmamUnyaho // ( SaDdarzanasamuccayaH, 1-2) anayA rItyA SaDvidhadarzanAnAM pRthak parigaNanA kRtA taiH / tatra SaDvidheSu darzaneSu vyAsena samAsena vA astitvena nAstitvena vA pratipAdyaH sarvadarzanavAcya IzvarapadArthaH / tatra sAmAnyataH padArtho dvividhaH - laukikaH - lokAnubhavagamyaH alaukikaH - zAstraikagamyaH yathA nyAyadarzanapratipAdyadravyAdisaptapadArtheSu dravyaguNakarmasAmAnyAni lokAnubhavagamyAni kAnicid / vizeSapadArthazca zAstraikagamyaH / yathA ca - kSityaptejomarudvyomakAladik dehino mana: ( nyAyasiddhAntamuktAvalI, pR. 3) ityatra kSityaptejovAyavA lokAnubhavagamyAH / AkAzakAladigAtmAnazca zAstraikagamyAH / evaM ca 23
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramezvaro'pi zAstraikagamyaH / tasya lakSaNaM kim ? katividhaH? kIdRzaH ? itiviSaye sarveSu tantreSu, darzaneSu, purANeSu, zAstreSu ca bahutra bahuzaH pratipAditAmIzvaraviSayiNIM vipratipattiM zrutvA dRSTvA ca saMkalpavikalpazAliprekSAvatAM dhImatAM manasi saMzayo jAyate / atastAdRzasaMzayanivAraNAya nyAyazAstrapratipAditezvaraviSayiNI carcA'tra kiyate / yato hIyaM ca paricarcA svargApavargayoramapi ucyate / uktaM ca zrImadudayanAcAryaiH - svargApavargayobharamAmananti manISiNaH / yadupAstimasAvatra paramAtmA nirUpyate // (nyAyakusumAJjaliH, 1/3) atra yadyapi pUrvapakSiNo vivadante IzvaraviSaye / lakSaNapramANAbhyAM hi vastusiddhiH / mAnAdhInA meyasiddhiH mAnasiddhizca lakSaNAt iti sarvatantrasiddhAntasiddhatvAt / nAsata Izvarasya lakSaNaM pramANaM ca saMbhavati / yathA asato vandhyAputrasya na hi kenA'pi lakSaNena pramANena vA siddhiH, tadvat kAbhyAmapi lakSaNapramANAbhyAmIzvaraH sAdhayituM na zakyate / evaM ca nyAyAbhimatapramANAnyapi nyAyAbhimatezvaraM sAdhayituM samarthAni na hi saMbhavanti / tathA hi pramANAni catvAri santi / pratyakSAnumAnopamAnazabdAH pramANAni (nyAyasUtram 3) / na hi tAvat pratyakSaM pramANam / pratyakSapramANaM hi dvividhaM - bAhyAbhyAntarabhedAt / na hi bAhyapratyakSaM tatra pramANam, bahirindriyajanyadravyapratyakSe udbhUtarUpasya kAraNatvAt Izvare ca rUpatvAvacchinnAbhAvAt / nA'pi mAnasapratyakSam, svAtmabhinnadravyatvAt / yato hi parAtmanaH pareNa manasA pratyakSavAraNAya svAtmapratyakSaM prati parAtmavyAvRttavijAtIyamanaHsaMyogatvenaiva hetutvasya vaktavyatayA, Izvare ca tasyA'bhAvAt / nA'pyanumAnapramANam, Izvarasya sadA'pratyakSatayA tasya kenacilliGgena sahA'darzanena vyAptigrahAsambhavAt / na vopamAnaM pramANam, Izvaratulyasya kasyacidapi padArthasyA'bhAvena sAdRzyajJAnAsaMbhavAt / nA'pi zabdaH pramANam, zrutInAmIzvaroccaritatvena prAmANyasya vaktavyatayedAnImIzvara eva sandehenezvarAstitvapratipAdakazrutInAmapi sandigdhatvAt; pramANacatuSTayaM pratyekaM militvA vezvaraM sAdhayitumasamarthaM bhavati / evaM ca pramANacatuSTayenA'siddhabhUtasyezvarasya praNamyatvAbhAvAt sarvatra granthAdau iSTadevanamaskArAtmakamaGgalakaraNamapyayuktamiti bahudhA vaktAramIzvarAnaGgIkartRpUrvapakSiNaM prati dharmArthakAmamokSAkhyeSu caturvidhapuruSArtheSu yaM kamapi puruSArthamarthayamAnAnAM padArthanirUpaNe pravRttAnAM sAGkhyavedAntAdisakaladarzanasiddhAntAnuyAyinAM mate Izvarasya lakSaNaM pramANaM ca pradarzanapuraHsaramanumAnAdipramANena nyAyAbhimatezvarasiddhiprakriyAM ca nirUpayannAha kusumAJjalikAraH "iha ydypiityaadinaa| tathA ca Izvarasya lakSaNanirvacanaprasaGge vedAntinaH prAhuH zuddhabuddhasvabhAva IzvaraH / AdividvAn siddha iti kaapilaaH| klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTo nirmANakAyamadhiSThAya sampradAyapradyotako'nugrAhakazceti pAtaJjalAH / lokavedaviruddhairapi nirlepaH svatantrazceti mhaapaashuptaaH| ziva iti zaivAH / puruSottama iti vaiSNavAH / pitAmaha iti pauraannikaaH| yajJapuruSa iti yAjJikAH / sarvajJa iti saugatAH / nirAvaraNa iti digambarAH / upAsyatvena dezita iti mImAMsakAH / lokavyavahArasiddha iti cArvAkaH / yAvaduktopapanna iti naiyAyikAH / 24
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiM bahunA ? yaM kAravo'pi vizvakarmetyupAsate / tasminnevaM jAtigotrapravaracaraNakuladharmAdivadAsaMsAraM suprasiddhAbhAve bhagavati sandeha eva kuta: ?" (kusumAJjali, pR. 5) sandehAbhAve na hi tatra nyAyaH pravartate / 'nA'nupalabdhe na nirNIte'rthe nyAyaH pravarttate kintahiM ? saMzayite'rthe' iti bhASyavacanAt sandehe satyeva nyAya: pravartate / paramAtmanaH sarvavAdisiddhatayA sAdhyavattAnizcayena saMzayasya nirvartyatvAt ityapi vaktuM na yujyate / yato hi zAstrAntareNa siddhe'pi paramAtmani satyAmanumitsAyAM anumAnAdipramANenezasya mananAvazyakatayA'numAnapramANAdisamupasthApanena mananarUpopAsanaiva kriyate / tathA coktaM zrImadudayanacAryai: - nyAyacarceyamIzasya mananavyapadezabhAk / upAsanaiva kriyate zravaNAnantarAgatA / ( nyAyakusumAJjali 1/3) evaM ca 'pratyakSeNa parikalitamapyarthamanumAnena bubhutsante tarkarasikAH' (jAgadIzI pakSatA, pRSTha. 56 ) iti vAcaspativacanasyA'pi saGgatiH saGgacchate / ata evezvaraviSayakAnumAnapramANAnyucyante paJcamastabake kAryAyojanadhRtyAdeH padAt pratyayataH zruteH / vAkyAt saMkhyAvizeSAcca sAdhyo vizvavidavyayaH // ( nyAyakusumAJjali: 5 / 1 ) ebhirnavabhirhetubhirvizvavidavyayaH sAdhya ityanvayaH / 2. IzvarasAdhakahetUnAM vicAraH 2.1 kAryahetukAnumAnavicAra: atra kArikAyAM kAryapadaM hetuparaM tasya ca tAdAtmyasaMbandhena vivAdAt dharmaparatayA vyAcaSTe / tathA ca kSitiH sakartRkA kAryatvAd ghaTavadityanumAnena kSitiH sakartRkatvavatI ityanumitirjAyate / nanvatrA'numitirdvidhA prasiddhA avacchekAvacchedenA'numitiH sAmAnAdhikaraNyarUpAnumitizca / tathA hi yatra uddezyatAvacchedakavyApakatvaM vidheye vidheyapratiyogikasaMsarge vA bhAsate sA hyanumitiravacchedakAvacchinnarUpA / yatra ca pakSatAvacchedakasAmAnAdhikaraNyenA'numitirjAyate sA'numitiH sAmAnAdhikaraNyarUpA / yathA parvato vahnimAn dhUmAdityatra yadA uddezyatAvacchedakaparvatatvavyApakatvaM vahnau vahnipratiyogikasaMyogasaMsarge ca bhAsate tadA avacchedakAvacchedenAnumitirucyate / yadA tu pakSatAvacchedakI bhUtaparvatatvasAmAnAdhikaraNyena parvataikadeze sAdhyAnumitirjAyate tadA sAmAnAdhikaraNyarUpAnumiti: / nanvatra kIdRzA'numitirvivakSitA ? yadi ca kSititvasAmAnAdhikaraNyena sakartRkatvaM sAdhyaM tadA ghaTAdau sAdhyasya siddhatve'MzataH siddhasAdhanam / tatra yadi pUrvoktadoSanivAraNAya janyakSititvAvacchedena sakartRkatvaM sAdhyate tadA paramate'janyakSiteraprasiddhatvAt janyapadavyAvRttyasiddhiH / janyatvasyaiva pakSatAvacchedakatvasaMbhave pakSatAvacchedakakoTau kSititvanivezasya vyarthatvAcca / nanu tarhi janyatvameva pakSatAvacchedakamastu tathA sati pakSatAvacchedakahetvoraikyaprasaGga ityapi na, svarUpasaMbandhavizeSarUpakAryatvasyaiva pakSatAvacchedakatvAt, prAgabhAvapratiyogitvarUpakAryatvasya hetutvena tayorbhedAt / atra sAdhyaM sakartRkatvaM, taccopAdAnagocarAparokSajJAnacikIrSAkRtimajjanyatvam / yathA ghaTasyopAdAnaM (samavAyikAraNaM) kapAladvayaM tadviSayakapratyakSajJAna- cikIrSAkRtyetattrayaM, tadvAn kulAlaH kartA bhavati tathA kSiterupAdAnaM samavAyikAraNaM 25
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramANvAdayastadviSayakapratyakSajJAnacikIrSAkRtimAnIzvaraH, sa evA'sya jagataH kartA bhavatItyAzayaH / atra cA'numAnena sargAdyakAlikakSiteH kRtijanyatve siddhe tAdRzakRtiH dravyAzritA guNatvAt rUpavad ityanumAnena dravyAzritatve sAdhite, tAdRzakRtiH na pRthivyAdidravyavRttiH, cetanaguNatvAt, na jIvAtmavRttiH, nityakRtitvAd ityAdyanumAnena dravyAntarasya bAdhAt tAdRzakRtirjIvAtmasahitapRthivyAdyaSTadravyAtiriktadravyAzritA pRthivyAdhaSTadravyAnAzritatve sati dravyAzritatvAditi parizeSAnumAnena dravyAntarasya bAdhAt tAdRzakRtyAzrayatayezvarasiddhiH / atra kRtijanyatvapadenopAdAnagocarAparokSajJAnacikIrSAkRtiprayojyotpattimattvaM vivakSitam / kAryaM pratyupAdAnajJAnatvAdipratyekadharmeNa kAraNatve'pi kAryotpattau sAmagrItvena prayojakatvAt, pratyekadharmAvacchinaprayojakatAnirUpitaprayojyatvasyotpattau virahAt / yadi ca kAryamAce kRtitvenaivA'nvaya-vyatirekAbhyAM jJAnatvenecchAtvena vA hetutvaM svIkriyate tadA tAdRzajJAnajanyatvaM kRtijanyatvamicchAjanyatvaM vA sAdhyamastu / __ vastutastu kRtijanyatvameva vizeSyatAsaMbandhAvacchinnakRtitvAvacchinnakAraNatAnirUpita-samavAyasaMbandhAvacchinnakAryatvaM sAdhyam, yatra paramANau vizeSyatAsaMbandhena kAraNaM kRtistiSThati tatra samavAyasaMbandhena vyaNukaM kAryaM vartate / tathA ca samavAyasaMbandhena vyaNukaM prati vizeSyatAsaMbandhena kRtiH kAraNamiti kAryakAraNabhAvazca bodhyaH / tenA'smadAdikRrtevizeSyatAsaMbandhena paramANau vRttitvAbhAvAt adRSTadvArA'smadAdikRtijanyatvamAdAya na siddhasAdhanam / evaM ca kAryaM vizeSyatvasaMbandhAvacchinnakRtitvAvacchinajanakatAnirUpitajanyatAvad prAgabhAvapratiyogitvAd ityanumAnaM phalitam / dhvaMse samavAyasaMbandhAvacchinnajanyatAvattvarUpasAdhyasyA'bhAvAd bAdha: tannivAraNAya sattvavaiziSTyaM janyatve vishessnnm| evaM ca sAdhyAbhAvavavRttitvasya dhvaMse sattvAd vyabhicAravAraNAya sattvavaiziSTyaM prAgabhAvapratiyogitvavizeSaNam / yadyapyatra muktAvalyAM prasiddhaTIkAkAradinakarabhaTTamahodayena kAryamAtrasya IzvarIyakRtijanyatvapravAdamabhyupetya kRtijanyatvamAtrasAdhyaM vidhAyobhayatra sattvavaiziSTyaM vizeSaNaM nirapekSyaiva bAdhavyabhicArayorabhAvaH pradarzitaH / evaM cA'smadIyahavigocarakRtijanyatvamAdAya siddhasAdhanavAraNAyA'dRSTAdvArakatvena kRtijanyatvaM vizeSaNIyamiti proktam / itthaM cA'numAnapramANena sAdhite Izvare IzvaroccaritatvenaivA''gamasyApi prAmANyAt "dyAvAbhUmI janayan deva eko vizvasya kartA bhuvanasya goptA" (zuklayajurvedaH 17/19) ityAdyAgamenA'pi paramezvaro'nusandheyaH / 2.2 AyojanahetukAnumAnavicAraH ____ Ayujyate saMyujyate aneneti vyutpattyA - AGpUrvakAd yujdhAtoH lyuTi AyojanaM karma, tathA ca sargAdyakAlInavyaNukArambhakaparamANudvayasaMyogajanakaM karma prayatnavadAtmasaMyogajanyaM, kAryArambhakasaMyogajanakakarmatvAt, asmadAdizarIrakarmavad ityanumAnena tAdRzaprayatnavattvenezvarasiddhiH / atrA'pyAgamaH - yadA sa devo jAgarti tadedaM ceSTate jagat / yadA svapiti zAntAtmA tadA sarvaM nimIlati / / ajJo janturanIzo'yamAtmanassukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchet svarga vA zvabhrameva ca // (mahAbhArata, vana0 30/21) 26
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayA'dhyakSeNa prakRtiH sUyate sacarAcaram / / tapAmyahamahaM varSaM nigRhNAmyutsRjAmi ca // (gItA, 9/19) 2.3 dhRtihetukAnumAnavicAraH dhRtizcA'tra gurutvavatAM patanAbhAvaH / tathA ca brahmANDAdi patanapratibandhakIbhUtaprayatnavadadhiSThitaM dhRtimattvAt viyati vihaGgamadhRtakASThavad ityanumAnena tAdRzadhRtimattvAzrayatayezvarasiddhiH / atrA'pyAgamaH - etasya vA akSarasya prazAsane gArgi dyAvApRthivyau vidhRte tiSThataH / (bR. Ara. upa. 5/7/7) uttamaH puruSastvanyaH paramAtmetyudAhRtaH / - yo lokatrayamAvizya bibhartyavyaya IzvaraH // (gItA, 15/17) / 2.4 nAzahetukAnumAnavicAraH atrA''dipadAd nAzAdiparigrahaH / tathA ca brahmANDAdi vyaNukaparyantaM jagat prayatnavad vinAzyaM, vinANyatvAt pATyamAnapaTavat / atrA'pyAgamaH - sarvabhUtAni kaunteya ! prakRti yAnti mAmikAm / kalpakSaye punastAni kalpAdau visRjAmyaham // (gItA, 9/7) / 2.5 padahetukAnumitivicAraH padyate gamyate vyavahArAGgamartho'neneti vyutpattyA padaM vyavahAraH evocyate / ato'pIzvarasiddhiH / tathAhyanumAnam - paTAdisaMpradAyaH svatantrapuruSaprayojyaH vyavahAratvAt, AdhunikalipyAdivyavahAravat / atra saMpradAyanirmANaparaMparA eva vyavahAraH / tathA ca sargAdau itarabAdhAdIzvarasiddhiH / atrA'pyAgamaH - pitAmahasya jagato mAtA dhAtA pitAmaha ! / yadi hyahaM na varteya jAtu karmaNyatandritaH // mama vA'nuvartante manuSyAH pArtha ! sarvazaH / utsIdeyurime lokA na kuryAM karma cedaham // (gItA, 3/23-24) / 2.6 pratyayahetukAnumAnavicAraH pratyayato'tra prAmANyam - tathA hi sargAdyakAlInavedavedajanyapramA vaktRyathArthavAkyArthajJAnajanyA zAbdapramAtvAt, laukikavAkyajanyazAbdapramAvad ityanumAnenApi sargAdAvitaravaktRbAdhAdIzvarasiddhiH / 2.7 zrutihetukAnumAnavicAraH vedatvaM cA'tra - anupalabhyamUlAntaratve sati mahAjanaparigRhItavAkyatvam / tathA hi vedaH sarvajJapraNIto vedatvAt, yannaivaM tannaivaM yathA raghuvaMzAdiH / 27
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.8 vAkyahetukAnumitivicAraH vAkyatvahetunA'pIzvarasiddhiH / tathA hi, vedavAkyAni pauruSeyANi vAkyatvAt, asmadAdivAkyavat / tathA ca vAkyatvAvacchedena pauruSeyatvasya sAdhyatayA vede'pi pauruSeyatvasiddhiH / 2.9 saGkhyAhetukAnumAnavicAraH saGkhyAvizeSaH paramANorddhitvam / tathA hyanumAnaM - vyaNukaparimANaM saGkhyAjanyaM parimANapracayAjanyatve sati janyaparimANatvAt, tulyaparimANakakapAladvayArabdhaparimANAt prakRSTatAdRzakapAlatrayArabdhaparimANavat / tatra parimANaM tAvat trividhaM - parimANajaM, saGkhyAjaM, pracayajanyaM ca / uktaM ca muktAvalIkAreNa "saGkhyAtaH parimANAcca pracayAdapi jAyate" (kArikAvalI, 111) / yathA ghaTaparimANaM prati kapAlaparimANaM kAraNaM na tathA vyaNukaparimANaM prati paramANuparimANaM, parimANasya hi svasamAnasvasajAtIyotkRSTaparimANajanakatvaniyamAt / tatra vyaNukaparimANaM prati paramANugatadvitvasaMkhyA kAraNam, aNuparimANasyA'kAraNatvAt / "ata evoktaM - pArimANDalyabhinnAnAM kAraNatvamudAhRtam" (kArikAvalI, 11) / evaM ca sargAdau vyaNukaparimANahetu-paramANuparimANaniSThadvitvasaGkhyA nA'smadAdyapekSAbuddhijanyA, sA yadIyApekSAbuddhijanyA sa evezvaraH / eteSAM hetUnAmupasthApanenA'numAnapramANena sAdhite Izvare taduccaritatvena vedasyA'pi prAmANyanizcayAt - "dyAvAbhUmI janayan deva eko vizvasya kartA bhuvanasya goptA" ityAdyAgamenA'pi IzasiddhiH / 3. niSkarSaH etAvatA prabandhena zAstrebhya Izasya zravaNAnantaraM mananapuraHsaraM zrutyopadiSTavidhinA nididhyAsanenA'dRSTadvArA svAtmasAkSAtkAradvArA vA caramaduHkhadhvaMsarUpo mokSo jAyate / paramAtmano'khilAgamasaJcaraNazIlatvAt mananopayogipadArthanirUpaNadvArA zAstrasyA'pi mokSopayogitvaM siddham / uktaM ca - AgamenA'numAnena dhyAnAbhyAsarasena ca / tridhA prakalpayan prajJAM labhate yogamuttamam // (yogadarzanam 8/24) tatrA'pi nyAyazAstrasya pradIpavat sarvavidyAnAM prakAzatvena sarvazAstropakArakatvaM ca nirvahati / evaM ca "tameva viditvA'timRtyumeti, nA'nyaH panthA vidyate'yanAya" iti zrutyA sAdhanAntaraniSedhAcca jJAnameva mokSasAdhanaM siddhamiti dik| sandarbhagranthasUcI 1. udayanAcAryaH, nyAyakusumAJjali (I.saM. 1997), vArANasI : caukhambAsurabhAratI prakAzanam / 2. bhaTTAcAryaH, vizvanAthaH, nyAyasiddhAntamuktAvalI (vi.saM. 2061), vArANasI : caukhambAsaMskRta___ saMsthAnam / 3. sUriH, haribhadraH, SaDdarzanasamuccayaH (I.saM. 1970), sampA. mahendrakumAra jainaH, vArANasI : bhAratIya jJAnapITham / 28
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. vyAsaH, zrImadbhagavadgItA (vi.saM. 2067), zataSaSThyuttarazataM saMska., gorakhapura : gItApresa / 5. vyAsa:, mahAbhAratam (vi.saM. 2025), tRtIya saMska., gorakhapura, gItApresa / 6. bRhadAraNyakopaniSad (san 1953), sampA0 kAzInAtha zAstrI, puNe : AnandAzramamudraNAlayaH / 7. zuklayajurveda - saMhitA (vi.saM. 1971), sampA0 jagadIzalAla zAstrI, dillI : motilAla banArasIdAsaH / 8. gautamaH, nyAyasUtram (san 1979). muMbaI : gujarAtImudraNAlayaH / 9. sUriH, haribhadraH, yogadarzanam (vi. saM. 2065), ahamadAvAda : rAjendrasUrigranthamAlA / 10. tarkAlaGkAraH, jagadIzaH, pakSatA (vi. saM. 2036), dvitIya saMska., vArANasI : caukhambhAsaMskRtasaMsthAnam / 11. sAyaNaH, mAdhavAcArya:, sarvadarzanasaMgrahaH, puNe : bhANDArakara insTITyUTa / - nepAlasaMskRtavizvavidyAlayaH kASThamaNDapaH, nepAladeza: 29
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram patram - munidharmakIrtivijayaH // namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / atra sAtaM vartate / tatrA'pyevaM syAdityAzAse / pUjyapAda zAsanasamrAT-gurubhagavatAM prabalapuNyapuJjena pavitratAyAM madhupurI(mahuvA)nagaryAM sAnandaM cAturmAsaM samApya sUratanagaraM prati vihRtavanto vayaM srve'pi| bandho ! kiM nAma jIvanam ? jIvanasya sAphalyaM kim ? - ityAdayaH praznA nirantaraM manasyudbhavanti / prabhAte sati utthitaM, snAnaM kRtaM, kSaNaM prabhunAma smRtaM, AdinaM vANijyakSetre prasannamanasA sahRdayaM ca pApaM sevitaM, ApaNe'pi ajJajanaiH saha vaJcanA'nItizcA''caritA, anakairjanaiH klezo vihitaH, bhojanaM kRtaM, rajanyAM saparivAraM krIDAGgaNe gatam, ante, dUradarzanaM dRSTvA zayanaM kRtaM ca; prAya eSA'sti jIvAnAM dinacaryA / bho ! dhanasyopArjanaM karaNIyam AdinaM cA''nandaH karaNIyaH - kimetadeva jIvanasya sAphalyaM? jIvanasya sAra eSa eva? . naiSaH jIvanasAraH / paramezvarAnugrahAdatidurlabho mAnavabhavaH prApto jIvena / prAptasya durlabhamAnavabhavasya sadupayogaH kIdRzaH kRto jIvena ? eSA dhanasya bandhuvargasya cA''saktistvanyabhave'pi jIvena kRtA / yadi nA'tra mAnavabhavasya sadupayogaH kriyate tarhi jIvenA'nantakAlaparyantaM durgatiSu bhrAmaM bhrAmameSA''saktiH sadA''sevanIyaiva / tatra duHkhaM vinA na kimapi prApyate jIvena / tasmin kAle tatra na ko'pi tvAM rakSiSyatyupadekSyati vA / ata evA'smin bhave jIvanasya sAraH kaH? iti sUkSmadhiyA cintanIyam / cetana ! etAvadvarSANAmanantaramapi kiM svabhAvasya parivartanaM jAtam ? pratipadamAvezaklezamanusaratA tvayA kAcidapi zAntiH prAptA? sarvadA prapaJcakaraNe eva ramamANe manasi sAralyaM jAgRtaM kim ? pratikSaNamanyeSAM hInavacanaprayoge'zubhakaraNe ca vyApriyamANaM vacanaM vapuzca saMmAjitaM kim ? anekaduSTavikalpa-durdhyAnaiH pariveSTitacittasya zuddhirjAtA kAcit ? tava mukhAnnirgacchanti vacanAni komalAni santi uta kaThorANi ? 30
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ asmAkaM vyavahAra-svabhAva-manovacovapuryogAdInAM zuddhiH karaNIyA, eSa eva sAro'sti jIvanasya / bho! dhanasya parivArasyA'dyatanasAdhanasya ca vRddhiH, pratiSThAyAzca prAptiH saralA zakyA cA'sti, kintu naiSa jIvanasya sAro'sti / etAdRzI bhautikavRddhistu kukhyAta dAude'nA'pi prAptA, evamane kairjanai rAjakIyanetRbhizcA'pi sNpraaptaa| kiM teSAM jIvanaM saphalamucyate ? naiva / bAhya-bhautikavRddhyA na kadA'pi jIvanaM saphalaM bhavati / evaM yayA yayA vRddhyA''tmahAniH sadguNahAso durguNavRddhizca bhavet, sA kathaM vRddhiH kathyate? kiJca, anAthajanAnAM pIDitajanAnAM ca sAhAyyaM karaNIyam, teSAM duHkhaM dUrIkartuM prayatanIyam, keSAJcidapi janAM kasmimannapi kArye vighno na karaNIyaH, sarveSAmapi zubhArthaM maGgalArthaM caiva prayatnaH karaNIyaH, ityeva jIvanasya sAro'sti, etadeva jIvanasya sAphalyaM ca jJeyam / bhagavadRSTyA tveSa eva zreSTho dharmo'sti / loke'pi paropakAro dharmaH, pIrapIDanaM cA'dharmaH procyate / vastuto dharma eva jIvanasya sAro na tvadharmaH, yato dharmeNaiva svbhaavvyvhaaraadishuddhirvaapyte| ____ asmAbhiH kiM kriyate - dharma utA'dharma: ? dharmo dharmasthAnake karaNIyaH padArtho'sti, iti bhramavazAd dharmasthAnake yatkimapi vidhIyate tad dharmatvena kathyate / tato'smAkaM jIvane'dharma eva vRddhiGgato jAtaH / vartamAnakAlInAM paristhitiM pazya - jano dharmasthAnake yAvatkAlaM vaset tAvat sa dharmaM kuryAt, kintu bahirgatvA dharmeNa saha tasya na ko'pi sambandho'sti, tatra tu kimapi kartuM zaktaH, iti pratibhAsate / adya dharmasthAnake bahukAlaM vasan sadA dharmakriyAyAM ramamANo janazcA'pi vyavahAre'nIti prapaJcamasatyabhASaNaM vaJcanaM zoSaNaM luNTanaM parapIDanamatiparigrahamaprAmANikatAM cetyAdikaM sarvamapi sAnandaM sahRdayaM ca karoti, tathA'pi sa jano dharmI puNyAtmA cocyate / yato dharmasthAnake sa vizeSadharmakriyAkaratvena samAje prasiddho jAto dharmitvena / bho ! dharmasya sambandho na dharmakriyayA saha, api tu manasaH zuddhapariNatyA, nirmalAdhyavasAyena, zubhabhAvanayA ca sahA'sti / dharmo na mandire, upAzraye, tapasi, kriyAyAM cA'sti, kintu jIvanazuddhau vyavahArazuddhau vartanazuddhau svabhAvazuddhau ca vidyate / dharmastu jIvanasya pratyekasmin vyavahAre AcaraNIyo'sti / ata eva mayoktam - dharma eva jIvanasya saarH|| 'AlbarTa svAiTjhara' mahodayena proktam - yo dharmo jIvanaM prati samAdaraM na kuryAt sa dharma eva nAsti / nepoliyana bonApArTaH uvAca - jano na yaM kamapi dharmaM samAcaret, tathA'pi tasya jIvanaM nItimayaM sNbhvet| yo jano nIti-prAmANikatA-sAralyAdiguNAn mAnavatAM cA'GgIkuryAt, sa na kadA'pyadhArmiko bhavet / cetana ! mAnavIyaguNAnAM vikAsaM vinA''tmikaguNavikAsarUpo dharma eva na saMbhavati / bhagavatA kRtAyAH - 'zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAntu nAzaM sarvatra sukhIbhavantu lokAH // ' iti prArthanAyAH ko'rthaH ? etayA prArthanayA'pi jJAyate dharmaH kaH - iti / vIraprabhuNA svajIvane prathama mAnavIyaguNAnAmevA''lambanaM kRtam / tathA'pi bahuzo jIvAH zoSaNa-vaJcanA-anIti-parigrahAdikaM vidhAya
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanopArjanArthameva jIvanaM gamayanti / dhanAdiSu prgaaddhaasktinocitaa / ardhamAmAcarya prApteSu dhanAdiSu adharmarUpA''saktistu mahAnartharUpA jJeyA / etatsarvaM jJAtvA'pi jIvaiH jIvanasyA''sArarUpasya kSaNikavastuna eva vizeSAsaktividhIyate / 'sarvamapi kSaNikamanityaM cA'sti' iti jIvairbahuzaH zrutaM paThitaM jJAtaM ca, tathA'pyanAdikAlasya tIvravAsanAvazena jIvaiH kathanametanna kadA'pi svIkRtam / deva-gurupUjanaM, tadupadezaM ca vihAyA''jIvanamAdinaM ca tattadvayaktezca Asaktireva kRtA / evameva durlabhaM jIvanaM vyatItamasti / ___jIvairyeSu yeSu vastvAdiSvAsaktiH kriyate tAni sarvANi kiyanti kSaNikAnyanityAni ceti sarvairapi jIvairanubhUtAni khalu / idAnIM 'modI'mahodayena 500-1000 iti caladrUpyakANAmupari pratibandhaH kRtH| adyA'nekeSAM janAnAM gRhaM kargajena bhRtaM jAtam / anekeSAM pIDitajanAnAM duHkhijanAnAM paravazajanAnAM ca dInatAM paravazatAM ca jJAtvA'pi teSAM vaJcana-zoSaNa-caurya-anItyAdihInakRtyaM ca vidhAya prAptadhanAH zreSThino'dya kiGkarA jAtAH / aneke dhanAsaktA dhanADhyAzca glAnavadanAH saJjAtAH / dhanameva sarvasvaM jIvanasAraM ca, dhanenaiva sarvaM prApyate - iti mithyAbhrame ramamANaiH sarvairjIvaiH 'jIvanasya kaH sAraH' iti jJAtameva / mama bhagavatA purA yadapi kathitaM tat sarvamapi satyaM yathArthaM cA'sti, tadadya sarvairapi anubhUtam / adya mahAvIravibhoH rdUradarzitA smRtipathamAyAti / tena bhagavatA tasmin kAle prarUpitAH siddhAntaH vartamAnakAle kiyanta upayuktAH santi, iti cintniiymsti| bandho ! gRhasukhaM parivArasukhaM rAjasukhaM ceti sarvamapi saMsArasukhaM saMtyajya vardhamAnena yauvanakAle saMyamaH (zramaNadharmaH) svIkRtaH / ekAkyeva bhayaGkare gahane ca vane gatavAn / tatra sudustyajaM zarIramohamapi vihAyA''tmasAdhanA kRtA / bhagavatA ghorAtighoropasargAH soDhAH, AcaritaM tIvra tapazca / evaM viharatA bhagavatA mohanIyAdikarmacatuSTayaM vinAzyA'nantaM kevalajJAnaM prAptam / tadA devaiH ratnasuvarNarUpyamaye viracite samavasaraNe bhagavatA dezanA dttaa| vIravibhunA dvidhA dharmo nirUpitaH / tatrA''dau sarvaviratidharmaH (zramaNadharmaH) prarUpitaH / yo jIvastaddharma grahItumazakto'sti tadarthaM dezaviratidharmaH (zrAvakadharmaH) kathitaH / tatra kathitaM - padArthAnAmupabhogaH saMgrahazca saMsArijIvAnAM kRte Avazyako'sti, tadarthaM ca dhana-sAdhanAdikamapyAvazyakamasti / tato jIvaH padArthAnAmupabhogaM saMgrahaM ca karotyeva, tatra na doSaH, kintu padArthAnAmupabhogasya pragADhavAsanA'niyantritAsaktizca mahApAparUpA'sti, iti / zAstreSu dhana-vastUnAM saMgraho na parigrahaH kathitaH, kintu teSAM padArthAnAmupari mUrchA-AsaktiH parigrahaH procyte| zrIumAsvAcivAcakena tattvArthasUtre uktam - mU>> parigrahaH / bhoH ! vIrabhagavataH kAmadevAdayo daza zrAvakA Asan, ityuktaM zAstreSu / tatra kRtaM teSAM samRddhInAM varNanaM jJAtameva tvayA / parigrahadRSTyA tu te sarve'pi mahAparigrahadhAriNa Asan, tathA'pi te mahAzrAvakA ucyante / 32
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatasteSAM citte mUrchA-AsaktirnA''sIt / eSA'niyantritAsaktireva klezasya vidrohasya yuddhasya ca mUlamasti / tato me bhagavatA purA zrAvakadharmanirUpaNe jIvanopayogipadArthAnAM parigrahasya bhogopabhogasya ca niSedho na vihitaH, kintu vividhaniyamarUpeNa pratiniyatamaryAdA nizcitA / etadeva vaiziSTyaM vIrabhagavataH sUkSmadRSTerasti / ____ evaM vyavahArazuddheH sAdhanazuddhezca vizeSa AgrahaH kRto bhagavatA / yatra sAdhanazuddhirasti tatra svayaM parigrahasya maryAdA''gacchatyeva / sAdhanazuddhiH svacchandatAyA adhikasaJcayakaraNavRtteniraGkuzecchAyAzcopari pratibandhakarUpA bhavati tathaiva vyApArakaraNe zubhavastu darzayitvA'zubhaM deyaM, malinavastunA saha mizraNaM karaNIyaM, nyUnaM deyaM, vividhaprakAraM karacauryaM karaNIyaM, svayaM cauryaM kAryamuta caurasya sAhAyyaM deyam - etatsarvaM pApaM nirodhayatyeSA sAdhanazuddhiH / ata evA''dau bhagavatA parigrahaparimANaM sAdhanazuddhizca pradarzitA / bhagavata eSA dIrghadRSTiH satyadarzitA ca vandanIyA'sti / vibhunA 'jIvAnAM sAmAnyajIvane na kA'pi bAdhA syAt svajIvanaM sAnandaM nirbandhatayA vyatItaM bhavet iti manasikRtyaiva dharmaH prarUpito'sti / etena jJAyate - jainadharmo na zuSko nIrasaH saGkucitazca / eSa dharmastu sArvajanInaH sarvajanopayogI saMpradAyanirapekSazcA'sti / yaH ko'pi jana etaddharmamArAdhyA''tmakalyANaM kartuM zakto'sti, yato'tra na kriyayA jJAtyA saha kulena ca saha dharmasambandho'pi tu manasaH zuddhyA saha sambandho vidyate / etAdRzI udAratA'saG kucitatA ca kutra dRzyate ? ___bandho ! sAdhanazuddhyarthaM bhagavatoktaM - dharmo nyAyasaMpannavaibhavenaiva (dhanenaiva) karaNIyaH / etatkathanaM vartamAnakAlInasaMdarbhe'tIvopayogyasti / adya dharmakSetreSvapi sarvatro dhanasyaiva prabhutvaM dRzyate / dhanaprabhAvena sahajadharmastu glAna eva jAtaH, athavA sa tvadRzyatvameva gatavAn / dharmasya vyAjenA'nAvazyakadhanavyayo cintAprerako'sti / dhanaprabhAvenA'dya prasiddhirADambaro dambhaH pratispardhA'bhimAnaH prapaJcazcetyAdikaM dUSaNaM dharmakSetre praviSTaM jaatm| etadrUSaNAni dharmasyA'GgarUpeNaivA'dya pratibhAnti / zAsanaprabhAvanAyAH kRte ADambara Avazyako'sti, kintu tatra viveko'tyAvazyako vidyate / adhunA zAsanaprabhAvanA bahvI bhavati / tatra svaprasiddhirmahattvAkAGkSA'bhimAnaH zAsanamAlinyaM ceti durguNA api bahavo dRzyante, kintu vivekasya tvanupasthitirevA'sti / yadi bhagavatkathanaM sarvaiH svIkRtaM syAttahi dharmasyaitAdRzyavamagatistu naiva syAt / asmAbhiranItirnA''caraNIyA, sAdhanazuddhiH karaNIyA, parigraho na vidheyazceti vIrakathanaM na svIkRtaM na cA''caritaM kintu sarvakArasya vacanamanicchayA'pyaGgIkRtameva, tathA'pyeSa dharmo na procyate / ghaTanaiSA vairAgyaprerikA bodhadAyikA cA'sti / yadi mano jAgRtaM syAttahi saMsArasya padArthasya ca kSaNikatAyA anityatAyAzca bhAnaM bhavatyeva / paDiktarekA smaryate - yat prAtastanna madhyAhne / __ asminnasAre saMsAre dharmamRte na kimapi sArabhUtaM zAzvataM nityaM cA'sti / tathA'pyeSa jIvo dhana-pratiSThAparivArAdiprAptyA'bhimAnaM karoti / tadabhimAnavazena tasya vartanaM vyavahArazcA'pyauddhatyayutau bhavataH / etatsarvamanucitamasti / yadi dhanenonmattIbhUtA aneke rAjAnaH zreSThinazcA'pi yamadevena vazIkRtAH syustahi bho! asmAkaM kiM mUlyam ? 33
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bandho ! vidvAn mAlavAdhipo bhojarAjaH smaryate / ekadA'pagatanidraH saMprAptadhana-svajana-vizAlaprANivargaH sa svaprAsAdasya candrazAlAyAmitastato'Tati sma / "mama samIpe'nukUlAH svajanAH santi, mama nikaTe vipulA sampattirasti, danti-turaGgamAnAM vizAlo vargo'sti, evaM sarvasvamapi mama samIpe asti / aho ! mama sadRzo'smin jagati kaH sukhI syAt ? iti cintayan sa vadati sma cetoharAH yuvatayaH svajano'nukUla: sadvAndhavAH praNayagarbhagirazca bhRtyAH / valganti dantinivahAstaralAsturaGgAH iti trINi padAni punaH punarvadati sma, kintu caturthA paGktirna sphurati sma / tadaivaikaH stenastatra cauryArthamAgatavAn / tenaitAni padAni zrutAni / sa steno vidvAn AsIt, tato bhayAdikaM sarvamapi vismRtya sa uktavAn - saMmIlane nayanayorna hi kiJcidasti / candrazAlAyAmaTan sa rAjA tacchrutvaiva cakito'bhavat / madhyarAtre kaH syAt ? cauro'sti uta paNDitaH? tena paGktiH pUrNIkRtA, tato manye'haM, eSa ko'pi paNDito'sti, iti nirNIya tenoktaM - yaH ko'pi syAt sa me sammukhamAgacchatu / tadA sa stenaH prakaTo'bhavat, tena sarvamapi kthitm| rAjA tvatIva prasanno jAtaH / rAjJA tasmai stenAya puSkalaM dhanaM dattam / stenaH gatavAnanyatra / 'saMmIlane nayanayorna hi kiJcidasti' - etad vAkyaM rAjA punaH punaH smarati / smaratastasya manasyapi nazvaratAyA bodho jAgRtaH / cetana ! nayanayoH mIlane satyasmAkaM na kimapyasti / yadarthamAjIvanaM rAgadveSau Acaritau, tatsarvaM dhanAdikaM kSaNikaM nazvaraM cA'sti / kevalaM dharma eva zAzvato'sti, dharmArAdhanena prAptaM puNyamevA'nyabhave sahA''gacchati nA'nyat kimapi! eka eva suhRddharmo mRtamapyanuyAti yaH / zarIreNa samaM nA'nyat sarvamanyattu gacchati // ante, sarvakAreNa kSaNikaM dhanamathavA kAladevena kSaNikamasAraM ca dhanamAyuzca balAdAgRhyeta, tatpUrvameva yadi tadasArabhUtasya padArthasya dharmakSetre sAnandaM sadupayogaM tvaM kuryAstarhi tatsarvaM saphalIbhavet / jIvanasya sAro dharma eva - iti jJAtvA vizeSatastvaM dharmaM kuru, ityAzAse / 34
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaparicayaH ardhajaratI (kathAsaGgrahaH) -kIrtitrayI lekhakaH - DA. vizvAsaH prakAzanavarSam - aisavIyaM 2017tamaM varSam mUlyam rU.45.00 pRSThAni ___ - 8+ 88 prakAzikA - saMskRtabhAratI ___ akSaram, 8 upamArgaH, 2 ghaTTaH, girinagaram - beMgalUru - 560085 saMskRtasambhASaNAndolanasyA''rambhakAlAdapi saMskRtabhAratIsaMsthA dvArA saMskRtavANI sevAratasya DA. vizvAsamahodayasya nUtanA sAhityakRtiriyam 'ardhajaratI'-tyabhidhaH kathAsaGgrahaH / asmin saGgrahe tena viracitA nava kathAH saGgrahItAH santi / tAsu kAzcana 'kathAsarit', 'saMskRtapratibhA' -iti patrikayoH pUrvaM prakAzitAH, anyAstvaidamprAthamyenA'tra prAkAzyaM nItAH santi / kathAnukramazcaivamasti - puraskArarahasyam, punarAyAnmahAkapiH, ardhajaratI, svAmipAdAnAmantaraGgam, animittabandhuH, idamudAharaNam, vidhilIlA, daNDazulkam, svArthaH - iti / tatra ca tRtIyAyAH 'ardhajaratI' tyabhidhAyAH kathAyA nAmnA'sya saGgrahasya nAmAcaraNam 'ardhajaratI' iti kRtamasti / vizvAsamahodayasya kathAkathanazailI saralA'pi marmaspRgasti / tadIyAM zailImadhikRtyA''dhunikasaMskRtasAhitye RSitulyasya DA. rAdhAvallabha-tripAThImahodayasya vacanAnImAni kAnicit paThanIyAni - "vizvAsena kathAyAH kA'pi svIyA zailI vikAsaM nItA, yasyAM bhASA vastunaH sarvathA sakhyaM samAcarita / asya pratyekaM vAkyaM pratyeka zabdazca sArthako bhavati / pratyekaM vAkyaM manasi zliSyati / sarvANi padAni varNanIyaM sAkSAtkArayanti / kathA svayaM bhAratavarSasya ekaviMzazatAbdhAH samAjaM navInAH paddhatIzca savimarza parAmRzati / " "saMskRtakathA itarAsu bhASAsu samprati viracyamAnAbhyaH kathAbhyo viziSyate vibhidyate tatsAmyamAvahati
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ veti praznAnAM samAdhAnaM vizvAsasya kathAH pAThaM pAThaM saJjAyate / vastutastasya kathAH sAmpratike sAhitye itarAsu bhASAsu viracitAbhiH zreSThAbhiH kathAbhistulanArmahantIti....." / ___etAdRzasyA''dhunikAsaMskRtasAhityakArasya tasya dazA'nyA api kAzcana kRtayaH santi yAsu kathAsaGgrahaH, upanyAsau, rUpakasaGgrahau, kannaDabhASIyopanyAsAnAM saMskRtAnuvAdAH, pravAsavarNanaM, bhASAkauzalabodhanamityAdikAH kRtayaH samAvezaM prApnuvanti / tatrA'pi tena 'mArjAlasya mukhaM dRSTa'mityasya laghurUpakasaGgrahasya kRte kendrIyasAhityaakAdamyAH 2013tamavarSIyo bAlasAhityapuraskAraH prApto'sti, es. el. bhairappavaryasya 'AvaraNa'nAmakasyopanyAsasya saMskRtAnuvAdasya kRte 2010tamavarSasyA'nuvAdakSetrIyA kendrIyasAhityAkAdamI-prazastiH prAptA'sti / etAdRzasyA''dhunikasaMskRtasAhityakArasya vidvadvaryasya DA. vizvAsamahodayasyA'yaM kathAsaGgrahaH sarvairapi saMskRtabhASApremibhiH paThanIyaH saGgrahaNIyazca vartate / iti / / 36
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaparicayaH amarakoza: (gUrjarabhASIyAnuvAdena saha) -prA. madhusUdanavyAsaH pUrvasampAdako'nuvAdakazca - dharmacaMda - kevalacaMda - khaMDolaH sampAdakaH - prA. harSavadanaH trivedI prakAzanavarSam - (pUrvam - aisavIyaM 1910 tamam) aisavIyaM 2016 tamam / mUlyam - rU. 450/- , pRSThAni - 492 prakAzanam ___- zrIpArzva-pablikezana, 105, nandanakomplekSa, mIThAkhalI naTarAja sinemA-relve krosiMga samIpe, ahamadAbAda - 6 "amarakozo jagat-pitA" iti sUktiH saMskRta sAhityajagati prasiddhA'sti / tAdRzasya jagatpitRtulyasyA'sya amarakozasya gUrjarAnuvAda sahitaM prakAzanaM aisavIye 1910tame varSe jAtamAsIt / tasya (prA. harSavadana-trivedI mahodayena) punaH sampAdanaM kRtvA pArzva-pablikezana-saMsthA dvArA aisavIye 2016tame saMvati punaHprakAzanaM jAtam / etadarthaM prA. harSavadana-trivedI-mahAbhAgaH pArzva pablikezana saMsthA ca sAdhuvAdamarhataH / __ asya granthasya pUrvatana-prastAvanA pUrvatana-sampAdakIyo lekhazcA'tra yathAtathaM mudrito'sti, yatrA'marakozasya saMskRtabhASAbhyAsinAM kRte upayogitAM, amarakozasyopayogazca kathaM kartavya - ityAdi viSayamadhikRtya suSTha nirUpaNaM kRtabhasti / tadanantaraM 'DijiTal-yuge amarakozaH' ityAkhye'dyatanasampAdakIye lekhe, Adhunike jagati saMgaNakayantre saMskRtabhASAvyAkaraNasyopayogaH saMgaNakayantrasya mahattvamityAdiviSayAnadhikRtya sadRSTAntaM sasandarbha ca suSTha nirUpaNaM kRtamasti / ato ye saMgaNakathantrajJAsteSAM kRte'yaM grantho'tIvapayogI bhavet, ye ca saMgaNakathantrAnabhijJAsteSAM kRte'pi pAramparikapaddhatyA'sya mudraNamupayogi bhavedeva / granthAnte saMskRtazabdasUcigurjarazabdasUcizca mudrite staH / grantho'yaM gUrjarabhASAbhijJAnAM saMskRtabhASAbhyAsakRte'tIvopakArako'stItyatra nAsti sandehaH / etAdRzasya grantharatnasya sampAdanArtha punaHprakAzanArthaM ca sampAdaka-prakAzakamahodayayorbhUyAMso dhanyavAdAH / 97, jaladarzana sosAyaTI, mAlapura roDa, moDAsA( gUjarAta) 383355
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthaparicayaH saMskRtakavitAgauravam (saMskRtakavitAsaMgrahaH) - Do. rUpanArAyaNapANDeyaH racayitA tathA prakAzakaH - Do. rAmakizora mizraH 295/18, paTTIrAmapuram, khekaDA (bAgapata) u.pra. - 250101 vidyante sAmprataM surabhAratIsamupAsanAsaktA bahavo vidvAMsaH, teSu vArdhakye'pi satataM sAhityaM saMracayati DA. rAmakizoramizraH / 'saMskRtakavitAgauravam' iti nAmakaH tasya nUtanaH kAvyasaMgrahaH prakAzito'sti / granthe'smin paJcadazottarazatakavitAH saGkalitAH santi / tadyathA - Izvarasya vyApakatA, bhagavadarzanaM kRtam, tapasyA mAtRsevayA, tvaM kanyAvivAhAn kuru, biDAlyAM kAlIdarzanam, sevA sarvopari dharmaH, nidropAsanA, ityAdyAH / granthAnte lekhakasya parivArasya ca paricayaH zobhate / nitarAM saralayA bhASayA vividhaviSayAn samAzritya kavivara-mizrasya bhAratI bhavyabhAvopetAM kavitAM prastauti / tasya rASTraprItiH prazaMsanIyA'sti / 'tadahamasmi bhAratam' iti kavitAyAM bhAratapuruSasya tasya klpnaavlokniiyaa'sti| 'ahamatra bhArato'smi mastako me himAlayaH / etau stau madIyau hastau pUrvAparapayonidhI // uttaradezo me vakSo madhyadezo mamodaram / mahArASTrapradezo me samudravRtA me kaTiH // AndhratamilanADu ca dve jo bhavato mama / caraNau mama staH kanyAkumArIha rAmezvaram // ' (saM., 316-318) adya mAnavaH kartavyaM vinaiva padaM pratiSThAM vipulAM ca sampadaM kAmayate / sandarbhe'smin kaveH kecana nirdezAH paThanIyA anugamanIyAzca / 'yAvat te sukhado lAbhaH parahAniH sukhapradA / tAvat te nA'tra kalyANaM hAnizcaiva bhaviSyasi // 38
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ tava priyA paranindA yAvatte prazaMsA priyA / tAvat tvaM nindanIyo'si kalyANaM na bhaviSyati // yAvat priyaH svasammAnaH parApamAnazca priyaH / tAvattvamasmilloke hyapamAnito bhaviSyati // yAvatte sukhasya vAJchA kAmanA'nyaduHkhasya ca / tAvattvaM sarvadA duHkhaM prApsyasyatra nirantaram // yAvattvaM pradAne duHkhaM jAnAsi grahaNe sukham / tAvat tubhyamatra loke ko'pi vastu na dAsyati // ' (saM. 361-364, 366) sampradAyanirapekSe kavitAsaMgrahe'smin samAjopayogiSu sarveSu viSayeSu kavinA svavicArAH saMprastutAH / yasmin karmaNi samAjasya rASTrasya sakalalokasya ca kalyANaM syAt, teSAM prazastiratra nitarAmRjutayA prastUyate / kutrA'pi bhAvAbhivyaktau nAsti gUDhatA, na ca zabdAnAM prayoge kliSTatA durUhatA vaa| ye saMskRtabhASAyAH durUhatvaM manyante, teSAM kRte kRtiriyaM nitarAmupayoginI / te racanAmimAmadhItya saMskRtasya sAralyamanubhavituM zaknuvanti / racaneyaM saMskRtAnurAgibhiH saMgrahaNIyA paThanIyA ca / jayati saMskRtaM saMskRtizca / manI kA pUrA, cAMdapura, sorAmaH, prayAgaH 212502 (u.pra.)
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma gabhIram + (1) jIvanayAtrA jIvanayAtrAyaH kaH panthAH ? dainandinaM jIvanameva khalu ! asyA'bhyAsaH kathaM kartavyaH ? + yadyabhyAsasya prayatnaM kuryAta tarhi bhrAntA bhaveta !! - munikalyANakIrtivijayaH (2) rakSaNam rAma-lakSmaNau rAvaNAt sItAM mocayituM laGkAM prati prasthitau / sugrIvo hanumAn samagrA ca vAnarasenA tayo: sahayogArthaM sahaiva Asan / atha ca laGkAM gantuM samudrastUllaGghayitavya eva / ato vAnarasenA setuM nirmAtumudyuktA / sahasrazo vAnarA aharnizaM kAryaM kurvanti sma / mahataH pASANakhaNDAn grAhaM grAhaM te sAmudre jale rAmanAmagrahaNapurassaraM kSipanti sma / tatazcA'tiguravo'pi te pASANA jale naiva nimajjanti smA'pi tu tarantaH santaH setubandhaM nirmAnti sma / rAmaH sarvamapi nirIkSate sma / tena cintitaM - 'varAkA ate vAnarAH kiyantaM parizramaM kurvANAH santi ! ahaM tvevamevopaviSTo'smi niSkriyaH / ato'hamapi tAvat teSAM sAhAyyaM karomi kiJcit' / so'pi mahAntamekaM zilAkhaNDamAnIya jale kSiptavAn / kSiptamAtra eva ca jale nimagnaH sa khaNDa: / etena rAmasya mahadAzcaryaM saJjAtaM kopo'pi ca samudgataH / sa dhAvitvA punarapi dvi-trAn pASANAn samAnItavAn jale kSiptavAMzca / kintu teSAmapi saiva gatirabhavat / etat sarvaM vilokayan hanumAn uccairhasitumArabdhaH / etena rAmo bhRzaM lajjitaH / tadA hanumAn kathitavAn 'prabho ! yadA vayaM pASANAn jale muJcAmastadA bhavato nAma gRhItvA muJcAmo yena nAmasvarUpo bhavAn tAn 40
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakSitvA jale tArayati / kintu bhavAn yaM muJcati (tyajati vA) taM ko vA rakSituM samarthaH syAt ? ataH kRpayA parizramamenaM tyajatu bhavAn' / etacchrutvA smayan rAmo vAnarANAM bhaktyA zraddhayA ca prasanno'bhavat teSAmutsAhaM cA'vardhayat / (3) spazabuddhivijayate ekasya rAjyasya sainikAH kaghamapi prativezirAjyasya spazamekaM nigRhItavantaH / tataH samyak tADanaM kRtvA tasya dehaM vastrANi cA'nviSTavantaH / anveSaNena caiko miSTAnnapUrNo laghuprasevakaH prAptastaiH / miSTAnnaM dRSTvA sainikAnAM mukhAni lAlAyitAni saJjAtAni / sarve'pi miSTakhAdanArthamutsukA abhavan / kintu, ekaH sainika uktavAn - 'tiSThantu bhoH ! miSTAnnametat khalu viSayuktaM tu na syAt ?' tadA'nyaH kathayati sma - 'kA cintA ? prathamaM tAvat khaNDamekaM khAdayatu spazasyA'syaiva / yadi viSamayaM syAt tadA'yameva mariSyati / yadi ca viSarahitaM syAt tadA'sya na kiJcid bhavitA / tatazca vayamapi khAdiSyAmaH kaNehatya' / tatazca miSTakhaNDa ekaH spazasya mukhe prakSiptastaiH / kAJcid velAM ca pratIkSAM kRtvA taM ca svasthaM dRSTavA ziSTaM miSTAnnaM vibhajya sa-rasAsvAdaM bhuktaM taiH / idAnIM spazo rAjJaH samakSamupasthApayitavya AsIt / dvitradinaireva tasya maraNadaNDo'pi nizcita AsIt / tAvatA, sa spazo vamanaM kRtavAn saghUrNanaM cA'dhaH patitavAn / zvasanaM kartumapi sa kaSTamanubhavati sma / etad dRSTavA sainikA vyAkulIbhUtAH / 'kiM saJjAtaM re ? asmAkaM tu na kimapi bhavati !' - ekaH sainika uccaiH pRSTavAn / 'kiJcidiva pratIkSantAm / .. mamA'pIdAnImeva prArabdhamasti / manye... yadavazyaM mariSyAmyaham...' sa kRcchreNoktavAn maraNadambhaM ca kartumArabdhaH / .. sarve'pi sainikAstaM tatraiva vimucya cikitsakamanveSTuM nagaraM prati dhAvitAH / spazo'pi sAvadhAnamutthAya svadezaM prati palAyitaH / (4) gAndhi-pAdatre mahAtmA gAndhirekadA relyAne pravasannAsIt / yAnArohaNasamaye eva tasyaikaM pAdatraM kathamapi skhalitaM sat paTTakamadhye patitam / tasya pratigrahaNaM zakyaM nA''sIt / relyAnamapi savegaM calitumudyuktamAsIt / ato gAndhivaryeNa zAntyA dvitIyamapi pAdatraM niSkAsya paTTakamadhye prakSiptam / 'mahodaya ! mahodaya ! bhavAn kiM kurvannastyetat ?' - sarve'pi sahayAtriNaH pRSTavantaH / 41
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAndhivaryaH sasmitamuktavAn - 'yenaikaM pAdatraM prApsyate tenaivaitad dvitIyamapi prApyeta yadi, tadA sa tad dvayamapi samyagupayoktuM zakSyati khalu !!' (5) kiM kartavyam ? ekasmin prANisaGgrahAlaye ekaH siMha nUtanatayA''nIta AsIt / tatratyaM dRzyaM dRSTavA sa bhRzamAzcaryacakito'bhavat / bahavaH siMhAstatrA''san / naike tu bahubhyo varSebhyaH pUrvamevA'trA''nItA Asan, naike cA'traiva janiM prAptA Asan / anena siMhenA'tratyaM vAtAvaraNaM nirIkSitumArabdham / tena vilokitaM yat - siMhAnAM bahavo gaNAH saJjAtAH snti| eko gaNaH samajasevinAM siMhAnAmAsIt / anyastu kalAkArANAm, aparo rUDhivAdinAM, kazcana dezabhaktAnAM gaNaH, ekatamastu carcA-vicArakAriNAm, aparastu svAtantryaprAptyanantaraM vayaM kathaM bhaviSyAma iti svapnadraSTraNAmapyAsIt / kecana siMhAstu viplavakAriNo'pyAsan / te vAraM vAramanyAn siMhAnupadravanti smA'dhikArivargasya ca vidrohaM kurvanti sma / etena bahuzaH siMhAnAM madhye bhISaNaM yuddhaM pravartate sma, bahavazca siMhA mriyante smA'pi / kadAcit tu samagro gaNa eva naSTo bhavati sma / tatazca nUtanA rakSakA niyujyante sm| kintu siMhAnAM muktina~va bhavati sm| ayaM hi siMhaH zanaiH zanaiH sarvamapi samavagacched yAvat tAvat tasya dRSTipathe eko dhIraH siMhaH smaagtH| sa kasyA'pi gaNasya sadasyo nA''sIt / idAnIM ca sa prANisaGgrahAlayasya paritaH kalpitAM vRti nirIkSamANa upaviSTa AsIt / sarve'pi taM sAdaraM sasammAnaM ca sambhAvayanta Asan / nUtanaM siMhaM dRSTavA sa taM parAmarza dadAno'vadat - 'bhoH ! bhavAn kasyA'pi gaNasya sadasyo mA bhUt / mamemaM parAmarza sarvathA mA avjiignnt| ete siMhA hi yatkartavyaM vismRtya kSudreSu viSayeSu mudhA svakAlaM vyayIkurvanti' 'tarhi taiH kiM vA kartavyam ? - nUtanaH siMho'pRcchat / 'taiH khalvetasyA vRteH samIkSaNaM kartavyaM bhoH !' - sa sasmitamavadat /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA mAnavaprema - munidharmakIrtivijayaH eko bhaktaH svazayanakhaNDe supta AsIt / tenaikaH svapno dRSTaH - svagRhasyA'pavarake prakAzaH prasRtaH / sugandhIni sundarANi ca puSpAni udgatAni / tatropasthita eko devadUtaH pustake kimapi likhitavAnasti / bhaktaH pRSTavAn - bhavAn kiM likhitavAnasti ? devadUta uvAca - ye ye jIvA bhagavati prema kurvanti, teSAM sarveSAM janAnAM nAmAni likhAmi kila / bhaktena pRSTaM - kiM mama nAmA'styatra ? devadUta uktavAn - naasti| etacchrutvA'tinamrabhAvena prazAntamanasA bhaktena kathitam - mahodaya ! ye ye janA mAnaveSu prema kurvanti, teSAM mAnavAnAM zreNyAM mama nAma likhatu bhavAn, iti / evaM likhitvA kSaNaM devadUto'dRzyatAM prAptavAn / dvitIyadine rajanyAM punardivyaprakAzo devadUtazca tena dRSTaH / tadaiva devadUto'vadat - bhagavatA yebhyo jIvebhya AzIrdattA, tAdRzAnAM mAnavInAM zreNyAM prathamamasti te nAma / 'sarvajIveSu prema deyam' - iti yena zikSitam, sa dharma ucyate / 43
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA mAnavabhavasya mUlyam - munidharmakIrtivijayaH AsIdeko dhanikaH zreSThI / sadbhAgyena sahA'sya maitrI suSTha vidyatte / sadbhAgyena sa sarvatra saphalatAmeva prApnoti sma / Anandena sa kAlaM gamayati sm| ekadA daivaM kupitam / tatasya zreSThino vANijye puSkalaM dhanaM vinaSTam / tasya mana udvignaM jAtam / manasi bahavo vikalpA saJjAtAH / rakSaNasya na ko'pyupAyaH prAptastena / ante, maraNameva zaraNamiti nirNItaM tena / bhAgyabalI tadaivaika: sadguruH gRhe bhikSArthamAgatavAn / bhojanaM dattvA tena zreSThinA gurubhagavate niveditam - prabho! mama samIpe vipulaM dhanamAsIt, kintvadya sarvamapi naSTaM jAtam / ahaM ki karavANi? bhavAn kamapyupAyaM darzayatu, yena jIvanaM sthiriibhvet| gurudeva uvAca - bho !! tvaM yannaSTaM tadeva pazyasi, kintu tava samIpe yadasti tadapi pazya / zreSThI kathitavAn - prabho ! mama samIpe na kimapyasti, sarvamapi naSTaM jAtam / gurubhagavatA zreSThino bodhArthaM dRSTAntaH kathitaH - raNajitasiMharAjaH prAsAdasya gavAkSe AsInaH / tadA prAsAdasya bahireko yAcako yAcanArthamAgatavAn / rAjJA sa dRSTaH / tatkSaNaM rAjA tatsamIpamAgatavAn pRSTavA~zca - kiM tvamicchasi ? yAcakena dhanaM yAcitam / rAjJoktaM - mama samIpe yadasti tadardhaM tubhyaM dadyAM, tava samIpe yadasti tadardhaM mahyaM dadyAH / bhikSukeNa rAjJo vacanaM svIkRtam / rAjovAca - vada ! kiM dadyAm ? yAcako gaditavAn - rAjan ! mahyamadhu rAjyaM dadAtu bhavAn / rAjA'kathayat - satyaM, te vacanaM svIkaromi / adhunA'haM yAce - tava samIpe dve nayane staH / tAbhyAM netramekaM mahyaM dehi tvam / 44
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSuko rAjJo vacanaM nizamyaiva kimapyanuktvA'nyatra gatavAn / gurudeva etatkathAnakaM zrAvayitvoktavAn - zreSThin ! jJAtaM kila ? rAjyArdhAdapi nayanasyaikasya mUlyamadhikamasti / asmAkaM samIpe tu dRSTiyugalaM, dvau pAdau, hastadvayam, evamakhaNDaM sundaraM nirAmayaM ca dehamasti / vada, adhikaM mUlyaM kasyA'sti ?
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA saMskAraprapA - muni akSayaratnavijayaH (1) jIvanavaiziSTyam kebhyazciddezebhyazcatvAraH pathikAH kAzInagaramAgatAH / mahApuruSaH sannyAsI kabIro'tra nivasatIti taiH zrutam / ataH kabIrasya darzanArthaM te grAmaM praavishn| grAmapravezakAla eva tairbahirdAmAd gacchan kazcid muNDitazIrSo jano dRSTaH / pathikA udvignA abhavan - anena muNDitajanenA'pazakunaM kRtamiti vicArAt / ekaH pathikastasya mastake'GgulikAprahAramapi kRtavAnapazakunanivAraNArtham / paramanye'vadan - 'bhoH ! evamapazakunaM naSTaM na bhavet / tatkRte tu tasya zIrSopari pAdatrANena prahAraH krtvyH|' idaM zrutvA sa pathikaH svasya pAdatrANaM niSkAsya tasya zIrSopari prahAraM kRtavAn / pazcAdAnupUrvyA sarve pathikAstasya muNDitajanasya zIrSopari pAdatrANaprahAraM kRtavantaH / atrAntare sa muNDitajanaH sthiratApUrvaM tatra sthitavAn / sa manAgapi na kruddhavAn / pathikA agre gatAH / krameNa bhikSoH kabIrasya nivAsasthAnaM te prAptavantaH / tadAnIM kabIravaryaH zaucakriyArthaM bahirgata AsIt / ataH pathikAH kabIrasya pratIkSArthaM gRhAd bahirupaviSTavantaH / ardhaghaTikAM yAvat samayo gataH pazcAt kabIravarya AgataH / parantu, taM dRSTavA pAnthAH stabdhalocanA jaDA abhavan / yato yasya janasya muNDitamastake prAtastaiH pAdatrANaprahAraH kRtAH, sa evA'yaM kabIraH / te sarve natazIrSAH sthitAH / pazcAt sarve pAnthAH kabIrasya caraNakamalayoH patitavantaH / svAnucitavyavahArAya kSamAM yAcitavantaH / ____ paraM kabIro mahApuruSa AsIt / sa hRdayata uktavAn - "mahAzayAH / na kiJcillajjAkAraNam / yataH prAtarbhavadbhirapazakunanivAraNArthaM mama zIrSe pAdatrANaprahArAH kRtAH / kintu, adhunA bhavanto mamA'bhyAgatAH santi / ato bhojanAnantarameveto gantavyam / " / 46
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pathikairlajjayA saha kabIrasya vacanamaGgIkRtam / adya yAvat kabIrasya jIvanavaiziSTyaM teSAM zravaNaviSayamevA''sIt, paramadya tad vaiziSTyamanubhaviSayamapi jAtam / bhikSoH kabIrasyA'yaM jIvanaprasaGgo yadA jJAtastadA''ptavANIsmaraNamabhUt - 'mahApuruSANAM hRdayaM vizvasadRzaM vizAlaM meghasadRzaM codAraM bhavatIti / jIvane'smAbhiH saha zubho'zubho vA kIdRzo'pi vyavahAro bhavettadA sthiramavicalaM zAntaM stheyamiti sadbodho'pi anena prasaGgena prApyate / asmAkaM zubhavyavahAro naikeSAM hRdayaparivartanaM kartuM kSama iti na vismartavyam / (2) saMskArapayaHzAlA grIsadezIyastattvacintakaH sokreTisaH / / tasyA'yaM prerako jiivnprsnggH| grIsadezIyamekaM vizAlaM nagaram / / ekadA tasminnagare'dyatanIya mola'sadRzyA vizAlapaNyazAlAyA udghATanamAyojitam / udghATanakartRrUpeNA''yojakaiH sokreTisAyA''mantraNaM dattama / sokreTisa AmantraNaM svIkRtavAn / yathAdinaM yathAsamayaM mitrasamUhaissaha sokreTisa udghATanasthalaM gataH / paNyazAlA bhavyA''sIt, tasyAzcodghATanotsavo'pi bhavyo jAtaH / udghATanotsavasya pazcAt sokreTisaH samitrasamUho vizAla-paNyazAlA niriikssitumntrgtH| paNyazAlAyAmatyuttamAni naikani dravyANi vidyante sma / ekaikaM padArthaM pazyan sokresio mitraiH sahA'gre'calat / paNyazAlAyAM kasmiMzcitsthAne sokreTiso ninimeSanetrAbhyAmekaM dravyaM pazyati sma / tadA mitreNaikena sokreTisa: pRSTaH - "mitra ! kIdRzaM dRzyata idaM dravyam / " sokreTisa uktavAn - "zobhanam / " "ayaM ca padArthaH ?" sahacaraH punaH pRSTavAn / "atyuttamaH " uttaraM prAptam / pazcAt paJcaSA ghaTikA yAvatte sarve paNyazAlAyAM paryaTanamakurvan / sarvatrokta evopkrmo'viraamennaa'clt| mitrANi 'kIdRzaH padArtho'yam ? kIdRzaM dravyamidam ?' ityapRcchan / sokreTisazca tasya 'zobhanaM, sundaratamaM, atyuttamamiti' uttarANi ayacchat / antataH paryaTanaM paNyazAlAnirIkSaNaM ca samAptaM jAtam / mitraiH sokreTisaH pRSTaH - "mitra ! paNyazAlAyA ekamadbhutaM dravyamupahArarUpeNa tubhyaM samarpayitumicchAmo vayam / vada, kIdRzaM dravyaM kretavyam ?"
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ "ekamapi na " sokreTisastvaritamuktavAn / savismayAH sahacarAH pRSTavantaH - "bhoH suhRt ! kathamevaM vadasi ? adhunA tu kebhyazcit kSaNebhyaH prAk tvayaiva paNyazAlAyA naikAni dravyANi zobhanAni sundaratamAni atyuttamAni kathitAni, tamudhunA kathamevaM vadasi yadekamapi dravyaM na kretavyamiti ? tava kathane virodhAbhAso nA'nubhUyate kila?" "zRNuta / " sokreTisaH sagAmbhIryamuktavAn - "ahaM siddhAntasnehyasmi / yacca dravyamuttamaM pratibhAseta tadravyamuttamaM nUnaM kathayitavyam / paraM, kIdRzamapyadbhutaM dravyaM bhavet, vinA''vazyakatAM tanna kretavyam / naitAvad, upahArarUpeNA'pi tasyA'naGgIkAra evocita iti mama siddhAntaH / ato mama kathane ISadapi virodhAbhAso na vartate / api tu mayA yatkathitaM tatsarvaM yathAsiddhAntameva kathitam / " ___ sokreTisasyottamavicArasya sparzAt tatrasthaistaiH sahacaraiH sokreTisaH saMskArapayaHzAlAsadRzo'nubhUtaH / yato paya:zAlAsamIpAd yathA zItajalaM prApyate tathA sokreTisasamIpAjjAne taiH saMskArajalameva prAptamiti / sokreTisasyA'yaM jIvanaprasaGgo'smAn bodhayati - AsaktivazAd saGgrahazIlo na bhavet, kintu AvazyakatAmAzritya tadartha eva saGgrahaH kartavyaH / (3) hRdayastha ArakSakaH amerikAdezIyA ghaTanA / tatrasthaM 'Dankarka' ityAkhyaM nagaram / ekadA tatrastho 'remanDa' ityAkhyaH khyAtiprAptaH kazcinnyAyAdhIzaH svayAnacAlakamuktavAn - "bhoH ! ahaM zIghraM nyAyAlayaM gantumicchAmi / tatra mahattvapUrNakAryaM mAM prtiiksste|" __nyAyAdhIzaH kArayAne upaviSTavAn / kArayAnaM ca nagarasya rAjamArga AzugatyA dhAvitumArabdhavat / agre catuSpathe'varodhasUcako yAtAyAtasaGketaH prakAzate sma / kintu, yAnacAlakaH saGketamupekSya kaaryaanmcaalyt| nyAyAdhIzena jJAtaM yad yAtAyAtaniyamabhaGgo'bhUt / etasyA'parAdhasya daNDaH paJcaDolaramito bhavet / so'cirAdArakSakasthAnaM gatavAn / daNDazulkaM ca yacchan kathitavAn - "mitra ! mama yAnacAlakena yAtAyAtaniyamaH khaNDitaH / ata idaM daNDazulkaM grahItavyaM, tasya ca svIkArapatraM deyam / " sanmukhe mahAn nyAyAdhIza AsIt / ata ArakSakAdhikArI api daNDaM grahItuM saGkocamanubhUtavAn / sa uktavAn - "mAnyAH / yAtAyAtArakSakeNa bhavato daNDo na kRtaH, tathA'pi kathaM daNDazulkaM deyam ?" nyAyAdhIza uktavanAn - "bhoH ! kAmaM yAtAyAtArakSako mAM na daNDitavAn, kintu mamA'ntaHkaraNe'pi eka ArakSako vidyate / tena tvahaM daNDita eva / ato daNDazulkamAvazyakameva / " idaM zrutvA''rakSakaH kSaNaM yAvannetre nimIlyemamAdarza puruSaM vanditavAn / evaM nA'nubhUyate yadasmAkamantaHkaraNe'pi etAdRza eka ArakSaka AvazyakaH ? yo'smAn pApebhyo doSebhyazca rakSet, asmajjIvanaM ca nirdoSaM racayet ? 48
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) sakalazAstrapAragAmI kAzInagarasya kazcid raajaa| tena vizAlA vidvatsabhA''yojitA / tatkRte deza-videzAnAM paNDitavaryANAmAmantraNa-patrANi pressitaani| vidvadgoSThyarthaM viziSTAyojanAni kRtAni / vidvadgoSThIdinamAgatam / deza-videzebhyo naikazatAH paNDitA AgatAH / asyAM sabhAyAM nikaTasthasya kasyacid grAmasya mUrkhaH kSauriko'pi gantukAmo jAtaH / so'pi goSThIdinAt prAk svIye kalazAstre puTake gRhItvA kAzInagaraM gatavAn / paNDitAnAM ca stokaparicayAt kAnicit saMskRtavAkyAni api vaktuM sakSamo'bhUt / antato goSThI ArabdhA / kintu goSThIprArambha eva sabhAdhyakSapade kaH paNDito virAjamAno bhavediti praznaH samupasthito jAtaH / sabhAmadhye kecid vidvadvaryA nyAyaviSayeSu, kecit sAhityaviSayeSu, kecid vyAkaraNaviSayeSu, kecit kAvyaviSayeSu niSNAtA Asan / vidvAniva sabhAmadhya upaviSTo nApito'pi rAjJA pRSTaH - "paNDitavarya ! tvaM kIdRzo jJAnavAnasi?" "ahaM sakalazAstrapAragAmI asmi / " kSaurikaH sagarva uktavAn / rAjA zrutvedamatihRSTaH / sa sahasA uktavAn - "atizobhanam, atra sarvaviSayANAM jJAtA tvamevA'si / atastvaM sabhAdhyakSapade niyukto bhavasi / " kSaurikastvatisukhamanubhUtavAn / sa sabhApatipadaM prApya mukhyAsana upaviSTavAn / atha sbhaakaarymaarbdhm| ___ vividhaviSayeSu naikadinAni yAvadatikliSTacintanAni abhavan / atrAntare sarvathA ajJAnaziromaNiH sa kSauriko maunenaiva tatra sthivAn / ataH sarve vidvAMsastasya mUrkhatvaM na jJAtavantaH / yata uktamapi 'balaM mUrkhasya maunitvam' iti / mUrkhasya vaibhavo maunamevA'sti / __cintananiSkarSadine nirNayaM dAtuM rAjJA sabhAdhyakSarUpeNa sthitaH sa mUrkhaH kSaurika uktaH, tadA kiGkartavyamUDhaH sa uktavAn - 'ahaM tvetatsarvaM kiJcidapi na jAnAmi / nA'haM kovidaH, ahaM tu nikaTasthagrAmasya kSaurikaH / paNDitasabhAM draSTumevA'hamatrA''gataH / ___idamAkarNya sarve paNDitapravarA jaDA evA'bhUvan - 'vayaM kasyacinmUrkhasya sanmukhaM gahanacarcA kRtavanta' iti cintanAt / rAjA'pi kruddhaH saJjAtaH / sa pRSTavAn - "bhoH ! yadi tvaM sarvathA'jJo'si, tarhi 'ahaM sakalazAstrapAragAmI asmi' iti kathanasya ko'rthaH ?" kSaurika uktavAn - "mahArAja ! kSamasva mAm / paraM, mayA tu manAgapi abhyAso na kRtaH / tathA'pi ahaM sakalazAstrapAragAmI niHzaGkamasmi / " ityuktvA kSaurikaH svasya puTakAt kalazAstre niSkrAmya darzitavAn 49
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathitavAMzca - "mahArAja ! kSaurakArye'hamanayoH kalazAstrayoH pAragAmI asmIti mama kathanasyA'rthaH / " 'sakalazAstrapAragAmI asmi' itivAkyasyemaM vilakSaNamarthaM zrutvA sarve paNDitavaryA atihAsyapUrNA abhavan / sa ca kSauriko rAjJA sabhAdhyakSapadacyutaH kRtaH / ___ asmAkaM prabodhikeyaM kathA / sa kSaurikastu ajJa AsIt, atastenaivaM tam / paraM, prAjJA api vayaM kadAcit 'ahaM sarvaviSayANAM jJAtA iti, ahaM sarvebhya uttama iti, ahaM ca sarvebhyo matimAniti' abhimAnayutA bhavAmaH / paraM nUnaM smartavyam - ahaM zreSTha uttama iti pramANArthaM jIvanaM na pUrNIkartavyam / parantu teSAM guNAdInAM prAptyarthaM yogyairbhavitavyam / yadi yogyatAM prApsyAmastahi siddhirasmAkaM sahacarI bhaviSyati nUnam /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA nAmni kimasti ? sA. zrI saumyaprabhAzrIH yathA nAma tathA guNA: - yAdRzaM nAma bhavati tAdRzA guNA api bhavanti - iti tu bahudhA dRzyate'pi / kintu sarvadA'pyevameva bhavatIti tu na satyam / ekaM nagaramAsIt / tatra bahavaH zreSThino'vasan / ekasya zreSThino rUpavatI guNavatI ca kanyA''sIt / zreSThinA tasyAH kRte ekaH surUpo guNavAn kalAvAMzca zreSThiputro vilokya tena saha tasyA vivAhaH kArita: | sa zreSThiputro yadyapi tasyAH kanyAyAH manasi sarvathocitaH pratibhAtaH, sA tasmin bahu snihyati smA'pi, tathA'pi tasya nAma ThanThanapAla ityAsIt, yacca tasyai na rocate sma / yadA-kadAcidapi sA tadeva cintayati sma yad na zobhanamidaM nAmeti / ekadA sA jalamAnetuM nagarAd bahirgatA / tAvatA tayaikA strI gomayaM cinvatI dRSTA / tatpArzvaM prAptA sA tAmapRcchat - 'bhoH ! kiM te nAma ?' tayoktaM - 'mama nAma lakSmIH' / etannizamyaiSA vismitA cintitavatI ca - 'aho ! nAmnA lakSmIrapyeSA gomayaM cinvatI dRzyate, mahadAzcaryakaraM khalvetat !' | tato jalaM gRhItvA gRhaM pratinivartamAnA sA kaJcana daridraM bhikSAM yAcamAnaM dRSTavatI / so'pi tayA pRSTaH 'kiM te'bhidhAnam ?' tenoktaM - 'mama nAma dhanapAla:' iti / zrutvaitat 'kiM dhanapAlo'pi sanneSa bhikSAM yAcate khalu ?' iti cintayantI sA'gre'gacchat / 51 -- madhyemArgaM tayA kasyacijjanasya smazAnayAtrA dRSTA / 'ko'yaM mRtaH ?' iti tayA pRSTe kazcanodatarat - 'amaracandranAmA'yaM zreSThI prAtarevA'dya mRta:' iti / 'are ! amaracandro'pi nAma yadri mriyeta tadA kiM nu kartavyam?' iti cintayantI sA bodhaM prAptavatI yad 'nAmani na kimapyasti, guNAstu manuSyasya puruSArthamevA'valambante, ato nAmno moho na kartavyaH' / "lakSmIrgomayamuJchantI, bhikSate dhanapAlakaH / mRtazcA'maracandro hi, zreSThaSThanThanapAlakaH // "
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA saralatA - sA. tattvananditAzrIH candanapuranagare candanadAso nAma ekaH sajjanaH kuTumbena saha prativasati sma / tasya maGgaladAsa-jinadAsau nAma dvau putrAvAstAm / maGgaladAsaH svArthazIla AsIt / sa sevAvasare kadA'pi na tiSThati sma, bhojane'gresara AsIt, kArye ca tandrAluH / sa svasya bhrAtaraM jinadAsamapi vaJcayati sm| jinadAsa: sevAvasare'pramattaH, kArye ca kuzala AsIt / na kasminnapi kArye phalamapekSate sma / kadA'pi, kasyA'pi ca sevAyAM sa tatparastiSThati sma, sarveSAM janAnAM ca hitamicchati sm| dvayoH bhAryayorapi tayoriva guNA Asan / maGgaladAsasya patnI mAyAvinyAsIt, jinadAsasya ca bhAryA saralA AsIt / ____ ekadA candanadAso vyAdhigrasto jAtastadA dvau putrau tasya sevAyAmupasthitau jAtau / jinadAsassevAyAM tatpara AsIt / kintu maGgaladAsasya hRdaye sadbhAvo nA''sIt / / candanadAso dvayoH svabhAvaM jAnAti sma / tathA'pi sa dvau putrau AhUya kathitavAn yat, atha mama jIvitaM na ciram / tato yuvAbhyAM mRtyoH pazcAt samyakrItyA premNA ca sthAtavyam / ahaM yuvayorekaM rahasyaM kathayitumicchAmi / tat zRNutam / asmAkaM bhANDAgAre dve maJjUSe staH / ekasyAM maJjUSAyAM suvarNasya mudrikAssanti, dvitIye ca tAmrasya mudrikAssanti / yuvAM parasparaM militvA gRhNItam, iti kathayitvA tayoH pitA mRtyuM prApnot / piturantimakriyAM kRtvA kapaTakuzalo maGgaladAso jinadAsaM kathitavAn - he bhrAtaH ! ahaM pitrA saha bahukAlaparyantaM vANijyamakavam, tataH suvarNasya mudrikA yasyAM maJjUSAyAM santi, tAM maJjUSAmahaM neSyAmi, tvaM ca tAmrasya maJjUSAM gRhANa / saralo jinadAso bhrAturvacanaM svIkRtya tAmramudrikAbhRtAM maJjUSAM gRhItvA svIyaM gRhamagacchat / gRhaM ca gatvA jinadAsena jinezvarasya nAmasmaraNaM kRtvA maJjUSA udghATitA / 52
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatpazcAt tAmrasya mudrikA gaNayituM yadA jinadAso maJjUSAM riktAM kRtavAn, tadA tasyAmekaM patramapi bahirnirgatam / tasmin patre likhitaM yat drAvake yadi tAmramudrikAH kSAlayeyuH, tarhi tAH suvarNamudrikA bhveyuH| tatyatraM paThitvA jinadAsena evaM prakriyA kRtA / tadA zIghrameva mudrikANAM tAmravarNaH parAvRtya suvarNavarNo jAtaH / sarvA mudrikAH suvarNamayyo'bhavan / sAraH - "saralasya na kadA'pi hAnirbhavati" /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA paramasya prema - sA. zrIsaMvegarasAzrI: kRSNamahArAjasya mahiSI rukmiNyekadA svapne rAdhAmapazyat / tAM dRSTvA sA'pRcchat - 'rAdhe ! bhagini ! atra dvArikAyAM sarvavidhamapi sukha-sauvidhyamasti / ahamanyAzca sarvA api mahiSyaH kRSNamahArAja prINayituM kamapi sadupAyaM na muJcAmaH / tathA'pi yadA-kadAcidapi mahArAjasya karNayorbhavatyA nAma patati tadA tatkSaNameva sa udAso bhavati / ato'haM bhavatyai etAvadeva pRcchAmi yat - tava premNi samarpaNe ca tAdRzaM viziSTaM kiM vA'sti yannaH samIpe nAsti ?' rukmiNyA vacaH zrutvA rAdhA'pyasvasthA jAtA / kSaNonaiva svasthIbhUya sA'vadat - 'asya praznasyottaraM bhavatI zrIkRSNasyaiva pRcchatu' / etAvati zrutamAtre eva rukmiNyA nidrAbhaGgo jAtaH / prabhAte sA kRSNamahArAja kathitavatI - 'svAmin ! adya rAtrau mayA svapne rAdhA dRSTA....' / rAdhAyA nAmni zrutamAtre kRSNasyA'kSNorazrudhArA nirgatA / etacca dRSTvA rukmiNI kSubdhA'bhavat tathA'pi dhairyamavalambya sA kRSNAyA'zrunirgamanasya kAraNaM pRSTavatI / kRSNenoktaM - 'rAdhaivaitatkAraNajJAnArthaM tvayA praSTavyA' iti / tatazcottaraM pratIkSamANAyA rukmiNyAH svapne punarapyekadA rAdhA samAgatA / tadAtve ca sA kiJcit svasthA pratibhAtA'to rukmiNI tasyai kRSNasyA' zrunirgamanasya kAraNaM pRssttvtii| tadA rAdhayoktaM - 'bhagini ! yadA bhavatI kRSNasya mayi snehasya kAraNaM me pRSTavatI tadA mama kRSNasya smaraNaM jAtaM, tatazca tasya smaraNena tadvirahavedanayA cA'haM bhRzamarodam / yadA ca bhavatI tadarthaM kRSNAya pRSTavatI tadA so'pi mama smaraNena gadgado jAto'zrUNyasrAvayacca / asyobhayasya kAraNamidameva yadAvayordvayorapi nirdoSaM premA'sti / vayaM vRndAvanasyA'kiJcanA gopyaH smaH / asmAkaM tu kRSNa eva sarvasvam / tasya smaraNena ca rodanamevA'smAkaM svabhAvaH / atha caitAvadeva bhavatyai prArthaye'haM yad bhavatyA tAdRzaM kimapi na kartavyaM kRpayA, yena zrIkRSNo'smAn smaret / tathA zrIkRSNasyA'pi mamaikA vijJaptiH kartavyA yat - 'azrUNi rAdhAyA netrayo rAjeran na punaryogIzvarasya zrIkRSNasya netrayoriti' //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA jIvasyoddharaNam - sA. zrIsaMvegarasAzrIH eko grAma AsIt / tasmin grAme sarve bAlAssahai krIDanti sma / zanaiH zanaiH kAlo'gacchat te ca sarve vRddhiM prApnuvan / teSAM caiko bAlo vANijyakRte nagaramagacchat / tasya nAma amara AsIt / nagare tasya vaannijymvrdht| ___athaikadA grISmAvakAzadivaseSu svagrAmaM sa Agacchat / so'cintayat, vyApAre mamaikasya janasyA''vazyakatA'sti / tato'nyataH kuto'pi sthAnAdahaM yadi janaM nayeyaM tato'pi mama grAmAdevaikaM janamahaM nayeyaM, yena so'pi agre gacchet / tataH sa mitrANyAhUyA'kathayat- 'yuSmat sarvebhyaH kamapyekaM janamahaM nagare neSyAmi / tato bhavantaH sarve militvA nizcayaM ca kRtvA mAM kathayatu, yat kaH AgamiSyati mayA saha ? yo janazca mayA saha AgamiSyati, tena ekAdaza mAsAn tatraiva vasanIyamiti / dvAdaze ca mAse atrA''gantavyam ' / tasya kathanaM zrutvA sarvANi mitrANi nagaraM gantuM sajjIbhUtAni / te sarve janAH sahasA'vadan, ahaM gamiSyAmi, ahaM gamiSyAmi / tatastasmAdeko'nubhavI jana evamavadat - 'bAndhavA ! asmAsu sarveSu asau sapano'dhyApane kuzalo'sti / tatassa eva nagaraM gacchet' / sarve janA api tasya sammatimArpayan / atha nizcite kAle amareNa saha sapano nagaraM gantuM nirgataH / tasya sarvANi mitrANyapi tasmin dine prasannAnyAsan / mArge amarassapanamakathayat, AvAM dvau militvA vyApAre vRddhi ca kRtvA asmAkaM grAmAdanyau dvau grAmajanau nagaramAneSyAvaH / tatzrutvA sapano'pi sammatimArpayat / nagaraM gatvA amarassapanamakathayat, atra tvayA gRhakArya, gRhasya zuddhiH pAkakAryaM ca karaNIyam / sapanenA'pi tasya vacanaM svIkRtam / evaM caiko mAsaH pUrNo jAtaH / amarassapanAya ekasahasraM rUpyakANi dattavAn / atha amaro'cintayat, yat sapano hi sarvaM gRhakAryaM prAtaHkAle eva karoti / madhyAhnakAle tasya pArzve kimapi kAryaM zeSaM na tiSThati / tato yadyahaM taM haTTe nayeyam, tarhi sa haTTasya zuddhimapi kuryAt / tatassapanamAhUya amara etadakathayat / sapano'pi tatkAryakaraNAya prasannatApUrvakaM sammatimadarzayat / evaM ca dvitIyamAso'pi vyatItaH / amarassapanAya dvisahasraM rUpyakANi dattavAn / atha amaro taM yogyaM jJAtvA tRtIye mAse vANijyasya kAgadAni ekasthAnAd dvitIya sthAne netuM sapanamakathayat / evaM tRtIyamAso'pi pUrNo jAtaH / amarassapanAya tasya kAryakRte trisahasraM rUpyakANi dattavAn /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha amaro taM kuzalaM jJAtvA caturthe mAse vANijyasAmagrImekasthAnAd dvitIye sthAne netuM sapanamakathayat / caturthe mAse ca pUrNe sati amarassapanAya catuHsahasraM rUpyakANi dattavAn / atha paJcame mAse tu amaro nijasamAnaM padaM sapanAya dattavAn vANijyamapi tayoH vRddhi prApnot / SaSThe mAse sapano nijaM haTTamakrINAt / utsAhena saha sa vANijyamakarot / tasya kuzalatayA vANijyamapi bhRzaM vRddhi prApnot / saptame mAse tu sapano nijaM gRhamapyagRhNAt / vyApAre lAbhaM jJAtvA sapano'STame mAse gRhasya zobhAkRte navInavastUnyakrINAt / tathA'pi vyApAro'vardhata / navame mAse sapanastai rUpyakairbhAgapatrANi (Shares) agRhNAt / dazame mAse'pi tAnyeva sapano'gRhNAt / sahasA ekAdazamAse sapanenA''nItAnAM bhAgapatrANAM mUlyamalpaM jAtam / tato vANijye'pi tasya bahuzo hAnirjAtAH tatazca dhanakRte sapanastasya gRhasya navInavastUni vyakrINAt / tasya gRhamapi vyakrINAt / haTTamapi vyakrINAt / etAvatA ekAdaza mAsAH pUrNA jAtAH / tatassapano dvAdaza mAse grAme Agacchat / tasya sarvANi mitrANi tasya satkArakRte prsnnaanyaasn| kintu sapanastvadhomukhIbhUya zIghrameva svagRhaM prati gataH / tatra sa sarvANi mitrANi vistareNa sarvaM vRttaM kathitavAn / tacchrutvA sarvANi mitrANi sapanamakathayan, tava sthAne yadyanyat kimapi mitraM nagaraM gacchet, tarhi zobhanaM bhavet / tvaM tu yAdRza AsI: tAdRza eva''gataH / samayamapi vyayIkRtavAn / teSAM vacanaM zrutvA sapanasya bahu duHkhaM saMjAtam / atra grAma iti avyavahArarAziH, mitrANi iti avyavahArarAzau vasanto jIvAH / nagaramiti vyavahArarAziH, amara iti siddhajIvaH sapana iti svayam, ekaM sahasraM rUpyakamiti ekendriytvmityaadi| ___ avyavahArarAzyAH nirgata eko jIvo mokSaM gataH / sa anyamekaM jIvamavyavahArarAzyAH bahirAnItavAn / atha tasya jIvasya vikAsasya prArambho jAtaH / prathamaM tu sa ekendriyatvaM prApnot / pazcAdanukrameNa dvIndriyatvaM, trIndriyatvaM, caturindriyatvaM ca sa prApnot / svAmisamasthitiriti paJcendriyatvamapi saM prApnot / agre vardhamAnazca sa jIvassamyaktvaM, dezaviratiM, pramattatvaM, apramattatvaM, ca tatazca Atmano vizuddhi prApan sa jIvo'STamaguNasthAnake zreNyAmArohaNaM karoti / vizuddhaH sa jIvo yatra sarveSAM jIvAnAmeko'dhyavasAyo vartate, tAdRzaM navamaM guNasthAnakamapi prApnot / atha sUkSmakaSAyavAn sa jIvassUkSmasaMparAyaM nAma dazamaM guNasthAnakaM prApnot / vItarAgassadRzaH sa jIva ekAdazaM guNasthAnakaM prApnot / kintu antarmuhUrtaparyantameva / __tatpazcAdupazAnta-mohanIyakarmaNAmudayAt sa ekAdazAd guNasthAnakAt patitvA mithyAtvaM nAma prathama guNasthAnakaM prApnot / punazcA'vyavahArarAzimadhye gtH| tatra avyavahArarAzau vasanto jIvAstaM jIvaM akathayan - tava sthAne anyo jIvo bahirgacchet, tarhi zobhanaM bhavet / asmAkaM tvevaM pratibhAtaM, yat tvaM siddho bhaviSyasi, asmacca kamapyekaM janaM bahirAneSyasi, kintu tvaM tu yAdRza AsIH, tAdRza eva punarAgacchaH / varAkassa jIvaH!! kIdRzI karuNatA... punastasya bhavabhramaNaM prArabdham / manAgapi pramAdo jIvaM bhave bhrAmayati / tato he jIva ! pramattaguNasthAnakaM prApya asya jIvasya sadRzI tava paristhitirna bhavet, ityetadarthaM yogyamAcaraNaM kuru / Atmazuddhau lakSyamAnIya sarvAM kriyAM kuru / paramAtmana Alambanena ca tvamAtmanaH zuddhasvarUpaM prApnuhi / 56
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA paramArhata: kavirdhanapAla: - sA. nisargaprajJAzrIH bhojarAjasya sabhAyAM vidyamAneSu mUrdhanyakaviSvanyatamo dhanapAla AsIt / tasya laghubhrAtA zobhana: pitRvacanaparipAlanArthaM jainadIkSAmaGgIkRtya munirabhavat / etena dhanapAlo'tIva kruddho'bhavat / tanmAnase jainadharma prati dveSaH samutpannaH / sa bhojarAjaM kathayitvA dhArAnagaryAM jainamunInAM pravezasya pratibandhaM kAritavAn / itazca zobhano muniH zAstrANi samyagadhItya mahAvidvAn varakavizcA'bhavat / sa nijabhrAturjenadveSaM jJAtvA tannivAraNArthaM bhrAtRpratibodhanArtha ca guroranujJAM prApya dhArAnagarI prAptaH / tatra ca svabhrAtRgRhaM yAvat prAptastAvatA sammukhameva dhanapAlo militaH / tenA'pi jainamuniM dRSTvA laghubhrAtRtayA cA'nabhijJAya sopahAsaM pRSTaM - "bhoH ! gardabhadanta ! bhadanta ! sukhaM te ? " muninA'pi sopahAsameva pratipRSTaM tasya - "bho ! markaTakAsya ! vayasya priyaM te? " etannizamya dhanapAlaH kiJcidiva vilakSo'bhavat / tadA sa samyag vilokya nizcitavAn yadayaM tasya laghubhrAtA zobhano'stIti / tatastaM gRhe AkArya svabhAryAM tasmai kiJciddAnArthaM kathitavAn / sA'pi tasyA'gre modakAn gRhItvopasthitA / anenoktaM - 'ete na kalpante mamA''dAtum / ' tadA kiJcidamarSeNa dhanapAlaH 'kimime viSamizritA vA? yena na gRNAsI'ti pRSTavAn / 'Amiti ca muninA kathite sa tataH kaNadvayaM gRhamArjArasya khAditavAn / so'pi tasmin bhuktamAtre mUcchito bhUtvA patitaH / tadA vismito dhanapAlo'pRcchat - 'bhavatA kathamatra viSaM jJAtam ?' muninoktaM - 'yadA viSamizritamannaM cakorakaH pakSI pazyati tadA sa virasaM cItkaroti / bhavato gRhasamIpasthe vRkSe eva cakorakaH samupaviSTo'stIti tena cItkRtaM modakAnetAn pazyatA / tato mayA jJAtam / ' dhanapAlena cintitaM - 'nUnamayaM medhAvI vidvAMzca muniH / tasya tasmin samAdaro jAtaH / tatastasya patnI dadhi tasmai dAtumudhuktA / muninAM pRSTaM - 'kati dinAnyasya jAtAni ? ' tayoktaM - 'dinatrayam' / tadA muninA niSiddhe tasmin dhanapAlo'vadat - 'kimatra dani kRmayaH santi yena niSidhyate bhavatA?' 'kAmaM santI'ti kathayitvA muninA alaktarasa AnAyito dani ca nikSepitaH / drAgeva dani calantaH bhadanta - iti jainasAdhUnAM sambodhanam / (prAkRtabhASAyAM bhaMte ! iti) // 57
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetavarNA kRmayo dRSTigocarA jAtA: / etad dRSTvA dhanapAlo 'jainadharme'ho ! IdRzI sUkSmA'hiMsA nirdiSTA'stIti vicintya jainadharme dveSaM tyakatvA samAdaravAn jAtastatattvAni siddhAntAMzca samyagavabudhya paramArhataH zrAvako jAtaH / anyadA tena RSabhadevAkhyasya prathamatIrthakRtazcaritanibaddhaM mahAkAvyaM racitam / tatkAvyaM ca sa bhojarAjasya darzitavAn / tad vilokya bhojarAjena kathitaM - bhoH kave ! yadi bhavAn mahAkAvye'tra RSabhadevasya sthAne madiSTadevasya nAma, bharatasya sthAne mannAma, vinItAnagaryAzca sthAne dhArAnagarIM niyojayet tadA bhavate lakSaM suvarNamudrAH pAritoSikarUpeNa dadyAm / ' dhanapAlastannA'GgIkRtavAn / ataH kruddho bhUpAlastatkAvyasya likhitAM pratimagnau prakSiptavAn / samagramapi kAvyaM bhasmasAjjAtam / dvitIyA pratistu nA''sIt / kavistu duHkhito'bhavat gRhaM ca prAptaH / taM duHkhinaM viSaNNamanyamanaskaM ca dRSTvA tasya putrI tilakamaJjarI nAma taM viSAdakAraNaM pRSTavatI ! tenA'pi yathAvat sarvaM kathitam / tadA tayoktaM - 'pita: ! mA kArSIccintAm / pratyahaM bhavatA yAvAn kAvyAMzo likhyate sma tamahaM paThAmi sma / tatazca yathAkramaM samagramapi kAvyaM mama smRtau yathAtathamaGkitamasti / ' bhavAn tat punarapi likhitu, ahaM lekhayiSyAmi / ' atyantaM hRSTena dhanapAlena tatastanmahAkAvyaM punarapi likhitaM svaputryAH sAhAyyena, tadabhidhAnaM ca tasyA nAmnA "tilakamaJjarI" iti kRtam / etacca kAvyamadyA'pi samupalabdhamasti prakAzitaM cA'pi vartate // 58
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma narma - kIrtitrayI I + bhavato vayaH kim ? nA'haM jAnAmi ! kathamiva na jAnAti bhavAn ? pratyahaM tat parAvartate, tat kathaM jAnIyAm ? I + + nyAyAdhIzaH tvayaitasya dhanaM coritaM nanu ? aparAdhI naiva mahodaya ! anena svahastena me dhanaM dattam / nyAyAdhIzaH aho ! evaM vA? kadA'nena te dhanaM dattam ? aparAdhI yadA mayA'sya churikA darzitA tadA mahodaya ! ramaNaH bhoH ! sakhe ! asmin varSe'haM punarapyanuttIrNo jAtaH / idAnIM kiM karavANi ? pitre kathamiva kathayAni ? na kiJcit jJAyate !! cintA mA'stu bhoH ! tava piturjaGgamadUrabhASe laghusandezamekaM (SMS) preSaya - "pariNAmo ghoSitaH, gatavarSe iva asmin varSe'pi sAtatyapUrNa pradarzanam / " gamanaH /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSakaH sarveSu jAmitAmanubhavatsvapi nIrasatAM janayanti vAkyAni vadan yo naiva viramati sa kaH syAt ? ramaNaH "adhyApakaH " mahodaya ! cikitsAlaye sUcanAphalakamdhUmapAnena bhArasya parihANirbhavati (weight-loss) zarIrAt phupphusayorhAnirbhavati !! nApitApaNe phalakaM lambamAnamAsIt - "asmAkaM vyavasAyo bhavatAM mastakamavalambate / " aye ! amba ! mAM bhramaro'dazat / tatra kiJcanauSadhaM lepytu| kintu bhramarastUDDInaH !! yadA'pyahaM cintayAmi tadA''zcaryacakito bhavAmi yad-yena prathamaM ghaTikAyantraM nirmitaM tena tatra samayaH kathaM vinyastaH - iti / asmin jagati caturaGgakrIDaivaikA'sti yA patthuH paristhiti samyag nirUpayati / asyAM krIDAyAM rAjA (patiH) ekasmicAre ekameva padamagre sartuM zaknoti kasyAmapi dizi / etadviparyAsena mahAzaktizAlinI rAjJI (patnI) ekasmiMzcAre yathecchaM padAnyagresatuM zaknoti kasyAmapi dizi !! (grAhakaH kutracidApaNe vividhamupaskaraM kretumAdizati) ApaNikaH yadA bhavAn pUrvaM gRhItasyopaskarasya deyaM dhanaM dAsyati tadaivaiSa upaskaro bhavadgRhaM praapyissyte| grAhakaH etAvatIM pratIkSAM kartuM naiva siddho'ham / Adezo nirasyate !! (Order Cancelled)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAsyakaNikA: - munizrutAGgacandravijayaH (eko bAlo haste himakhaNDamekaM gRhItvA'tinirIkSayA pazyannAsIt / etAdRzaM taM dRSTvA) aparo bAlaH bhoH ! asmin himakhaNDe kiM pazyannasi tvam ? prathamo bAlaH asmAt khaNDAnnirantaraM jalaM sravati / tadahaM pazyannasmi yat kutra chidraM vartate !! eprila-mAsasya prathame dinAGke ke'pi pariNItAH puruSA na vaJcayitavyAH / yataste sarve pUrvameva vaJcitAH zvasurapakSeNa !!. patnI bhavAn atIva saralo'sti / ko'pi jano bhavantaM vazcayitumarhati / patiH tasya prArambhastu bhavatyAH pitraiva kRtaH / / bhikSukaH zreSThI bhikSukaH svAmin ! ekaM rUpyakaM dadAtu / kevalamekaM rUpyakam / zvo dAsyAmi / zva Agacchatu / kiM vadeyaM bhoH ! ? zvaH zvaH - iti vacanadAnena tu mama lakSaM rUpyakANyetasyAM pratolyAM grahItavyAni ziSTAni !!.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH kalikAlasarvajJazrIhemacandAcAryaviracitaM prAkRtavyAzrayamahAkAvyam dvitIya sargaH paGkaya-kesara-kantI akilinno hari-cavela-cavilo so| sa-kisara-kilitta-dAmo nivo payaTTo samaM kAuM // 1 // guru-maNa-theNo revai-deara-sIa-diarANa bala-thUNo / kAhI viaNaM so sayamaveaNo malla-selANa // 2 // tassa saNicchara-piuNo vva kara-hayaM sindhavaM va malla-kulaM / dhamma-jalollaM jAyaM sa-sinna-para-senna-mahiaMpi // 3 // mura-verio vva rakkhia-daicca-kaya-vaira-daivaya-sainno / geNhIa sa tattha dhaNu kailAsa-sao vva kelAse // 4 // devvAlakkho daive vi asaGko mahi-ale nava-daivvaM / / uccaa-nIcaa-lakkhe aNacukko avara-dhIra-haro // 5 // annannaM johehiM salAhio taha buhehi annonnaM / maNa-hara-saraliakuJcia-uhaya-pavaTTho sare vuTTho // 6 // kaNNo valia-maNohara-pauTThakara-sararuheNa nara-vaiNo / lambira-nAla-saroruhavataMsio vvAsi saMdhANe // 7 // kaya-dujjaNa-sira-viaNaM sira-kusumAharaNamaNasiro-viaNaM / Avajjia-vAia-AujjassAdiTTha-puDa-dalaNaM // 8 // sUsAsa-valia-cibuo akAsi so gauapucchapamuhehiM / gAaGka-koJcariu-sunderaM patto dhaNuha-suNDo // 9 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAga: prAkRtavyAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam (saMskRta padyAnuvAdaH) - paM. narendracandra-jhA dvitIya sargaH paGkajakesarakAntiH siMhacapeTAcapeTako'klinnaH / klRptasakesaradAmA so'tha pravRttaH zramaM kartum // 1 // gurucittaharo revati-sItAdevarakayorbalastena / pIDAM cakAra sa svayamaklAnto mallazailAnAm / / 2 / / tasya zanaizcarapiturivamallakulaM karahataM yathA lavaNam / dharmajalA jAtaM svaparasainyAya'mapi kAmam // 3 // muravairIva trAta ! dAnavavidveSa ! devatAsainyaH / tatrA'grahIt sacApaM kailAse haro yathA rAjA // 4 // daivAlakSyo daive'zaGkaH pRthivItale navo daivaH / uccAvace'pi lakSye'skhalito vipakSadhRtiharaNaH / / 5 / / anyonyaM khalu yodhairdaivatavargaH prazaMsito'tyartham / sundarasaralitakuJcitayugalaprakoSThaH zarAn vRSTaH // 6 // karNo valitamanoharaprakoSThakarasarasijena samrAjaH / lambitanAlasaroruhazekharito yasya sandhAne // 7 // kRtakhalamastakapIDaM maulau kusamAvataMsito'pIDam / AtodhikasaMvaditamurajAdInAmadRSTapuTadalanam // 8 // socchavAsavalitacibukzcakre gopucchamukhyabANaughaiH / harabhArgavasaundaryaM kArmukakuzalo'mitaM prAptaH // 9 // 63
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtadvayAzrayamahAkAvyam aha kuccheaya- hattho koccheaya-kausaleNa so diTTho kovesa kauccheaya-siddho ti asesa - paurehiM // 10 // abbhAsa-gAraveNaM govia - savvaGga- gauravo phalae / nAvAkAre teraha - tetIsa - guNo vva so Asi // 11 // ghaDiA athera-ekkAraehi bahuehiM duvvahA sattI / veilla-kela-kannerayaM va bhAmiya bhuvi nihittA // 12 // viailla - kaNNiAraya- kayalehiM ai-ai tti bhaNirehiM / johehi bora - popphala - poraM mannehiM sA mahiA // 13 // nomAlia - nohaliA - somAlihaM salopa- mohAhiM / tassobbhamiaM lavaNaM sukumAla - maUha mAlissa // 14 // coddaha - - maNu- cogguNao bhuvaNa - cauddahaya - vai - caugguNao / cotthe vi juge ti-purisa - cautthao lakkhio sa tayA // 15 // sAgokkhala-khairohala- lohoUkhala - silA - ulUkhalayA / cakkeNa teNa daliA covvAraM puNa cauvvAraM // 16 // ia raia-kouhallo kohala - dakkhehi~ takkio rAyA / aho esa ihaM bharahesara - cakkavaTTI o // 17 // oAre avayAra-kkhameNa teNAvasadda - rahieNa / sella - kalA - avayAse bhaggo johANa oAso // 18 // pannAsa - palo'vagao ki jalaNo ua ravi tti tassa kare / uvahasia-parasurAmassUhasia - pavI mahA - parasU // 19 // sUla-kalAi NumaNNo sIra - NisaNNo a kitti - paMguraNo / so kiccI - pAuraNaM sii - pAvaraNaM ca aNukAhI // 20 // aha rAya-vADiatthaM nAo ANAio riu gharaTTo | puhai - saIseNAgaru - surahi-mao sukusuma - sutAro // 21 // sacamara- kaNNo viduro gaya-pAvo deva-dujjao vijaNe / so rio para - vAraNa- kavalaNa - nattaMcara-caritto // 22 // 64
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanam atha kaukSeyakahastaH kaukSeyakakauzalena dRSTaH saH / ko'pyeSa khaDgasiddhapuruSa itItthaM samaiH pauraiH // 10 // abhyAsagauraveNa gopitasarvAGgagauravaH phalake / SaDadhikacatvAriMzadguNa iva nAvAkAre'bhavatso'pi // 11 // taruNAyaskRvRndairbahubhirghaTitA ca durvahA zaktiH / vicakila: kadalavyUhaM bhramayitvevopari kSiptA // 12 // bho bho iti bruvANaivicakilakadalImukhaizca phalapuSpaiH / karkandhupUgamAnibhiratulaM mahitA ca sA yodhaiH // 13 // nUtanaphalanavamallIsukumArAbhiH sakAntikiraNAbhiH / tasyodbhramitaM lavaNaM komalabhAzAlinastasya // 14 // sarvamanucaturguNako bhuvncturdshkpticturgunnH|| turye'pi yuge tripuruSacaturthako lakSitaH sa tadA // 15 // zAkakhadiralohAnAM zilA viracitA ulUkhalAH sarve / cakreNa tena dalitA bhUyobhUyazcaturvAram // 16 / / iti kRtakutUhalaughaH kautukakuzalaizca tarkito rAjA / kiM kRSNa eSa loke ? bharatezvaracakravartI kim ? // 17 // apakAriSvapakArakSameNa tenA'pazabdarahitena / satprAsasakalAbhyAse bhagnA sphUrtiH suyodhAnAm // 18 // paJcAzatpalamAno jvalanaH kiM kiM raviH kare tasya ? / upahasitabhArgavasyopahasitapavirapi mahAparazuH // 19 // sUlakalA viniSaNNaH sIraniSaNNazca kIrtiprAvaraNaH / sa kRttiprAvaraNaM zitiprAvaraNaM jahAsa mudA // 20 // atha rAjapATikA) nAgo'pyAnAyito'risammardaH / pRthivIndreNa tadA'garusurabhimadaH sumAbharaNaH // 21 // sacamarako viduro gatapApe devadurjano vijne| so'pi dhRtaH paravAraNakavalananaktaJcarAcAraH // 22 // 65
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtadvayAzrayamahAkAvyam bAlakka - muha suhakara - gajjI suhayara-gaI a ia thuNio / jaga - Agamio bahutara - Aamia- kalehiM bahuarayaM // 23 // jalayara - ajalacara-vaI jassa ya iMdhaM rusA - pisAjI so / suhadesu vi suhao jai erisao so uNa sureho // 24 // amugo kara-AuNTaNa-rammo cAu~NDa-kAu~e tutttthe| labbhai aNiu~ttaya-surahi-jau~Na - jala - bahula-maya- - vaTTo // 25 // aitaya-bindu-karo aimuttaya - gora - dantao esa / savimo khu sAva-cavio tiasa-gaya- varo mahi-alammi // 26 // accha-kaya-kaNNa-ciuo mahu - piMgala - nayaNao mayaMka - naho / piyai va lAyaNNamimo akhujja - kumbho para gayANa // 27 // khappara - khIlaya - kujjaya - kusuma-samA jassa selaM - khambha-dumA / rundhia-khAsia - chikkaM pikkhijjai maya-galo esa // 28 // maragaya- gendua- sarisAli-guccha - gaNDe nivo ihArUDho / jayai cilAe vva pare sirikaNTha- kirAya-vIre vi // 29 // jia - dhaNa - sIbha - gaGgA-sIhara- candima-susIa - sIArao / phalihAmala - vIsa - naho nihasa - ppaha-1 - cihurao esa // 30 // pihu-jahaNo sAhu-muho sarisava - khala- kaDua-salilao athiro / iha eso niva-joggo patto cotthi mayAvatthaM // 31 // niva - dhamma - rao aha so nabhammi pAusa - ghaNo vva pidhamindo | apihaM va AsaNAo asaMkalaM taM samArUDho // 32 // punnAma-dAmavanto puloio bhAmiNIhi paurIhiM / chAlaMka-deva- teo suhao rai - sUhavo vva nivo // 33 // indo duhao cando vi dUhavo Asi kheara - vahUNaM / tassidi taiA maNi- khasiAharaNa- khaiaMge // 34 // vesa - pisAo muttI - pisallao a jhaDilo ajaDilo ya / khaTTaMga-ghaNTa:-bhUso nivArio na jaha aTai puro // 35 // 66
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnu sarjanam bAlArkamukhaH sukhakaragarjiH sukhakaragatiH stutazceti / jagadAgamito bahutarasaMjJAtakalAbhiratyartham // 23 // patirjalasthalacarayoryasya cihnaM ruSApizAcI saH / mitreSvapi subhago yadi tAdRk tvairAvaNo nA'nyaH ||24| sakarAkuJcanaramyo nRtyati saMprApyate zive tuSTe / atimuktasurabhiyAmunajalamadapaTTo mahAtejAH ||25| atimuktakabindukaro'pyatimuktakagauradantavAneSaH / zApacyuto'pyasau khalu, devagajAbho mahIpRSThe // 26 // acchakacakarNacibuko madhupiGgalalocano mRgAGkanakhaH / pibatIva hi lAvaNyaM paragajavRndasya kumbhoccaiH ||27|| karparakIlakakubjakakusumasamA yasya nagastambhanagAH / ruddhakSutakAzitako madotkaTaH prekSyate hyazeSaH // marakatakandukasadRzAligucchagaNDe nRpaH samArUDhaH / bhillAniva jayati parAn zrIkaNThakirAtavRndavIrAbhAn // jitaghanazIkaragaGgAzIkaracandirasuzItazIkarakaH / sphaTikAmalasarvanakho nikaSabhramakuntalo'pyeSaH // 28-29-30 // pRthujaghana: sAdhumukha: sarSapakhalakaTukasalilakazcapalaH / nRpayogya: khalveSa prAptasturyAM madAvasthAm // 31 // atha bhUpatidharmA'sau gagane prAvRDGghano yathA pRthagindraH / apRthagivAsanapadmA-danigaDakaM taM samArUDhaH ||32|| punnAgadAmazAlI paurAbhirbhAminIbhirabhidRSTaH / chAgAGkadevatejAH subhago rativallabho rAjA ||33|| indro durbhaga AsItsuravanitAnAM tathaiva candro'pi / tasmin tadA hi dRSTe maNikhacitAbharaNakhacitAGge // 34 // vezapizAco mUrtyA bhISaNadRSTistathA punarjaTilaH / khaTvAGgaghaNTabhUSo ruddhe nATati yathA purataH ||35|| 67
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtayAzrayamahAkAvyam keDhava-sayaDhAri-saDhAla-vikkamo phaliha-vimala-nevaccho / cavilA-phAlia-kumbho nahaM va caviDAi phADato // 36 // aMkolla-tella-Niddho asaDho pihaDo kalANa sayalANa / lahu-jaDhara-piDhara-paDiyAra-pADaNattANa kaya-kIlo / / 37 // daDha-khandha-hAra-nADi pellanto niviDa-kaccha-nAlimibhaM / uvvelu-acucchaMkusa-achuccha-veNUhi Avario // 38 // aNatuccha-Tayara-kappUra-dhUva-mahamahia-Tasara-sui-vattho / kumara-vihAre patto TUvara-paDihAra-dinna-karo // 39 // supaiTuM supaDAyaM veDisa-dala-nIla-bhitti-gambhiNayaM / aNiuttaya-phulla-haraM bAlANa vi ruNNa-avaharaNaM // 40 // bAhattari-kala-sAlAhaNa-sama-jaNamalasi-kusuma-kaya-sohaM / palila-sira-palia-pIvala-karaNa-ghusaNumIsa-NhavaNa-jalaM // 41 // pIala-dhAu-viNimmia-vihatthi-pama-mAhuliMga-AharaNaM / bharaha-jiNa-bhavaNa-sarisaM maMgala-vasahi sirI-vasaI // 42 // adha kAhala-bhavva-jaNaM siDhilia-kali-kAlamasaDhilANandaM / nayarassa meDhimUyaM paDhamaM titthaM va puDhavIe // 43 // puhavI-nisIDha-tama-bhara-nisIhiNInAha-sarisa-jiNa-bimbaM / khaNDia-Dambhia-dambhaM uddaNDa-suvaNNamaya-DaNDaM // 44 // DariANaM dara-haraNaM DaDDAgaru-daDDa-dhUva-suha-gandhaM / ahi-DasaNa-DaTTha-saraNaM dasaNa-kavADaMsu-daTTha-tamaM // 45 // DAhatta-dAha-haraNaM kaya-DohalayANa putra-dohalayaM / kaDaNa-mai-catta-kadaNaM DabbhaMkura-nIla-nIlamaNi // 46 // dabbhagga-maI dara-Dolira-sIsamadolireNa hiaeNa / dUramaharaM Dasante DahamANo miccha-diTThi-jaNe // 47 / /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanam kezavasakaTArisaTAlavikramaH sphaTikavimalanepathyaH / pATitakumbho'tha pATayan gaganaM ca capeTayA'klAntaH // 36 / / piTharaH sakalakalAnAmazaTho'GkoThasya tailavatsnigdhaH / laghujaTharapiTharapratikArapAtanAtavihitalIlaH // 37 // skandhadRDhahAranADi prakSipyan nibiDakakSanADimibham / udveNvatitIvrAGkuzaveNubhirabhito vRtaH kAmam // 38 // kAlAgarukarpUradhUpamahamahitanagarazucivastraH / prAptaH kumAracaitye tUvarapratihAradhRtapANiH // 39 // supratiSThaM supatAkaM vetasadalanIlabhittigarbhitakam / atimuktakaphullagRhaM rodanaharaNaM kumArANAm // 40 // atasIsumakRtazobhaM dvAsaptatikalamatIva janasaukhyam / pItakaraM palitAnAM kuGkumamizrasnapanasalilam / / 41 // atipItadhAtunirmitavitastimitamAtuliGgabhUSaNakam / bharatajinabhavanasadRzaM maGgalavasatiM zriyovasatim // 42 // atha kAtarabhavyajanaM zithilitakalikAlamazithilAnandam / nagarasya nAbhibhUtaM prathamaM tIrthaM yathA jagataH // 43 // pRthivInizIthatAmasa-rajanInAthAbhasaumyajinabimbam / khaNDitadAmbhikadambhaM proddaNDasvarNamayadaNDam // 44 // daritAnAM daraharaNaM dagdhAgarudagdhadhUpazubhagandham / ahidazanadaSTasaraNaM dazanavyAjakSatadhvAntam // 45 // dAhArtadAhaharaNaM sadohadAnAM ca pUrNadohadakam / kadanamatimuktakadanaM darbhAGkuranIlaratnAbham / / kuzAgrabuddhirISaddolitazIrSaM vikampahRdayena / pradazannadharaM dUraM pradahan mithyAtvino lokAn // 47 // 69
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavyAzrayamahAkAvyam thuNiro devaM bAraha-ravi-teaM bhatti-gaggara-girAe / dhamma-kari-karali-hUo kayali-miU koha-apalitto // 48 // dohl-duunnia-dhaaraakymb-dhuuliiklmb-kNttio| dhippira-suvanna-dippira-taNu-kanti-kavaTTianna-paho // 49 // caiuM niva-kauhAI nisaDhAi-nivANa dhmm-sikkhaao| osahamosaDhio iva dinto sa nisIhiaM kAuM / / 50 // nia-nAmaMkia-Nia-kittaNayaM anilA vva atula-thAmeNa / pajjaliAnala-teo bhattIi tao paiTTho so // 51 // limbAsaya-nimbagirA kali-hAvia-pAva-nAviAdarisA / dhamma-riuNo vi tassi diDhe dhammommuhA hUyA / / 52 // so phnns-phaalihddy-diihr-bhua-phlih-joddia-nnddaalo| apharusa-girAi phAlia-moho ia jiNa-thuimakAsi // 53 // phalihA-jalaM vahuttambujehi jaha jaha vaNaM ca nImahi / jaga-siri-nIvAveDaya sahai mahI taha tuha paehiM / / 54 // tuha kaya-kusumAmelA paNa?-pAraddhi-pamuha-pAva-malA / muttAhala-vimalA iha havanti rebha vva muddhannA / / 55 // sahalo jammo sabhalaM ca jIviaM tANa deva phaNi-cindha / je taM campaya-savalehiM misiNi-kusumehi accanti // 56 // asira-kamandhe akayandha-sire samarammi tujjha jhANeNa / keDhava-riuNo vva nivA visaDhAvisamaM na jANanti // 57 // vammaha-piAhivannU ahimannu-piA ya ahario teNa / tuha bhasala-sAma paya-paMkaesu bhamarAiaM jeNa // 58 // pahu tumhakera-aha-khAya-saMjame sovaoga-sAhUNa / na samo aha jAo tava-kisaMga-laTThI vi hu kudiTThI / / 59 / / 70
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanam stotA devaM dvAdazaravikAnti bhaktisaMskhaladvAgbhiH / kadalI dharmagajAnAM kadalimRduH krodhanirmuktaH // 48 // dviguNitadohadadhArAkadambadhUlIkadambakaNTakitaH / ujjvalasuvarNadIpratanukAntikadarthitAnyaruciH // 49 // tyaktvA nRpakakudAni niSadhAdinRpasya dharmasaMzikSAH / auSadhamiva cauSadhikaH sadadannaiSedhikIM kRtvA // 50 // nijanAmAGkitabhavanaM yathA nabhasvAnapUrvasAreNa / prajvalitAnalatejAstadbhaktyA tataH praviSTaH saH // 51 // kuTilAzayakuTilavayAH kalipAtakamUrkhanApitAdarzAH / dharmArayo'pi tasmin dRSTe dharmonmukhA bhUtAH // 52 // panasapAribhadradIrghabAhuparighaniyojitalalATaH saH / aparuSavacasA pATitamoho jinasaMstutiM cakre // 53 / / parikhAjalaM prabhUtakamalairvipinaM yathA yathA nIpaiH / nIpakusumazekhara ! tava pAdairmahI tathA bhAti // 54 // tava kRtakusumApIDA nAzitapApadhimukhyavRjinaughAH / muktAphalavimalA iha rephA iva bhavanti mUrdhanyAH // 55 // saphalaM jananaM teSAM jIvitamapi deva ! tAdRzaM teSAm / campakazabalaibisinIkusumairarcanti sarvavandyaM tvAm // 56 // akabandhazirasi yuddhe smaraNena tavA'ziraHkabandhabandhe'pi / kaiTabharipavo yathA nRpA viSamAviSamaM na jAnanti // 57 // mamantha pitAbhimanyurabhimanyupitA'pi tiraskRtastena / madhukaramecaka ! bhavatazcaraNabhramarAyitaM yena // 58 // tava paJcamacAritre na samo yaminAmaho ! yathAjAtaH / tapasA kRzatanuyaSTirapi ca kudRSTiH prabho ! pArzva ! // 59 / / 71
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtaghyAzrayamahAkAvyam karaNijjAkaraNIaM peApijjaM ca je na vi muNaMti / te dosa-duijjA vi hu guNa-vIA hunti ta diDhe // 60 // vekakkha-uttarIA dhavala-dugUlottarijja-pihia-muhA / tuha kaya-NhavaNA ghaNa-chAya-chatta-chAhIo mANanti // 61 // iya sacchAo kaivAha-pariaNo kaiavaM thuI kAuM / Ai-kiDi vva abheDo jiNa-NhavaNe aha payaTTo so // 62 // pallANia-apaDAyANia-hayamAehi avara-rAehi / kaNavIracciyakalaso halidda-goro sa kira diTTho / / 63 // teNa jiNammi duvAlasa-ravi-tee muhala-ghaNTa-thora-ravaM / NaMgali-laMgalibhAyara-sariseNa paloTTiA kalasA // 64 // NaMgUli-NAhalattaNa-apuNa-bhavatthaM niveNa krunnaae| laMgUli-lAhalA viM hu sittA jiNa-NhavaNa-salileNa / / 65 // sasi-khaNDa-NaDAlAhiM samarI-bhAsAi dUsimiNa-haraNaM / siviNe vi dulahamaNujiNamakAri saMgIyamitthIhiM / / 66 // daDhiA sunIviAhiM nImIo naccaNIhi~ tkkaalN|| savisesa-sadda-gIe sajjAi-kamokkama-payaTTe // 67 // taiA vaNia-susAhiM niva-suNhA-vallahAoM tA diTThA / pAhANa-puttiAhi va pAsANa-tthaMbha-laggAhiM / / 68 // vaMjia-dasa-viha-dhAU jaNaNI lAssa daha-vihassAvi / divase divahAvagame a suha-yarI vAiA vINA // 69 // raMjia-nara-siMgheNaM vaMsia-sIheNa vAio vNso| dAghatta-dAha-haraNo chuha-dhavale jiNa-guNe gAuM // 70 // chami-chattivaNNa-gorI chaTThI bhalli vva paMca-vANassa / maya-chAvacchI vara-muhara-gAyaNI giNhiuM tAlaM // 71 // 72
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnasarjanama karaNIyAkaraNIyaM peyApeyaM ca ye na jAnanti / atiduSTA api dRSTe tvayi jAyante viziSTaguNAH // 60 // vaikakSyottaravastrA dhautakSaumottarIyadhRtavadanAH / vihitasnapanA bhavatazchatracchAyAM zrayantIha // 61 / / iti sacchAyaH katipayaparivAraH katipayAM stuti kartum / AdikiririvA'bhIkaH prAvartata sa jinasnapane // 62 // pryaannittdbhinnaisturgairnrptibhiraagtairitraiH| kaNavIrAcitakalazo dRSTo gauro haridrAvat // 63 // arhati tena dvAdazaravitejasi mukharaghaNTaghoraravam / sodarabaladevAnujasadRzena pravartitAH kalazAH // 64 // tiryaktvamlecchatvApunarbhavArthaM nRpeNa kila kRpayA / lAGkalilAhalA api siktA arhatsnapanasalilaiH // 65 // zazikhaNDalalATAbhirduHsvapnaharaM pulindabhASayA strIbhiH / anujinamakAri gItaM svapne'pi sudurlabhaM sphItam // 66 // draDhitAH sunIvikAbhirnIvyastasmin kSaNe sunaTinImiH savizeSazabdagIte SaDjAdikramotkramasphIte // 67 // tA vANijaramaNIbhirnapasnuSAvallabhAstadA dRSTAH / pASANaputrikAbhiryathA hi tatstambhalagnAbhiH // 68 // vyaJjitadazavidhadhAturjananI lAsyasya dazavidhasyA'pi / divase divasApagame saukhyakarI vAditA vINA // 69 / / raJjitanarasiMhena vAMzikasiMhena vAdito vaMzaH / dAhArtadAhaharaNo'mRtadhavalAn jinaguNAn gAtum / / 70 / / zamisaptaparNagaurI SaSThI bhallIva paJcabANasya / mRgazAvAkSIvaramukhagAyanI tAlamAdhAya // 71 / / 73
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtacyAzrayamahAkAvyam amaya-chirA-mahura-sarA amaya-sirovama-sarAhi aNugamiA / jiNa-gANammi payaTTA guNa-bhAyaNa-dANa-bhANaM to // 72 // daNu-kula-daNua-kulArAi-dullahaM tIi rA-ula-vihAre / rAya-ula-piyamavIaM gIaM souM na ko Ao // 73 / / sakkaya-vAraNa-pAia-vAyaraNa-pautta-sadda-kaya-gIe / Aujjia-pAyAre raMge puNa Asi guNi-pAro / / 74 / / tatthAgao a kAlAyasa-sama-kAlAsa-ahia-hiao jo| so keli-kisalayAsoa-kisala-komala-hio Asi / / 75 / / duggAvI-pA-vIDhaM duggA-evIsa-pAya-vIDhaM c| mottuM gaNa-gandhavvA taM gIaM soumocchariyA // 76 // jiNa-pAya-vaDaNa-guru-pA-vaDaNAiM caia tattha ubbha-jaNo pulayaMkurehi kalio uumbaro umbarehiM va // 77 // jAva nivo kaya-pUo Arattiya-maGgalaM na jA kuNai / tA deva-ule maruvaya-pUaM aNusoiuM laggo // 78 // mai tAva deulamimaM nimmaviaM sahala-jIviamaNeNa / savva-riu-kusuma-pUA no jai jIaM na me sahalaM / / 79 / / aha bhaNiaM khe sAsaNa-devIe evameva mA jUra / AvattamANa-jasa tumamemea kimattamANa-maNo // 80 // guNi-pAvAraya-pAraya duha-aDa-cintAvaDesu mA pddsu| hohI tuha ujjANaM sai savva-riUhi kaya-kusumaM // 81 / / Arattiyamaha kAuM mukka-malo aparimutta-mAukko / tava-sattaM guNa-sakkaM mAutta-nihiM guruM paNao // 82 // viMcua-Dakkoraga-daTTha-jIva-jIvAu-caraNa-reNu-kaNaM / lukka-kaliM lugga-bhavaM taM samupAsia gao rAyA // 83 // 74
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanam amRtazirA madhukaNThA'pyamRtaziropamalayAbhiranugamitA / jinagAneSu pravRttA guNabhAjanadAnasatpAtram // 72 / / tasyAH kumAracaitye devAsuradurlabhaM tato vRttam / hRdyaM priyaM nRpANAM gItaM zrotuM na ko hyAgAt ? ||73 / / prAkRtasaMskRtazAstrapratipAditazabdasaMgrathitagIte / Atodyikanikurambe raGge guNimaNDalaM cA''sIt // 74 // tatrA''gatazca kAlAyasasamatulyAtisiktahRdayo'pi / kelikisalayAzokakisalayakomalamanA AsIt / / 5 / / durgAcaraNaprAntaM durgAdevIzapAdapIThaM ca / muktvA gaNagandharvAstad gItaM zrotumAyAtAH // 76 // jinagurupAdapraNatiM tyaktvA tatrordhvaloka evA''sIt / kalitaH kila romAJcairjantuphalastatphalairyadvat // 77 // kRtapUjanRpo yAva-dArAtrikamaGgalaM na vA kurute / tAvaccaitye marubakapUjAmanuzocituM lagnaH // 78|| devakulaM racayitvA vihitaM jIvitamanena me saphalam / sarvartukusumapUjA no yadi saphalaM na jIvitakam // 79 // atha bhaNitaM khe zAsanadevyA khidyasva no vRthA rAjan / AvartamAnakIrte ! zaGkAmitthaM kimAtanuSe // 80 // guNijanapaTaprAvAraka ! saMzayaduHkhAvaTeSu mA patata / bhavitA''rAmavanaM te sarvartuguNollasitakusumam / / 81 // ArAtrikamatha kRtvA''varjavakalito muktamalo rAjA / tapasi guNeSu ca zaktaM mArdavavantaM guruM praNataH / / 82 / / vRzcikabhujaGgadaSTajIvajIvAtucaraNareNukaNam / kalibhayaharaNaM devaM taM samupAsya prabhurvajitaH // 83 // 75
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtasyAzravamahAkAvyan lakkhaNa-puNNamakhINaM achINa-gamaNaM ajhiinn-tnnuteaN| khandhAi-satta-pihulaM pokkhara-gandhaM dhuvAvattaM // 84 // khandapiu-kanda-sarisAvaNAsa-juggaM asukka-roma-chavi / aNasukkha-mauli-kusumaM kheDaya-jara kheDaaMga-rajaM / / 85 // thANu-piyA-jala-puNNaM akhANu-vAyaM jaNehi dIsantaM / paDikhambhaaTTa-thambhaya-thaMbhia-taNu-ThaMbhiacchehiM / / 86 // raggaM piga-ratta-saraM ravi-haya-sukkaM va niil-kicci-chviN| suMga-karaNagga-caccara-caitta-Thia-diTThi-duccajjaM // 87 // paccUhA paccUsa pi paMcadhArAsu akynnivveaN| NaccA bujjhA picchIi vaNNiaM sikkha-vijja ti // 88 // vicua-ahivichia-acchIvisa-visa-haraNa-chetta-sea-jalaM / khuratADaNa-akhama-chamaM rikkha-pavaMgesa-sama-vegaM // 89 // avi riccha-saricchehi saNicchayaM sacchaNaM ca loehi / acchI-pacchaM licchUhi~ pecchiaM AsamArUDho / / 90 // dhavalagehamai-niccalAkidI vacchalo culug-vNs-diivo| tacca-devaya-vareNa takkhaNosAriAkhila-duho pahuttao // 91 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnusarjanan lakSaNapUrNaM pUrNamakSINagamanazarIrasampatti / skandhAdisaptapRthulaH puSkaragandhaM dhruvAvartam / / 84 // zrIkaNThakArtikeyasamabalarAjocitaM suromANam / atyAdramaulikusumaM viSatApavinAzi tanurajasam // 85 / / gaGgAjalamiva puNyaM rogojjhitamIkSyamANamapi lokaiH / dattAnyastambhATTAvaSTabdhamaGgairacalanetraiH // 86 // raktaM pikaraktakalaM ravihayazulkaM kimunnItaM nIlam / maNDapikAgrasamujjvalacaityasthitadRSTisaMlakSyam // 87 // pratiprabhAtaM paJcasu dhArAsu samAsaktamatinipuNam / buddhvA bhUmijanena varNitamiti zikSayA vidvAn // 8 // vRzcikanetrabhujaGgamaviSaharaNakSetrajAtadharmAmbu / khuraghAtAkSamavasudhaM sugrIvasamAnabalavegam // 89 // api RksseshsmaanailokaiH zubhanizcayaM sadutsAham / lipsubhirakSNaH pathyamavalokitamazvamArUDhaH // 10 // dhavalagehamatinizcalAkRti-vatsalazculukavaMzadIpakaH / tathyadaivatavareNa tatkSaNo-tsAritAkhilarujo yayAvasau // 11 // // iti dvitIyaH sargaH // 77
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH pAiyavinANakahA .. - A.vijayakastUrasUrIzvarAH "kammapariNAmo naznahA hoI iha bhAviNI-kammarehANaM kahA deviMdA dANaviMdA ya, nariMdA ya mahAbalA / neva kammaparINAmaM, aNNahA kAumIsarA // maNoramanAmanayarammi riumaddaNo nAma nariMdo hotthA, tassa putto na siyA, egacciya bhAviNI nAma kaNNA atthi, sA u raNNo pANehito vi ahigppiyaa| tao so rAyA puttIe puvvaM siNANapANabhoyaNAI karAviUNa pacchA sayaM siNANabhoyaNAI kuNei / sA kaNNA kalAyariyassa samIvammi kalAo sikkhei / tatthacciya nayare niddhaNo dhaNadatto nAma seTThI vasai, tassa sattaputtANaM uvari kammareho nAma aTThamo putto samuppaNNoM, so savvao lahuttaNeNa piuNo accaMto pio atthi / so vi putto tassa cciya kalAyariyassa pAsammi paDhei / ___egayA abbhasiyasayalakalAe bhAviNIe uvajjhAo. puTTho 'bhayavaM ! mama bhattA ko hohI ?' - eyaM soccA so nimittaveI pasiNalaggaM pAsiUNa kahei 'eso kammareho tumha varo hohii / ' sA uvajjhAyavayaNaM suNiUNa vajjAhayA viva mucchiyA hotthA / khaNeNa laddhaceyaNA ciMtei - 'eso niddhaNassa taNao mama bhattA bhavissai, ao maraNaM ceva varaM / paraMtu jai imaM kammarehaM haNAvemi tayA so mama bhattA kahaM havejja?' evaM viyAriUNa sakovA niyapAsAe gayA ! aMsukilinnagattA ya cattasiNANabhoyaNA sayaNIe saMThiyA keNa vi saddhiM na vei| bhoyaNAvasare raNNA bhAviNI kattha gaya' tti puDhe gAvesiA samANA kovagharaMmi sayaNIyasaMThiyA sA diTThA / nariMdeNa sasiNehaM ucchaMge ThaviUNa kovakAraNaM puTThA / taiyA tIe uvajjhAeNa vuttaM savvaM kahiUNa appaNo niNNao viM khio| eyaM soccA nivo maMtINaM purao bhAviNIe sarUvaM niveiUNa 'ettha mae ki kAyavvaM' ti pucchei / maMtiNo kaheire - 'mahArAya ! avarAhaM viNA maNUsavaho na samuio, ao kammarehassa piyaraM AhaviUNaM icchAiregadhaNaM dAUNaM taM giNhehi, pacchA jahoiyaM kuNejjAhi, evaM kuNamANe tumhANaM avajaso na hohii|' bhUvaI dhaNadattaseTTi bollAviUNa bahudhaNappaNeNa kammarehaM maggei / so dhaNadatto raNNo vairaghAyAo 78
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi aikaDhoraM vayaNaM suNittA galaMtaMsunayaNo vaei - 'deva ! mama putto mama bhajjA ahaM mama ya savvaparivAro vi tumhakero cciya NAyavvo, jahicchaM ca kuNasu / ' nariMdo vi vagghattaDInAeNa saMkaDammi paDio, niruvAo kammarehaM AhavittA vahaTuM caMDAlANaM hatthe dei / te caMDAlA taM ghettUNaM gAmAo bAhiraM sUligAi samIvaM smaagyaa| tayA assa kammarehassa puNNaNubhAvAo saMpattakaruNAbhAvA te ciMteire - bAlahaccA mahApAvakAraNaM siyA, ao esA na kAyavvA' ia viyAriUNa assa ThANe egaM maDagaM sUlIe AroviUNaM 'ettha kayA vi puNo nA''gaMtavvaM' ti kahittA taM kammarehaM muMcitthA / so vi kammareho raNNo ahivAyaM muNaMto tao sigdhaM niggcchitthaa| io ya siripuranayarammi nAmeNa siridatto seTThi vasai / tassa seTThissa sirimaI nAma kaNNA Asi / egayA tassa kuladevI majjharattIe AgaMtUNaM sumiNammi seTThiNo kahei - seTThi ! imassa nayarassa bAhiraM paccUsakAle uttaradisAe aMbataruNo hiTThammi suttassa bAlagassa pAsammi tumheccayA kiNhA gAvI ciTThissai, assa ya bAlagassa tuM appaNo kaNNaM dAhisi tti / ___ io ya so kammareho gAmAo gAmaM bhamaMto tammi ceva diNe, tIe ceva nayarIe samIvammi AgaMtUNa aMbataruNo hiTThimmi pahaparissaMto suvio hotthA / pabhAyakAlammi so siridatto seTThI kuladevIdiNNasumiNANusAreNa nayarAo bAhiraM Agao samANo taM kammarehaM tArisaM daThUNaM niagharaM ANeUNa tassa niakaNNaM dei / karaggahaNasamae ya aputtattaNeNa savvaM lacchi pi padei / tammi nayarammi so kammareho guttaniyanAmo rayaNacaMda tti nAmeNa pasiddhi saMpatto / jovvaNapatto so rayaNacaMdo kayavikkayakaraNaTuM sasurassa ANaM ghettUNaM pavahaNamaggeNa aNegadIvesuM vAvAraM kuNaMto uvajjiyabahudhaNo niyanayarAbhimuhaM AgacchaMto bhaggapavahaNo samuddamajjhammi pddio| taiA dIhAusattaNeNa egeNa mahAmaccheNa gsio| so mahAmaccho tassa bhAraM vahiuM acayaMto kameNa samuddataDammi samAgao, taiyA so egeNa dhIvareNa ghio| phAliyauyaramajjhAo taM niggayaM datRRNaM so macchavahago taM ghettUNaM puNNajogeNa bhigupuranariMdassa uvahAre payacchei / so bhUvaI aputtattaNeNa taM puttattaNeNa Thavei, kameNa ya kuMDaNapuranariMdassa taNayaM pariNAvei / io ya riumaddaNanivo pattajovvaNAe bhAviNItaNayAe nimittaM sayaMvaramaMDavaM rayAvei / tattha aNeganariMdarAyakumAra-maMti-maMtitaNaya-seTThi-seTThiputta-satthavAhappamuhe AmaMtiUNa AhavitthA / taiyA bhiupuranariMdassa rAyaputto rayaNacaMdo vi cauraMgaseNAsahio tattha AgaMtUNa sayaMvaramaMDavaM sohaavesii| rAyaputtI bhAviNI sayalarAyamaMDalaM aikkamiUNaM rohiNI caMdaM piva rayaNacaMdaM vrei| rivumaddaNanariMdo tANaM vivAhalaggaM kAUNaM karamoyaNavelAe gayaturaMgAibahudavvaM dei, gamaNaTuM ca aNuNNaM yacchai / so rayaNacaMdo kumAro bhAvirNI ghettUNaM niyanayaraM samAgao / evaM so rayaNacaMdakumAro puvakayasukayavaseNaM saMpattabhigupurajjo tAhiM tIhiM bhajjAhiM saddhi paMciMdiyavisayasuhaM bhuMjamANo suheNa kAlaM gmei| ___egayA so rayaNacaMdarAo suvaNNathAlagammi aIva sAuasuhAsarisaM bhoyaNaM bhuMjei, tayA pavaNapabalattaNeNa bhoyaNabhAyaNe paDatarayarakkhaNaTuM samIvaTThiA bhAviNI vatthaMcaleNa bhAyaNaM DhaMkei, taM tArisaM kajjavAvaDaM 79
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAsiUNa so rayaNacaMdanariMdo ciMtiuM pautto - 'aho ! egayA esA itthI maM sUlIe ArovaNaTuM AdisitthA, ajja esA maM pANappiyaM maNNiUNa majjha sarIrammi bhoyaNe ya paDaMti dhUli pi nehAurA nivAriuM icchei, aho ! imA kerisiM avatthaM patta' tti vimhaeNa teNa hsiaN| sA bhAviNI vimhiyaM hasiraM ca piyaM datRRNaM viyArei - eyArisaM vimhayahasaNaM mArisINaM itthINaM sohei, kiMtu viNA kAraNaM hasaNaM purisANaM na ghaDei, ittha koI heU siyA' ia viAriUNaM sanibbaMdhaM niyapiyayamaM hasaNakAraNaM pucchesI / piyAe accaMtaduraggahavaseNa so nariMdo kahei - 'suMdaraMgi ! piye ! tuM maM ahijANesi ?' sA vaei - 'majjha tuM pANappio si, ahaM tumha pANappiA amhi' / rAyA kahei - "migaloaNe ! piyayame ! tumae jo saMbaMdho kahio, so u jayammi pasiddho cciya paraMtu amhANaM aNNo vi saMbaMdho atthi, jaM ca tuM na yANesi, ahaM taM sAhemi - he hariNanayaNe ! so ahaM kammareho dhaNadattaseTThiNo putto amhi / tuM uvajjhAyasamIvammi mae saddhiM kalAo abbhasaMtI bhAviNI rAyakaNNA si' tti teNa puvvasavvarahassaM kahiyaM / taM ca soccA sA bhAviNI accAMtalajjAnamirANaNA saMjAyA / tIe lajjAvaNayaNaTuM nivo kahei 'he pie ! bhAvibhAve aNNahA kAuM kovi na caejjA / puvvanibaddhasuhAsuhakammajaNiyasaMjogaviogA jIvANaM huMti, ko taM vivarIaM kAuM pakkalo?' 'alAhi sogeNaM lajjAe vaa|' evaM piyavayaNaM suNiUNa lajjaM ciccA niyapiuNo savvaM samAyAraM jANAviUNaM kammagaigahaNaciMtaNaparA sA niyappiyabhattitallicchA pieNa saddhi mANusabhavoiavisayasuhAI bhuMjamANA suheNa kAlaM aikkamei / aNNahA kammarehanariMdo ujjANavAlagamuhAo gurusamAgamaNaM naccA pabhAyakAlammi niabhajjAparivArasahio savviDDIe ujjANammi gaMtUNaM guruM vaMdiUNa jattha ya visayavirAgo, kasAyacAo guNesu annuraago| kiriAsu appamAo, so dhammo sivasuho loe // iccAiM guruvayaNapaMkayAo niggayaM desaNAmayarasaM soccA saMpattaveraggo ciMtei - 'imammi bhavammi kammassa suhAsuhaphalaM paccakkhaM diTuM aNubhaviyaM ca / tao kammakhayaTuM ujjamaM kuNemi' tti ciMtiUNa puttassa rajjaM dAUNa gurupAsammi bhAviNIpamuhabhajjAsahio saMjamaM giNhitthA / so rAyarisI uggatavasA kiliTThakammAI khaviUNa saggaM gao, kameNa ya so siddhi pAvihii / uvaeso - bhAviNI-kammarehANaM, kammaphalapayaMsiNiM / kahaM soccA payaTTejjA, jayAya kammaNo sai // kammapariNAmammi bhAviNI-kammarehANaM kahA samattA / / 1. shvetaarktrum||
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) sohaNakajjami bhAyaratigassa kahA savvasohaNakajjesuM, jIvANaM rakkhaNaM paraM / baMdhutigassa dito, NAyavvo ettha bohago // egimmi nayarammi sirimaMto seTThi parivasai / tassa tiNNi puttA saMti / egayA vuDDhattaNammi teNa niyadavvassa bhAgatigaM kAUNaM puttANaM diNNaM / tassa pAsammi egaM mahAmullaM rayaNaM atthi / tassa appaNe 'puttANaM ko dhammio' tti jANaNaTuM kahiyaM - 'jo sohaNaM kajjaM kuNejjA, tassa eyaM rayaNaM dAhissaM' / evaM soccA jeTTho putto aDasaTThi titthajattAo kiccA tattha niyadhaNaM vaiUNa gharammi samAgao / piussa vuttaM - 'mae eyaM sohaNaM kajjaM kayaM' / bIo majjhimo putto gehammi ThAUNaM dINaduhiya-mAhaNANaM bhoyaNaM dAuM pautto / teNa vi kahiyaM - 'mae evaM sohaNaM kajjaM kayaM' ti / kaNiTThaputto 'sohaNaM kajjaM kiM' ti gavesaMto egayA nayarAo bAhiraM gao / taiA tattha sarovarammi paDiyaM buDaMtaM jaNaM pAsittA sigghayaraM tattha gao, jalammi paDiUNa tassa uddharaNaTTaM payAsaM kuNei / 'ayaM ko atthi' tti viyAriUNaM taM purisaM sammaM pAsei - teNa NAyaM - 'imo mama sattU vaTTai' / evaM NaccA vi buDaMtaM taM rakkheuM vicitei, kaTTeNa taM jalAo bAhiraM nikkAsai AsAsei a / so vi sattU jIviyadANAo tassa mittattaNaM saMpatto / gehammi AgaMtUNa piussa purao vuttaM - 'ajja mae eyArisaM sohaNaM kajjaM samAyariaM, jaM sattU vi majjaMto jalAo uddhario' / piuNA vi taM soccA so bahuM aNumoio / mahAmullarayaNaM tassa dAUNaM kahiaM - 'avarAhijIvesuM vi jo karuNAbhAvo, maccumuhapaDiANaM jIvANaM rakkhaNaM paratthakaraNaM ca taM cia sohaNaM kajjaM siyA' / kaNiTThaputteNa vi rayaNavikkaeNa jaM davvaM pattaM, tassa bhAgattayaM kAUNaM duNhaM bhAUNaM egego bhAgo diNNo / piA vi tassa tArisapautti daTThUNaM aIva saMtuTTho / uvaeso - 1 kaNiTTabhAuvuttaMtaM, soccA pANisuhappayaM / avarAhijaNesuM pi, karuNaM kujjaM savvayA // sohaNakajjammi bhAyaratigassa kahA samattA // gujjarabhAsAkahAe (3) 'attho aNatthakArago' iha dhaNadattassa kahA lohaMdhiyA jIvA, na pekkhate hiyAhiyaM / piAputtANa dito, accherajaNago iha // Asi nAgapuranayarammi dhaNadatto nAma seTThI, tassa dhaNavaI nAma bhajjA, dhaNadevo ya putto / 81
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ puvvapAvakammadaeNa te niddhaNA jAyA / tao te piAputtA vAvAraTuM desaMtarammi gamaNAya niyanayarAo niggyaa| gAmAo gAmaM bhamaMtA aNNayA kaNayapuranayaraM gaMtuM icchamANA raNNammi saMpattA / araNNammi rattI sNjaayaa| tao egassa vaDataruNo hiTThammi sNtthiaa| majjharattIe putto lahusaMkAnivAraNaTuM uTThAya jattha pasavaNaTuM uvaviTTho, tattha seyaakkataruM pAsiUNaM teNa viAriyaM - 'viusA karhiti - seyaakkarukkhassa hiTThammi avassaM nihI hojjA / ' tao aNeNa tassa tarussa mUlaM khaNiyaM, tahiM nihI diTTho, tassa majjhammi dINArA, taha ya pahAdippaMto rayaNamaio ego divvahAro diTTho / tivvadhaNalAlasAvimUDheNa teNa ciMtiaM - 'jai piuNo kahissaM to savvaM eyaM eso gihissai, ao jaha kovi na pekkhissai taha eyaM gihissaM' evaM viyArittA nihiNouvariM dhUliM khivittA teNa taM ThANaM suvavatthiyaM kayaM / iha tassa piA jattha sutto AsI, so sahasA jaggio samANo pAsammi puttaM apAsittA 'putto kattha gao' tti viciMtei / tao causuM disAsuM teNa diTThipAo kao, dUrAo AgacchamANo putto diTTho / tayA ceva kavaDanidaM kAUNa sutto / putto vi AgaMtUNaM piuNo pAsammi suvio, khaNaMtareNa so nidaM paavio| tao piA pattanidaM puttaM daThUNaM uTThio samANo jAo disAo putto samAgacchaMto diTTho Asi, taM disaM pai vaccei, agge gacchaMto so taM seyaakkataruM pAsiUNa taM ThANaM sammaM nirikkhei, tayA abhiNavadhUlicchaNNapaesaM pAsiUNa teNa viyAriaM - 'eIe bhUmIe abbhaMtarammi kiMpi hohI' / tao taM ukkhaNiUNaM so nihI diTTho, taiyA kiMpi viArittA taM nihiM nikkAsittA aNNahiM ThANammi sNtthviaN|' tao AgaMtUNa puttassa samIvammi so sutto| paccUsakAle jAgaramANo putto nihippaesaM samAgao, nihivirahiaM taM paesaM daThUNaM teNa citiaM - 'piuNA eso nihI gahio hojjA' / tao piussa pAsammi samAgaMtUNa puDhe - 'so nihI kattha Thavio atthi ?' teNa kahiyaM - 'haM na yANAmi' / evaM soccA teNa puNo vi bhayaM daMsiUNa puDhe, tahavi teNa taheva vuttaM, puNo vi daMDappahAraM dAUNaM teNaM puTuM, taha vi so kiMpi na vaei / taiyA aNAikAlaniviDapariggahasaNNamucchieNa tivvadhaNalohaMdheNa teNa gADhayaraM daMDeNa matthayammi pahario samANo jaNago ukkaDarosakkato gADhaverANubaMdho maraNaM lahiUNaM tattha cciya nihippaese bhujaMgamo sNjaao| so dhaNadevo taM nihiM alahamANo gharammi gao / mAUe puDhe - 'tumha piA kattha gao?' teNa vuttaM - 'vAvAraTuM dUradesaM gao, ahaM pacchA samAgao' / evaM sa kaidiNAI jAva gharammi Thio / puNo egayA nihidaMsaNaTuM tattha paese gao, teNa tattha piyarajIvo so bhujaMgamo diTTho / puNaravi nihimUDheNa teNa so vi sappo vihaNio samANo mariUNa tammi eva ThANammi naulo jaao| so dhaNadevo tattha nihiNo adaMsaNeNa puNo pacchA nivaTTio / kAlaMtareNa puNo vi tattha gao, tayA so naulo puvvabhavabbhAsAo tammi nihimmi Asatto tattha cciya Thio samANo egayA nihiNo uvariM ThiaM taM divvahAraM muheNa ghettUNa bAhiraM niggo| dhaNadeveNa so diTTho / puNo vi laTThIe taM haNiUNa taM nihippaesaM khaNiuNaM so nihiM ghitthaa| 1. shvetaarktrum||
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ aha so haccAtigakArago vimhariakiccAkicco nihivimUDho taM ghettUNaM bhamamANo kameNa kaNayaparanayarassa ujjANammi samAgao / tattha bhaviajaNANaM uvaesadANaparaM nANattayasamaNiyaM muNicaMdasUrivaraM pAsei / pAsittA tassa sUriNo pahAveNa uvasaMtaverANubhAvo jaao| tao so dhaNadevo tassa muNiMdassa pAyapaMkayAiM paNamei / so sUrivaro dhammalAhaM dAUNa ohinANeeNa tassa sarUvaM pAsiUNa paDibohaNaTuM uvaesaM payacchai, jahA - atthaM aNatthaM bhAvasu niccaM, natthi tao suhaleso saccaM / puttAo vi dhaNINaM bhII, savvatthesA vihiA rII // evaM uvadisittA - 'he bhadda ! dhaNalohaMdhaleNa tumae haccAtigakaraNeNa mahApAvaM smjjiaN| evaM soccA saMjAya-bahuapacchAyAvo veraggamaNo appaNo pAvakammaviNAsaNaTuM pucchIa - 'kahaM haM eyAo pAvakammAo mukko hoissaM?' tayA murNido savvapAvapaMkaDahaNasamatthaM savvaviraidhammaM uvadisei / tao jAyasavvaviraipariNAmo so hAraM viNA savvadhaNaM sattakhettesuM vaviUNa hAraM ca tannayarAhivaikaNayacaMdanariMdassa samappei / tao jiNidapaDimAo acciUNa dINaduhiaNAhapamuhANaM ca dANaM dAUNaM tassa murNidassa pAsammi pvvio| so kaNayacaMdanivo taM hAraM niyakaNayavaIe mahisIe samappei / so dhaNadevo muNI gahaNAsevaNasikkhaM abbhasaMto tivvatavassAe kiliTThakammakkhayaM samAyaraMto AyarieNa saha gAmANugAmaM viharaMto kameNa gIyaTTho sNjaao| egayA guruNo aNuNNaM ghettUNaM tassa cceva nayarassa ujjANammi samAgaMtUNa so egAgI paDimaM paDivaNNo kAussaggeNa saMThio aasi| io ya tassa piuNo jIvo naulabhavammi mariUNa savaligattaNeNa samuppaNNo / egayA AhAraTuM io tao bhamamANIe tIe savaligAe so muNivaro diTTho / puvvabhavabbhAsavaseNa muNissa uvariM jAyarosA tassa haNaNatthaM uvAyaM gavesaMtI sA savaligA nariMdassa pAsAe samAgayA / taiyA rAyamahisI taM hAraM nikkAsiUNa siNANaM kuNei / sA savaligA taM hAraM caMcUe ghettUNaM muNiNo kaMThammi muMcitthA / kammassa suhAsuhaphalaM jANato so muNI samabhAveNa saMThio / iha siNANaMtarammi rAyamahisI taM hAraM apAsiUNa pokkArei / rAyapurisA tattha samAgayA samANA pokkArakAraNaM naccA hAraM gaveseire / nariMdassa vi kaheire / raNNA hAragavesaNaTuM savvattha suhaDA pesiaa| tANaM kevi suhaDA ujjANamajjhammi AgayA / tayA muNissa kaMThammi hAraM daLUNaM muNi pucchaMti / avayaMtaM taM te suhaDA coraM maNNiUNa vivihatADaNappayArehiM tADeire / samabhAvabhAviyappA so muNivaro niyakammaphalaM jANamANo samabhAveNa savvaM taM sahaMto ajjhappavisohIe ohinANaM saMpatto / taiyA ujjANavAsiNI kAI devI taggaNaraMjiA savve sahaDe thaMbhitthA / eyaM samAyAraM jANiUNa nariMdo sigdhaM tattha ujjANe samAgao / 'assa mahappaNo eso pahAvo' tti NaccA muNivarapAyaMbuyAiM paNamittA niyAvarAhe khamAvei / taiyA so muNiMdo Aha - 'tumhANaM eso na doso, kiMtu mama puvvabaddhakammassa eyaM phalaM' / evaM soccA nariMdo pucchei - 'he muNiMda ! tumhANaM kaMThammi eso 1. 'samaDI' iti bhASAyAm //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAro kahaM samAgao?' tayA so muNI taruvarasAhAsaMThiaM taM savaliyaM daMsiUNa savvaM vuttaMtaM kahei - 'esA savaligA puvvacautthabhavammi majjha piA hotthA, dhaNavimUDheNa mae hao piA bhujaMgamo jaao| so vi davvamUDho nihiTThANaTThio egayA nihidaMsaNaTuM tattha gaeNa mae hnnio| so ya tatthacciya paesammi naulattaNeNa samuppaNNo / tattha vi puNo mae hao / eso naulo mariUNa ettha savaligA sNjaayaa| egayA esA bhamamANI paDimAsaMThiaM iha maM pAsiUNa jAyativvarosA haMtuM viyAraMtI tava mahisIe hAraM ghettUNaM majjha kaMThammi muitthA / hAraM gavesamANehiM tumha suhaDehiM mama kaMThammi taM datRRNaM uvasaggio haM samabhAveNaM savvaM sahato ohinANaM saMpatto / tao tumha ujjANavAsiNI mama guNANurAgiNI devI ee suhaDe thaMbhitthA' / evaM vuttaMtaM soccA kaNayacaMdanariMdo taM muNivaraM puNo puNo khamAvei / ujjANadevIe te suhaDA vimukkA samANA muNipAe paNameire / sA savaligA muNiMdamuhAo niaM vuttaMtaM soccA jAIsaraNeNa ya puvvabhavaM naccA jAyapacchAyAvA niyAvarAhakhamAvaNaTuM muNiNo samIvammi samAgaMtUNa nayaNagaliyaMsU taM muNiM paNamia niyAvarAhaM khamAveI / so dhaNadevo muNI dhammuvaesadANeNa taM paDibohei / paDibuddhA sA niyadukkaDaM garihaMtI cattabhattapANA ya aNasaNeNa kAladhammaM pAviUNa devalogaM uvagayA / ujjANavAsiMNI devI vi sammaiMsaNaM saMpattA / kaNayacaMdarAyA vi sasammattaM desaviraivvayaM aMgIkuNei / te suhaDA vi paDibuddhA / tao so dhaNadevo muNI tatto vihariUNa aNegabhavvajIve paDiboheUNa niyAupajjate aNasaNeNa dehaM caittA saggaM gao kameNa siddhisuhaM paavihii| uvaesoatthaM aNegadukkhoha-heuM naccA dharijjahi / sayA savvahiM saMtosaM, bhavasAyaratAraNaM // 'attho aNasthakArago' iha dhaNadattassa kahA samattA // - gujjarabhAsAkahAe (4) dohaggadosaLima mAhaNakuDuMbassa kahA dohaggadRsiA je te, iThThalAhaM lahejja na / mAyapiyaraputtANa, rammamiha niyaMsaNaM // egammi nayarammi sivadAso nAma baMbhaNo hotthA, tassa bhajjA sivadAsI, putto ya sivadatto nAma Asi / te tiNNi vi dAliddadukkhapIliA bhikkhaNaTuM nayare bhamamANA vi dohaggadoseNaM kimavi na laheire / parihANavatthaM tu dUre, uyarapUraNaM pi na jAyae / kaTeNa diNAI gamiti / nibbhaggadoseNa logA vi tANaM saMmuhaM na pAseire / 84
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNukaMpAbhAvaM pi na kuNaMti / gharaMgaNammi samAgayANaM tANaM sANuvva nikkAseire / pae pae akkosavayaNehiM avamANaM kuNeire / evaM te savvattha avamANaM lahamANA tattha ya jIviuM acayamANA nayarAo gaMtuM icchaMti / egayA so sivadAso bhajjAi putteNa ya sahio niyanarAo niggo| kameNa bhamaMto so raNNammi aago| tattha aMba-liMba-tAla-tamAlAi-vivihatarugaNamaMDiyaM samIvavaTTinaIe uvasohiaM ujjANaM pAsei / tassa majjhammi ega sivAlayaM pAsiUNa evaM viyArei - 'ramaNijjaM imaM ThANaM, tarugaNA vi bahuphalabharabhariA aIva suMdarA saMti / iha sappahAvo sivadevo dIsai / tao dAliddAvatthAe iha vasaNaM juttaM / aNNaM ca eyassa sivadevassa ArAhaNeNa kayAvi dAliddaduhaM pi nAsihii' / tao te tiNNivi tattha vasiUNa sivassa purao tavaM kAuM vilaggA / egayA tattha ego aMdho vaNio io tao laTThIe AhAreNa cakkamaMto tattha samAgao / tANaM purao niyadukkhaM kahiUNa so vi tattha sivamaMdire sivadevaM ArAhiu~ pasatto / __evaM caUsu vi tavaM kuNaMtesu kaidiNANaMtaraM tANaM cauNhaM uvari sivadevo pasaNNo saMjAo, iTThavaraM ca maggiuM kahei / taiyA tiNNi ciMteire 'kiM maggiyavvaM' ? kiM rajjaM maggemi ? appAusANaM rajjeNaM kiM? jai dhaNaM tayA taMpi ko harejjA, tao teNa kiM? jai dIhAusa maggijjai, taiA niddhaNAvatthAe teNa kiM?' evaM ciMtiUNa te vayaMti - hiyAhiyaM viAriUNa samae maggissAmu tti, ahuNA varo tumhANaM pAse ciTThau' / evaM niyadohaggadosodaeNa te tiNNi vi sivadeve pasaNNe vi kiMpi na maggeire / so aMdho vaNio viyArei - 'pasaNNe deve ko pamAyaM kuNejjA ?' evaM ciMtiUNa nimmalabuddhI so ikkavakkeNa evaM maggei - 'suvaNNakalasIe takkaM kuNaMti pAsAyassa biiyamAlage vAsiNi niyamajjhamaputtavahuM nayaNehiM pAsemi' tti / tassa buddhIe pasaNNo hoUNa sivadevo 'taheva siyA' ia vaeUNa adNsnniihuuo| aNeNa vaNieNa eyAo vayaNAo tiNNi puttA, tiNNi puttavahUo, appaNo bhajjA, suvaNNakalasIe sAmiddhI, timAlago pAsAo, godhaNaM, puttavahudaMsaNeNa niyanayaNA vi mggiaa| mAhaNAIhiM dohaggadoseNa tIsu varesu vi ekko vi varo na paavio| so vaNio laddhavaro nimmalanettAiM labhrUNaM niyanayarammi ya samAgaMtUNa vAvAraM kAuM vilaggo / tattha kiMci laddhadhaNo aNNadIvagamaNaTuM kayANagAiM pavahaNesu bhariUNaM samuddammi niggo| aNegadIvesuM kayavikkayaM kuNaMto egayA udahimajjhatthiasuNNadIvammi smaago| tattha egAe pIDhigAe uvariM pAsANanimmiyaM jaMtamaiaM AsArUDhaM jaNaM pAsei / so dAhiNabhuyAcAlaNeNa tahiM AgacchamANe jaNe nivArei / teNa eyammi dIvammi maraNabhaeNa ke vi na Agaccheire / so vaNiao sivadevavareNa nibbhao saMto tattha AgaMtUNaM AsArohaM pAsei / tassa hiTThammi lihia-akkharapaMtIo vAei / tattha evaM lihiaM - 'jo sIsaM chidejjA so dhaNaM paavejjaa|' so evaM vAiUNa evaM niccayaM kuNei - 'eso AsAroho hatthacAlaNeNa AgacchaMte jaNe nivArei / jo matthayaM chidejjA so davvaM lahejjA aNeNa najjai - eso jaMtamaio AsAroho atthi, ao aMto vivaraM hohI / jao jaMtapayogeNa hatthaM cAlei / sIsacchedaNakkhareNa 1. zvAnavat / 2. bhrAmyan / 85
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ viyANijjai - assa ccia AsArohassa sIsaM cheyaNIaM aNNahA iha Agao jaNo niyasIsacchedaNeNa kahaM dhaNaM pAvejjA? evaM maNaMsi niNNayaM kiccA so asiNA AsArohassa sIsaM chidei / tao so pAsANamaio Aso avasario / tattha ya vivaraM daThUNaM abbhaMtarammi so pvittttho| teNa tahiM koDisaMkhaM dhaNaM diTuM, viyAriaM ca - 'sivadevappahAveNa mae eyaM laddhaM' / savvaM taM dhaNaM pavahaNammi AroviUNa 'alaM vAvAreNa' tti ciMtiUNa niyanayare smaago| evaM so vaNio sivadevavareNa mahAsamiddhimaMto nayarajaNamANaNIo ya sNjaao| kAsa vi dhaNiassa kaNNaA vi teNa prinniiaa| kameNa tiNNi puttA jAyA / tassa gehammi puttavahUo vi samAgayA / tao vasaNaTuM mAlagattayabhUsiyo pAsAo nimmvio| bahuAI godhaNAI pi sNcinniaaii| evaM so sivadevadiNNavarappahAveNa timAlagassa pAsAyassa bIamAlagamajjhabhAge suvaNNakalasIe takkaM kuNaMtiM majjhamaputtavahuM pAsei / pAsiUNa niyamaivihaveNa patthiasivadessa kivAe ya savvaM laddhaM ti niyamaI pasaMsei / evaM so vaNio sivadevakivAe suhI jaao| egayA so viArei - 'mae egavareNa savvaM erisaM laddhaM tayA teNa mAhaNeNa tIhiM varehiM kiyaMtaM laddhaM hohI ?' tANaM sarUvadaMsaNaTuM bahavo sirimaMtA mAhaNA AhaviA / savve a te bhoyaNavatthAIhiM sakkAriA sammANiA ya / taha vi te na diTThA / tao aNNanayarammi mAhaNamittassa gavesaNaTuM niyapurisA vi pesiaa| taha vi tassa suddhI na lddhaa| io a so mAhaNo tassa ya bhajjA putto a sivadevavaraM lakhUNa kiM maggiyavvaM' ti viyAraMtA dohaggadoseNa kiMpi iTuM apAsamANA tao nigagcchiUNa bhikkhAvittIe AjIvigaM kuNaMtA gAmAo gAmaM aDamANA chamAsapajjaMte egammi nayare samAgayA / tattha egassa vaDarukkhassa hiTThammi nivAso vihio / mAhaNo tassa ya putto bhikkhaNatthaM nayarammi niggyaa| taiA gAmammi mahUsavapasaMgo hotthA / teNa savvAo itthIo vihUsiasabvaMgIo gIyagANaM kuNaMtIo mahUsavasuhaM aNuhavaMtIo viharaMti / sA mAhaNI tArisIo tIo daLUNaM tIe vi vatthAbhUsaNabhUsiasuMdararUvajovvaNajuttasuMdarIbhavaNicchA jAyA / maNadubbalattaNeNa vimhariapainehAe tIe sivadevo patthio - 'he siva ! tumae puvvaM vareNa diNNeNa ahuNA vasaNAlaMkAra bhUsiyaMgI solasavArisiI suMdarI haM hojjA' / takkhaNaM teNa deveNa maggiyANusAreNa savvajuvaIvRMdAo vi suMdaraMgI suMdarI kyaa| ___ tayA tassa nayarassa nariMdo saMteuro nayarIsohAdasaNaTuM niggao hotthA / so tattha Agao samANo taM suMdariM pAsiUNaM tIe rUvammi accaMtAsatto jAo / sA vi taM pekkhittA 'niyarUvajoggo eso' ia viAriUNa tammi nehavaI jAyA / tIe viAriaM ca - eyassa nariMdassa mahisI bhavAmi taiA sohaNaM hojjA' / tANaM diTThI parupparaM miliA / mayaNaparavasIbhUo nivo taM kahei - 'jai tumaM maM abhilasesi tayA mae saddhiM Agacchasu' / sA vi nariMdarUvavimUDhA teNa saha calei / rAyA taM aMteurammi neUNa mahisIpae tthvei| 1. SoDazavArSikI // 86
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ io mAhaNo tassa ya putto vaDatarusamIvammi samAgayA samANA mAhaNi apAsiUNa samIvatthie jaNe puccheire / te kahiMti - 'iha vaDataruhiTThaTThiA nArI jA bhikkhugIsarisI hotthA, sA akamhA divvarUvA saMjAyA / sA ettha AgaeNa nariMdeNa saddhiM gayA' / teNa mAhaNeNa ciMtiaM - 'nUNaM sivadevadiNNavarapahAveNa sA erisI jAyA' / tao kuddho mAhaNo siNANaM kAUNaM sivadevaM patthei - 'sivadeva ! mama bhaTThasIlA bhajjA jAyA, tao sA ahuNA tumae diNNeNa vareNa chAlI hojjA' ti / mAhaNapatthaNANaMtaraM aMteure saMThiA sA mAhaNI bakkarI bhuuaa| nariMdo vakkarIruvaM taM daThUNaM bhayatasio niasuhaDe vaei -'kila esA DAgiNI atthi / majjha pANaviNAsaNaTuM AgayA siyA' / tao nUNaM eyaM tIe thANammi pesejjA / esA sAgiNI pisAiNI vA kA . vi imA hojjA, eNaM mA tAseha' / tao rAyasuhaDA taM ghettUNaM vaDataruNo hiTThammi mottUNaM pccaagyaa| . so mAhaNo tassa ya putto taM bakkarIM paccabhijANeire / sA vi osaNNahiyayA saMjAyapacchAyAvA piyaM puttaM ca pAsei / mAhaNeNa ciMtiaM - 'esA sivadevAo varaM maggiUNaM suMdarI hoUNa nariMdagehammi gayA / tao bakkarIrUveNa sai atthu / esA eyassa daMDassa arihA cia' tti niNNeUNa taM ghettUNaM saputto mAhaNo nayarAo niggao / sA u tiriabhAveNa duhiyA mANusabhAvaM icchaMtI dINayAbhariyadiTThIe piyaM puttaM ca pekkhaMtI appANaM dhikkAritI aggao calei / so mAhaNo maggaparissameNa saMpattagilANabhAvaM maMda maMdaM ca calaMtiM ca taM daMDeNa tAlito kadveNa claavei| egayA araNNammi hiMsagapANigaNehiM parAbhavijjamANiM taM pAsiUNa 'kahaM eyaM rakkhissaM' ti ciMtaMto kiMcisaMjAyakaruNo so mAhaNo niyaputtaM vaei - 'he putta ! imA bakkarI tuva jaNaNI atthi / iIe mahaMto avarAho kao taha vi esA aNukaMpArihA / tao tumaM sivadevadiNNavaraM maggiUNa puNo mANusIbhAvaM saMpA Desu' / viNIaputto jaNaNIbhattIbharanamiro so sigdhaM siNANaM kiccA sivadevaM maNaMsi kAUNaM patthei - 'sivadeva ! mama mAyA jArisI puvvaM Asi tArisI hojjA' / tao sivadeveNa puvvaM piva sA mANusIbhAvaM pAviA / laddhaniyarUvA sA mAhaNI niyapiyayamassa purao niyAvarAhaM khamAvei / evaM sivadevadiNNavaradANattayaM pi niSphalaM gamAviUNa te mAhaNAiNo tiNNi vi niyadohaggaM niMdeire / pahammi gacchaMto mAhaNo ciMtei - 'mama mittassa vaNiassa sivadevavaradANeNa kerisI ThiI hohI ? jai so suhiyo bhavissai tayA so avassaM mama saheja kuNejjA' evaM ciMtiUNa mittassa gAmaM abhigacchei / kameNa so mittassa gAmammi samAgao / mittassa savvaM sAmiddhi pAsiUNa viyArei - 'eeNa mitteNa egeNa vareNa nayaNehiM saddhiM savvaM erisaM essariaM laddhaM' ti maNaMsi taM pasaMsei / laddhavaradANatigo ya so dohaggavaMtaM niyaappANaM niNdei| so vANiao mittassa uvagAraM sumaraMto taM mAhaNi ca mAhaNaputtaM ca vasaNAhAradhaNehiM sakkArei sammANei ya / vaei ya - 'mae sivadevapurao jArisaM maggiaM tArisaM pAviyaM / taM jahA-sivadevassa kivAe bhajjA, puttA ya tiNNi, mAlagattayabhUsio pAsAo, puttavahUo, gAvIo loyaNA vi pAviA' / 87
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM soccA so mAhaNo bahukhiNNamANaso vi vaNiassa kivAe suhI sNjaao| dohaggadosapIliANaM duhaM ciya hoi / uvaeso laddhasivapasAyA vi, niddhaNamAhaNAiyo / jArisA tArisA jAyA, tao puNNajjaNaM kuNa // dohaggadosammi mAhaNakuDuMbassa kahA samattA // - gujjarabhAsAkahAe
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ adya bhavAn yat sukRtaM karoti tat zvaH vismariSyate tathA'pi sukRtaM karotu ! yad bhavAn A bahuvarSebhyo viracayati tat kazcana kSaNenaiva vinAzayiSyati tathA'pi tat rcytu| yataH prAnte bhavAn anubhaviSyati yat tat (sukRtaM) bhavatasteSAM ca madhye naiva kadAcanA''sIt parantu tat bhavato bhagavatazca madhye samAsIt ataH sukRtaM karotvaviratam !!! Kirit Graphics : 09898490091