Book Title: Hemchandracharya Jivan Charitam
Author(s): Kalyankirtivijay
Publisher: Bhadrankaroday Shikshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003028/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruprakAzanam - 5 zrIhemacandrAcAryaH / (jIvanacaritam) | Alekhanam munikalyANakIrtivijayaH Mule yAtmAyayonimapasamAerozimAcyA divyamatimasAdhurastAdAmanesiyAzAsIya nidhisUvAtAmamalAlayAdavAnAdhAraya nasasyati murAsuranAradhArAzivAyanayatAti vAkayA'pisAdhikA yasyajJAnana vajJAvitisAdAvasAmakRtAtrayasya jJAnamAnadaM vAcikAsmanogatama vADyAsarAvAdyasaracatAdhA tisamyAnAvadhIstAramAsAdAyasamAdhitAtamA kasAkhiyAmAmAyayasampakiMkara prastotra kaciyacitrAvAsarakhatIdinaghakomA rAmaminAjanmamAphalAhAchApazArapiyazaH Jain Education Internationa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruprakAzanam - 5 // zrIhemacandrAcAryaH // (jIvanacaritam) Alekhanam munikalyANakIrtivijayaH bharA daya: jaya LATES EUR prakAzaka zrIbhadraGkarodaya zikSaNa TrasTa, godharA vi.saM. 2067 I. 2011 Jain Education Internationa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIhemacandrAcAryaH (jIvanacaritam) Alekhanam munikalyANakIrtivijayaH sarvAdhikArAH svAyattAH prathamaM mudraNam : vi.saM. 2067, I. 2011 prakAzaka : zrIbhadraGkarodaya zikSaNa TrasTa, godharA pratikRtayaH 250 mUlyam : 100/ mukhapRSThaparicayaH zrIhemacandrAcAryairviracitasya vItarAgastavasya SoDazatamazatAbdhA hastalikhitaprateH prathamaM patram / prAptisthAnam : A. zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jaina nagara, pAlaDI, zAradAmandira roDa, amadAvAda - 380007 mudaNam : kriSnA grAphiksa mo. 9898659902 Jain Education Internationa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNam vAtsalyapUrNahRdayebhyastejomUrtibhyaH paramagurubhyaH pUjyapAdAcAryavaryazrIvijayasUryodayasUrIzvarebhyaH sAzru sAJjali ca samarpyate grantho'yam....... Jain Education Internationa Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yastejasA'ryamasamaH prabalapratApaH kAruNyapUrNanayano hatadainyatApaH / lokopakAranirato nitarAM sadA yaH sUryodayaM guruvaraM tamahaM smarAmi // Jain Education Internationa IV Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hRdgatam vizvavizrutavaiduSyANAM kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryANAmAcAryapadasya navamazatAbdI nimittIkRtya nandanavanakalpataroH SaDviMzazAkhAyAM teSAM jIvanacaritAderAlekhanaM kRtamAsIt / taccA'tra nandanavanakalpataruprakAzana zreNyAH paJcamapustakatvena svatantratayA prakAzyate ityayamAnandasya viSayaH / etanmAdhyamena vidvajjagat zrIhemacandrAcAryANAM guNairvaiduSyeNa pratibhayA ca paricitaM syAdityetayA bhAvanayA prayatno'yaM kRto'sti / sa ca sAphalyaM prApnuyAdityAzAsamAnaH -- muni kalyANakIrtivijayaH V Jain Education Internationa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anakramaH kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryANAM jIvanacaritam zrIhemacandrAcAryANAM ziSyavRndam zrIhemacandrAcAryANAM pramukhasAhityasRSTiH zrIhemacandrAcAryANAM kAvyasRSTiH zrIhemacandrAcAryANAM prazastiH pariziSTam Jain Education Internationa Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shriihemcndaacaaryH|| (jIvanacaritam) VII Jain Education Internationa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niHsImapratibhaikajIvitadharau niHzeSabhUmispRzAM puNyaughena sarasvatI-suragurU svAGgaikarUpau dadhan / yaH syAdvAdamasAdhayannijavapurdRSTAntataH so'stu me sadbuddhayambunidhiprabodhaviSaye zrIhemacandraH prabhuH // VIII Jain Education Internationa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa zrIhemacandAcAryANAM jIvanacaritam ayi bhoH ! saMskRtabhASA-kAvya-sAhitya-tarka-yogapurANetihAsaprabhRtividyAdhyayanAdhyApana-sarjanAdipaTiSThA vidvajjyeSThAH ! paricitacarA eva tatrabhavatAM bhavatAM pANini-mammaTAnandavardhanAmarasiMhakAlidAsAkSapAda-pataJjali-vyAsAdayo maharSayo mahAkavayo granthakArAzca / etaivinA hi samagrA api pUrvoktA vidyAzAkhAH zUnyAyeran khalu ! kintveteSAmeva vividhadezeSu vividhakAlakhaNDeSu ca saJjAtasthitikAnAM samanvaya ekasminneva deze ekatra caiva kAlakhaNDe ekasyAM caiva vyaktau saJjAta iti vArtA kadAcit karNa-nayana-manogocarA syAt tadA sA kiM zraddheyA bhavet khalu ? naiva / asambhavitamevaitat kila ! tathA'pi etasminneva bhArate deze'sambhavitamapi tathA'zraddheyamapyetat saJjAtameva / kadA? kutra? - iti praznAvaliruttiSThetaiva no manasyetat zrutvA / are ! idAmidAnImevA'sminneva sahasrAbde'traiva ca gUrjaradeze'sambhavitamapyazraddheyamapi caitat saJjAtaM kalikAlasarvajJAnAM zrImatAM hemacandrAcAryANAM jIvane / teSAM nityasmaraNIyamabhidhAnaM keSAM deza-videzIyAnAM viduSAmaviditaM nanu ! vizvasyaikamanupamaM ca mahAvyaktitvaM, bhAratIyasaMskRteryazaujjvalA gauravagAthA, gUrjaradezaM bhASA-sAhitya-saMskAraiH samRddhIkurvajjIvat tapaH, jJAnamahArNava-(Ocean of knowledge)tayA atizAyiprajJa * apAra zrutakUpAradRzyatayA saJjAtakalikAlasarvajJaprasiddheH / (kumArapAlacaritasaGgrahe) Jain Education Internationa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Intellectual giant)tayA ca sarvatra prathitaM sArvakAlikaM sArvadezikaM vizvajanInaM vyaktitvaM kilaitat-iti tu sarvathA'vijJApanIyameva viduSAM khalu / evaMsthite'pi aidaMyugInAnAM vidyAcaNAnAM vidyArthinAM jijJAsUnAM ca kadAcit jAyetA'pi jijJAsA yat - kathaGkAramete vizvasyA'nupamaM mahAvyaktitvaM sampAditavantaH ? kathaGkAraM caite jJAnamahArNavatayA atizAyi-prajJatayA ca jagati prasiddhAH ? kathaM ca gUrjaradezaM bhASA-sAhitya-saMskArairete samRddhIkRtavantaH ? kathaGkAraM caiteSu pANini-mammaTAnandanavardhanAmarasiMha-kAlidAsAkSapAdapataJjali-vyAsAdInAM maharSINAM mahAkavInAM granthakArANAM ca samanvayaH ? ityAdi / etAH sarvAH anyAzcA'nuktAH sarvA api jijJAsAH zamayitumevA'yamupakramo racito'sti / kintu, sthIyatAM kSaNam / taihi vizvajanInairmahAtmabhiryo deza-kAlAvalaGkRtAvAstAM tAvapi prathamaM jaiyau khalu ! ataH aidamprAthamyena tAveva prathamaM vicArayAmaH / tatrA'pi prathamaM tAvat teSAM dezaM-janmabhUmiM karmabhUmiM vicaraNabhUmisarvamapyekamevagUrjaradezaM vicArayAmaH, sahaiva tAdAtvikI kAlaparisthitimapi kiJcid vilokayAmaH / gUrjararAjyasya (gUjarAtasya) adyaikA svatantrA svArasyapUrNA cA'bhivyaktirasti / bahuzo gUrjarajanAnanye janA nirbalatayA bhAvayantaH kiJcid hInatayA prekSante / kintu gUrjarasadRzAH sAhasikAH parAkramiNo dhIrAzca janA atyalpAH santi / prAcyakAle samagro'pi sAmudrikavANijyavyApAraH prAyazo gUrjarajanAdhIna evA''sIt / vANijyamAdhyamena te sarvatrA'pi jagati gacchanti sma, vasanti sma, tatratyaizca janaiH sahA''nukUlyena sammilanti sma cA'pi / gUrjaravaNijo jAvA-sumAtrA-brahmadezanepAla-cIna-pArasakUla-AphrikA-grIsa-romaprabhRtidezeSvapi Jain Education Internationa Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANijyArthaM bhramaNaM kurvanti sma / tatratyAM saMskRti kalAdisamRddhiM cA'trA''nayanti sma, atratyAM ca tatra tatra nayanti sma / are ! AphrikIyadezeSu vANijyArthaM vasituM gatAH sarvaprathamaM videzino gaurjarA eva / yUrapIyAstu tato bahukAlAntaraM tatra prAptAH / iyaM ca paramparA''dhunikaiaujarairapi akSuNNatayA rakSitA'sti / adya sarvatrA'pi jagati svIyavANijyakalayA gUrjarAH prasiddhAH santi / gUrjaradhanikAnAM nAmAni samprati vaizvikasAmayikeSvapi sAdaraM gRhyante / na caitAvat, gUrjarA vaijJAnikAH, sArasvatAH, vividhazAkhIyA vidvajjanAzcA'dya vizvaprasiddhAH santi / sarvato'pyadhikaM tvetad yad - gUrjarajanA mUlata eva nirupadraviNaH, zAntAH, dayAlavaH, ahiMsakAH, milanazIlAH, sahiSNavaH, saMskAriNazca santi / atra prazno'yaM jAyate yad IdRzyA gUrjaraprajAyAH mUlaM kulaM ca kutra vartate ? iti / kintvasyottaraM prAptumitihAsapRSThAni avalokanIyAni / vikramAt pUrvaM tRtIyazatAbdyAmaidamprAthamyena gUrjarapradezasya saurASTrasya collekhAH prApyante mauryakAlIneSvazokAdInAM zilAlekheSu - girinAraparvatasya talahaTTikAyAm / yadyapi tadAtve gUrjara-iti nAmollekho nA''sIt / ekato girinagaraM saurASTradezazca, anyato valabhIsAmrAjyaM, madhye cA'vikasito'rdhavikasito vA''nartapradezo dakSiNe ca lATadeza AsIt / (uttare ca rAjasthAnapradeze marubhUmau zrImAlanagare gUrjarANAM rAjyamAsIt / ) atra ca vikramasya prathamazatI yAvanmauryavaMzIyAnAM sAmrAjyamAsIt / tato dvitIyAt paJcamaM zatakaM yAvadatra kSatrapavaMzIyanRpANAM zAsanamAsIt / atha ca tatkAle bhinnamAlanagare (zrImAlanagare) gUrjarANAM sAmrAjyaM kiJcidiva durbalaM jAtam / ataste zanaiH zanaiH tato niHsRtyA''nartAdipradezeSu samAgatAstatraiva coSitAH / itazca pUrvabhArate magadha-vaGgotkalAdidezeSu vAraM vAraM Jain Education Internationa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durbhikSa-duSkAlAdayaH prAkRtikavipattayaH samajAyanta / tathA magadheSvapi zuGgavaMzIyA rAjAnastadAtve zAsati sma / taizcA'tyAcAraM kRtvA jainA bauddhAzca sAdhavo bhRzaM pIDitAH / ataH sarvametat sammukhIkartumazaknuvanto'thA'pi ca svasya mArgasya cA'stitvaM rakSituM baddhAdarAste pUrvabhAratAcchanaiH zanaiH niHsRtya pazcimaM madhyaM dakSiNaM ca bhArataM prati prasthitAH / tatrA'pi jainAnAM dvau vibhAgAvapi prAyazastadAtva eva saJjAtau / tayozca digambarAH sAdhavo mukhyato dakSiNabhArataM prAptAH, zvetAmbarAzca madhyaM pazcimaM ca bhArataM prAptAH / tatra ca rAjasthAnaM pUrvameva jaina sAdhubhirbhAvitamAsIt / ato bahavo jainasAdhavastatraiva samAgatAH / tAnevA'nusaranto jainazrAvakA gRhasthAzcA'pi samAgatAH / te ca svena saha bhASAM, jainasaMskRti, jainagranthAn, lipi, lekhanakalAM, mukhyatazcA'hiMsAmayaM dayApUrNaM ca dharmamapi samAnItavantaH / anena rAjasthAne mevADapradeze maru-(mAravADa)pradeze ca zanaiH zanaiH jainadharmaprasAro jAtaH / atha ca rAjasthAnAdapi jainasAdhavo vihRtya vihRtya dakSiNe saurASTradeze, valabhIpradeze, lATapradeze cA'pi gatAH / tatra ca pUrvameva bauddhAnAM prasara AsIt / te hi azokasya kAlAdeva rAjyAzrayaM prAptAH santo'tra baddhamUlAH saJjAtAH / (teSAM sthAnAni adyA'pi girinagare (jUnAgaDha) tAladhvaje (talAjA-[bhAvanagaraM]) ca draSTuM zakyAni / ) eteSAM trayANAmapi pradezAnAM madhyavibhAga AnartapradezatayopalakSyamANo'thA'pi vikasito nA''sIt / tatra hi bahuza AbhIrajAtayo'nyAzca tAdRzyo yAyAvarajAtayo vasanti * zrIpArzvanAthasantAnIyAH zrIratnaprabhasUripramukhA AcAryA bhagavato mahAvIrasya nirvANAdaciramevA'tra samAgatA Asan / taizcA'tropakezanagare lakSazo janA jainadharmeNa bhAvitAH upakeza(osavAla)gotrasya ca sthApanA'pi kRtaa| Jain Education Internationa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramasya saptame zatake samagre bhArate vicarito hyu-enatsAMgaH svaparibhramaNalekheSu mo-lA-po (mAlavaH), pha-la-pI (valabhI), ku-ce-lo (gUrjara:-bhinnamAlaH), su-lA-cA (surASTrA), yuha-zaM-to (ujjayantaH-girinagaram) ityAdInullikhan kathayati yadete pradezA atIva samRddhAH santi / atra bauddhAnAM zatazo vihArAH santi, anyeSAmapi ca dharmANAM mandirAdisthAnAni santi - iti / itazca bhinnamAla(zrImAla)pradeze gUrjarajJAtIyA rAjaputrAH kSatriyAzca kiJcidiva durbalA jAtA Asan / ataste zanaiH zanaistato niHsRtyA''narta-saurASTrAdipradezeSu samAgatya tatraiva vasanti sma / ata Anartapradezo'pi zanaiH zanairvikAsaM prAptaH / etena jainasAdhavo'pi tatra viharantaH samAgatAH / tatratyAMzca janAn dharmasaMskArAdiSu mArgadarzanaM kRtavantaH / tathA ca sa pradezo dharmasaMskArAdibhiH samRddho jAyamAna aasiit| atha ca tadAtve zrImAladeza-lATapradeza-saurASTrapradezavalabhIpradezAdiSu jainAnAM bauddhAnAM ca madhye bahavo vAda-vivAdA jAyante sma / bauddhAzca rAjyAzrayaM prAptatvAt adhikasamarthA Asan, ato'pi jainAsteSAM sAmmukhyaM kartuM kiJcidivA'zaktA Asan / tAvatA valabhIpradeze sthitena prabhAvakeNa mahAjainAcAryeNa mallavAdigaNikSamAzramaNena bauddhaiH saha vAdaM kRtvA te jitAH / tatrA'yaM paNabandha AsIt -- yadi jainAH parAjitA bhaveyustadA taibauddhAnAM ziSyatvamaGgIkartavyaM, yadi ca bauddhAH parAjitAH syustadA tairdezatyAgaH kartavyaH / tatazca bauddhA (zrImAladezAllATapradezaM yAvat) dezatyAgaM kRtvA nirgatAH / * itazca vikramasya navame zatake valabhIpradezasya * bauddhAnAM pazcimabhAratAnmallavAdinA, dakSiNabhAratAdakalaGkadevena, zeSa bhAratAcca zaGkarAcAryeNa dezatyAgaH kAritaH / / Jain Education Internationa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ turuSkairbhaGgaH kRtaH / anyataH pUrvottarabhArate zaGkarAcAryasya prabhAveNa ziSTA jainA api tato nirgatya pazcimabhArataM samAgatAH / zrImAlapradezAccA'dhikAdhika-gUrjarA AnartAdipradezeSu samAgatAH / atastadAtva eva gUrjarANAmAdhikyAt sa pradezaH gUrjaradezatayA prasiddho jAtaH / gUrjareSvapi mukhyataH cApotkaTa (cAvaDA) vaMzIyAH kSatriyA eva tatra prabalA Asat, ataste evA'tra pradeze zAsakA jAtAH / prArambhe tu gUrjaradezo laghurevA''sIt, kintu zanaiH zanaiH tacchAsakAnAM zaurya-parAkrama-nItibalena tasya sImAno vistAra prAptAH / dezasya prajAbhirapi nikaTastha-mAlavadeza-zrImAladezavalabhIpradezAdInAM saMskRti-saMskArAdInAmAdhAreNa svasaMskRtisaMskArAdayo'GkaritA vRddhi prApitAzca / kintu tAsAM(prajAnAM) dharmasaMskAra-prema-dayA-'hiMsAdayastu jainamunibhirevA''mUlamAropitA aGkaritAH pallavitAzca / jainAcAryaihi jAnadbhirajAnadbhirvA gUrjaraprajAnAM mAnasaM saMskartuM pUrNatayA prayatitamasti / yataH pUrvottaradezebhyo niHsRtAnAM jainAnAM prathamamAzrayasthAnaM rAjasthAnapradezastatazca gUrjaradezo jAto'tastau dvAvapi dezau saMskartuM dharmasamRddhaM ca kartuM jainasAdhubhiH svIyaM sarvaM sattvaM vyApAritamiti yadi kathyeta tadA nA'sti atizayoktiH / itihAsavido'pi vadanti yad bhinnamAla-valabhyoH patanAnantaraM gUrjaradezaM gUrjarANAM zAsanaM ca sthApayituM draDhayituM ca jainamantribhi nazreSThibhizcaivA'tyadhikatayA prayatitaM sAphalyaM ca prAptamasti / kathanamidaM sarvathA vAstavikamasti / gUrjarANAM prathamasya rAjJo vanarAja-cApotkaTasya mantriNo jAmbazreSThina Arabhya Adhunikasamaye zreSThizrIlAlabhAI-dalapatabhAI ityenaM tathA zreSThizrIkastUrabhAI-lAlabhAI-ityenaM yAvat pazyema tadA jJAyate Jain Education Internationa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yad rAjakIyaparisthitiSu jainAnAM varcasvaM prabhAvazca kIdRzo'stIti / yadyapyaidaMyugInA jainazreSThino na tathA rAjakIyaprabhAvayutAH santi tathA'pi tathyametat tu jagadviditamasti yad bhAratadezasyA'dhikAMzaM vANijyaM jainazreSThina eva kurvantIti / evaM ca gUrjaradezasya tatprajAnAM ca saMskaraNe samRddhIkaraNe ca mukhyabhAgo jainAnAmasti / brAhmaNA-nAmanyeSAmapi dharmiNAM tatra bhAgo'styeva - iti tu sarvathA svIkAryameva, tathA'pi ahiMsAdayA-nirupadravitA-diguNAn prajAnAM mAnase pravAhayituM sthirIkartuM ca jainAcAryairyathA yAvacca prayatitaM tathA tAvacca nA'nyaiH / adyatve gUrjararAjyAdanyAni rAjyAni pazyema, yatra purA brAhmaNAdInAmeva varcasvamAsIt, tatra hiMsA-mAMsabhakSaNa-madyapAnAdayaH sarvathA sulabhAH / nanu brAhmaNajAtIyA eva mAMsAhAraM kurvANA api dRzyante kutracit / etadvaiparItyena yatra pUrvaM jainA AdhikyenoSitAstatrA'hiMsA-zAntyAdIni vilokyantaM eva / - gUrjaradezamevA'dhikRtya vadema tadA gUrjaradeze cApotkaTavaMzIyAnAM zAsanasyA''dyasthApakasya vanarAjacApotkaTasya guravo jainAcAryAH zrIzIlaguNasUraya Asan, yeSAM dharmapUrNa mArgadarzanaM prApya vanarAjena svIyavaMzasthApanA nyAyyena pathA dRDhIkRtA / tatazca tadArabhya gUrjaradezasya rAjadhAnyAM zrImadaNahillapurapattane rAjasabhAyAM jainasAdhUnAM sthAnaM mahattvapUrNa sthiraM ca jAtam / tatazcaulukyavaMzasthApakasya mUlarAjadevasya zAsane'pi jainAcAryANAM sthAnamavicalamAsIt / tatputreNa cAmuNDarAjena tu svIye zAsane zrImato vIragaNino jainamunerAcAryapadapradAnamahotsavaH kArita AsIt, te cA''cAryA nijagurupade sthApitAH / tasya putreNa durlabharAjena svIye zAsane sarveSAmapi jainasAdhUnAM pattananagare rAja * yathA mahArASTre / + yathA karNATake / Jain Education Internationa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsAyA'numatiH pradattA / tadavasare ca samAgatA jainAgamaTIkAkRtAM zrImadabhayadevasUrINAM guruvaryA jinezvarasUrayo'nye ca buddhisAgaravyAkaraNaracayitAro buddhisAgarasUrayo'pi tasya rAjJaH sabhAyAM dharmabodhanArthaM nityaM samAgacchanti sma / atha zrIdurlabharAjabhrAtRnAgadevaputrasya (prathama)bhImadevasya tu mAtulA eva prasiddhajainAcAryA droNAcAryAbhidhA Asan / etairhi zrImadabhayadevasUriviracitAnAmAgamagranthaTIkAnAM saMzodhanaM kRtamAsIt / teSAM ca ziSyaiH sUrAcAryAbhidhairhi bhojarAjapreSitAyau~ gAthAyA yathocitamuttaraM pradattamAsIt dhArAM ca gatvA bhojarAjasya sabhApaNDitAH svIyapratibhAbalena nirjitAH / / bhImadevasya putraH karNadevo'pi jainAcAryANAmupadezAn zRNoti sma tebhyazcA''daraM pradatte sma / tatputraH siddharAjo jayasiMho vidvAn nItimAn sarvadharma-matasamanvayecchukazcA''sIt / tasya zAsane pattane samAgatAnAM zrImadabhayadevasUrINAM saMyamAdiguNairAkRSTaH sa tebhyo maladhArIti birudaM dattavAn / teSAmeva ziSyANAM maladhArizrIhemacandrasUrINAM pravacanaM dharmopadezaM ca zrotuM sa yathAvakAzaM gacchati sma / teSAmupadezena sa rAjA svIyarAjye azIterdinAnAmamArighoSaNamapi kAritavAn / tasya sabhAyAmeva vAdizrIdevasUrayo vAde digambarAcAryaM kumudacandrAbhidhaM parAjitavantaH / tatazcA'smAkaM caritranAyakAH kalikAlasarvajJA: zrIhemacandrasUrayo'pi tasya rAjJo vidyAkSetre dharmakSetre cA'nanyA mArgadarzakAH snyjaataaH| * bhojarAjapreSitA gAthA - helaaniddliygiNdkuNbhpyddiypyaavpsrss| sIhassa maeNa samaM na viggaho neva saMdhANaM // sUrAcAryasyottaram - aMdhayasuyANakAlo, bhImo puhavIi nimmio vihinnaa| jeNa sayaM pi na gaNiyaM kA gaNaNA tujjha ekkassa // Jain Education Internationa Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasya rAjJo'nvaye saJjAtasya zrIkumArapAlasya tu te pade pade praSTavyA gurava evA''san / teSAmupadezena cA'nenA'STAdazasu dezeSu jIvadayA'mArighoSaNaM ca pravartitam / tadArabhyaiva gUrjaradeze yajJa-yAgAdiSvapi jIvavadho niSiddho jAtaH / mAMsabhakSaNaM madyapAnaM ca sarvathA pratiSiddhaM jAtam / tato'pi vIradhavalasya rAjJaH zAsane vastupAlatejaHpAlayozca tanmahAmAtya-senApatyoH jainamantriNo rAjyakAryakoMH satorjenAcAryANAM vijayasenasUripramukhANAM mArgadarzanaM prAdhAnyaM bhajati sma / evaM naike gUrjaradezIyA rAjAnastadanantaramapi jainasAdhUnAM mArgadarzanenopadezena ca hiMsA-madyapAnAdi-nivAraNAM kRtavantaH / are ! mogalabAdazAha-akabbaro'pi jainAcAryazrIhIravijayasUrINAM guNai raJjitahRdaya-stebhyaH sakAzAd dharmopadezazravaNaM kRtavAn, teSAM preraNayA ca samagre deze SANmAsikImamArighoSaNAM (ahiMsAghoSaNAM) kAritavAn / astu tAvat / prakRtaM prastumaH / evaM ca jainasAdhUnAM satataM vicaraNena saMskAradAnena ca gUrjaradezasya prajAH zAntA dayA-paropakArasahiSNutA-'hiMsAdiguNopetAH jAtA:* / tAsAM kulaM mUlaM cA'tIva gauravazAli gabhIraM ca vartate / __ atha ca gUrjarapradezasyaiva prajAjanAnAmanyatamA Asan kalikAlasarvajJAH zrIhemacandrAcAryAH / tairhi kathaM nijajIvanaM jJAna-darzana-saMyamopazama-yogAdiguNaiH projjvalaM kRtaM, kathaM ca kalpanAtIto vizAlo grantharAziviracito, gUrjaradezazca bhASA+ dRzyatAm - Ain-e-akabarI, akabaranAmA ca / * lokamAnyatilakena svIye pravacane ekadA kathitamidam / 9 Jain Education Internationa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskAra-dayAdiguNaiH samRddhIkRtya kathaM hemayugaH pravartita ityetajjJAtuM calantu bho rasikajanAsteSAM jIvanacaritrayAtrAyAM pratiSThAmaH / kintu sthIyatAM kSaNaM, prathamaM tAvat teSAmeva guNagabhIrAM gauravazAlinI pavitrAM ca guruparamparAmapi jAnImahe yatra saJjAtAH pratyekaM gurubhagavantaH sva-parahitaikaratA jJAnino vizuddhAcaraNaniSThA jinazAsanasamarpitAzcA''san / jainAnAmantimatIrthakRtAM zrImatAM mahAvIrasvAminAM pramukhaziSyANAM zrIsudharmasvAminAM paramparAyAM kAlakrameNa caturazItirgacchAH saMbhUtAH / teSAmanyatamo'sti pUrNatallagacchaH / tasmiMzca gacche'nyadA zrIdattasUrayo nAmnA''cAryA AgamajJA atyantaM prabhAvakAzca saJjAtAH / te hyekadA cAraM cAraM vAgjarDadeze ratnapuranagare samAgatAH / taiH saha teSAM bahuzrutaH ziSyasamudAyo'pyAsIt / atha ca tasminnagare yazobhadro nAmnA bhadrapariNatirdAnI ca rAjA zAsti sma / munayazcaite sAcAryA rAjaprAsAdAbhyarNadeze eva vasatiM yAcitvA sthitAH / tAn vandituM pratyahaM bahavo bhAvikajanAH samAgacchanti sma / teSAM ca vijJaptyA''cAryabhagavantastebhyo dharmadezanAmapi zrAvayanti sma / saMsArasvarUpabodhinI sumadhurAM dharmadezanAM zrutvA naike janAH saMvegavAsitAH santo munidIkSAM gRhNanti sma naike ca zrAvakocitavratAni gRhNanti sma / evameva dinAni vyatiyanti sma / athaikasyAM rAtrau yazobhadro nRpaH svaprAsAdagavAkSe upaviSTaH AsIt svIyaparivAreNa saha / tAvatA tena nikaTavasatau sthitAnAM munInAM svAdhyAyaparAyaNAnAM madhuradhvaniH zrutaH / tacchravaNenA''hlAditahRdayasya tasya citte saMvego jAgRtaH, cintitaM ca tena yad- "dhanyAH khalvete munayo ye niSpApAH santaH kevalamAtmasAdhane dharmArAdhane ca niratAH samayAkurvanti / tadeteSAM pAdapadmapraNatyA'hamapi + mevADapradezasamIpavartI pradezaH / 10 Jain Education Internationa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svIyamAtmAnaM vigatapApaM dhanyaM ca kariSyAmi prAta:kAle" / prabhAte ca kRtasarvakartavyaH sa sarveNA'pi mantrisAmantAntaHpurAdiparivAreNa parikaritaH san zrIdattasUrInAcAryapAdAn vandituM teSAM vasatau samAgataH / tatra ca sa AcAryabhagavatpurato bhUmau svaziro nAmayitvA bhaktibhAvapUrvakaM vanditavAn sAzruH sAJjalizca viniveditavAn - 'bhagavantaH ! dhanyA yUyaM ye khalu saMsArAsAratAM vijJAya sarvasaGgatyAgaM kRtvA''tmakalyANaniratAH paralokaM sAdhayatha / vayaM tvihalokamAtrapratibaddhAH bhautikasukharatAzcA''rambhaparigrahAdibhiH kevalaM pApameva cinumaH' / gurubhirapi taM laghupApaM hitakAkSiNaM ca jJAtvA tasmai mAnuSyadaurlabhya-mohaprAbalyAdibodhinIha-parobhayalokasAdhanaprerikA ca dharmadezanA pradattA / tAM zrutvA tasya hRdaye dharmAnurAgAGkarAH prasphuTitAH / tena gurupAdau praNamya kathitaM - 'bhagavantaH / bhavadbhirubhayalokasAdhanI yA preraNA pradattA sA'pUrvaiva, yataH priyatamo'pi janaH kevalamihalokasukhArthameva prerayati khalu / tadbhavatAM preraNA mama hRdaye lagnA'sti / ucitakAle'hamavazyaM rAjyamidaM tyaktvA bhavatAM caraNayoH zaraNaM svIkRtya nijajanu saphalIkariSyAmi / ' tataH sa punaH punaH gurupAdau praNamya svasthAnaM gataH, AcAryabhagavanto'pi saparivArAH katipayadinAnantaraM tato'nyatra vihRtya gatAH / itazca rAjA'nyadA zaratkAle svIyakSetreSu saJjAtaM dhAnyajAtaM vilokayituM sImani gatavAn / tadAtve ca karSakairniSphalaM tRNAdikaM puJjIkRtya jvAlayitumArabdhamAsIt / rAjJA'pi tamagni vilokayatA sahasA dRSTaM yadekA garbhavatI sarpiNI tasyaivA'gnemadhye kuto'pyAgatA dagdhA'stIti / tanmanasi hAhAkAro jAtaH / pazcAttApaklinnahRdayaH sa sabASpanetrazcintitavAn - 'nUnaM gRhavAso hi mahatAM pApAnAM 11 Jain Education Internationa Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janisthAnamasti / asya tyAga eva zreyaskaraH' / evaM ca tasya cittaM vairAgyaraGgaraJjitaM jAtam / sa satvarameva svanagaraM prApya kaJcicchrAvakamAkAritavAn pRSTavAMzca- 'mahAbhAga ! pUjyAH zrIdattasUribhagavanto'dhunA kiM vA sthAnaM pAvayanti ?' tenoktaM 'svAmin ! adhunA te bhagavanto hi DiNDuANakapure virAjante ' / zrutvaitat santuSTo rAjA taM sammAnya preSitavAn svayaM ca rAtrAveva kamapyanApRcchyA'zvArUDho gurubhagavatAM pArzve samAgataH / tataH prabhAte gurubhagavato vanditvA sAJjalivijJaptavAn - prabho ! mayi kRpAM kRtvA dIkSAdAnenA'nugRhNantu mAm' / gurubhagavadbhirapi tasya zuddhabhAvaM jJAtvA tadvijJaptiraGgIkRtA / tatastena svakaNThasthito bahumUlya ratnahAraH zrAvakebhyo dattvA tanmUlyena nUtanaM jinamandiraM nirmAtumuparuddham / zrAvakairapi tadaGgIkRtya zIghrameva manoramyo jinAlayo nirmApito yo'dyA'pi yazobhadranRpasya mUrtimat puNyamiva vilasatitarAm / * tataH prazaste dine zubhe muhUrte ca rAjJe guru bhagavadbhirdIkSA pradattA / dIkSAvasara eva rAjJA pratijJA kRtA yad - 'adyaprabhUti yAvajjIvamekAntaradine upavAsaH kartavyaH, tatpAraNake cA''camlameva kartavyamiti / dIkSAnantaraM ca yazobhadramuniryathApratijJaM tIvratapazcaraNaM zuddhavratapAlanaM ca kurvan sahaiva kaThoraparizrameNa zrutasAgaramapyavagAhya kramaza AcAryapadamapi prAptavAn / ataH paraM yazobhadrasUraya iti vikhyAtAste bahuSu grAma-nagarAdiSu vicaranto naikAn bhavyajanAn pratibodhayanti sma yathocitaM sAdhuvratAni zrAvakocitavratAni vA tAn grAhayati sma / evaM ca vipulaziSyaparivArayutAste'nyadA svapade pradyumnasUririti svIyaM samarthaM ziSyamAcAryatvena sthApayanti sma / * A. somaprabhasUriH kumArapAlapratibodhagranthe kathayatIdam / + AcAmlamiti dine ekavArameva rUkSaH zuSko rasahInazcA''hAro grahItavyaH / 12 Jain Education Internationa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tata ekadA tIvratapaH zoSitadehAste viharantaH saparivArA ujjayanta(giranAra) parvate samAgatAH / tatra ca dvAviMzatIrthakRtAM zrIneminAthasvAminAM jinAlaye darzana - vandanAdikRtvA tatraivopaviSTAH santaH pradyumnasUripramukhAn svaziSyAn kathayanti sma yat 'nizcayanayena tu rAga-dveSa- mohAdirahitazcirAsevitajJAna-darzanacAritrazcA''tmaiva tIrtham / tathA'pi pradezo'yaM tIrthakarapadAkrAntaH kalyANakatrayapavitritazca vyavahAratastIrthamasti / atha ca duHkhAvaho'yaM deho'nyatrA'pi tyaktavya eva tat kathaM nA'tra prazastatIrthabhUmau tyajyeta ?' ityuktvA ziSyairvAryamANA api te caturvidhamapyAhAraM tadAnImeva pratyAkhyAyA'nazanaM gRhItavantaH paramAtmapratimAsammukhameva ca dattadRSTayo rAga-dveSAdirahitAzca paramatattvasamApattau lInA jAtAH, duHSamakAle cA'pi pUrvamaharSINAM mArgaM samyagAsevya trayodaze dine svargavAsinaH saJjAtAH / * - tadanantaraM teSAM paTTaziSyAH zrIpradyumnasUrayo'pi tapovratapAlana-jJAnArAdhana-mukhyakartavyeSu lInAzcirakAlaM vihRtya bahUn bhavyajanAn pratibodhayanto janopakAraM kRtavantaH sahaiva nijajIvanakRtyeSu tilakAyamAnaM zAstragranthAnAmalaGkArAyamANaM ca sthAnakaprakaraNaM nAma granthaM viracitavantaH / atha teSAM mukhyaziSyA Asan jainAgamagranthAnAM TIkAkRtAM zrImatAmabhayadevasUrINAM sodarA bhrAtaraH zrIdevacandrasUrayo, yairhi svIyatapastejasA'dUSyavaiduSyeNa nirmalayazodhavalimnA ca nikhilaM bhuvanamAhlAditaM kRtam / taizca prAkRtApabhraMzAdibhASAmayaM zrI zAntinAthatIrthakRtAM caritaM svaguruviracitasthAnakaprakaraNasya vRttiM ca viracayya jagate svIyavaiduSyaM paricAyitamasti yaduktaM somaprabhAcAryaiH * zrIneminAthaparamAtmanAM dIkSA - kevalajJAna - nirvANAbhidhAstrayaH kalyANakA (kalyANakAriNaH prasaGgAH) ujjayantagirAveva saJjAtAH / Jain Education InternationaFor Private Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kayasukayakumuyabohA, cauracaorappamoyasaMjaNaNI / saMtijiNacariyakahA, juNhavva viyaMbhiyA tatto // 1 // je ThANaesu ThaviyA, pajjunnamuNIsareNa dhammadumA | kAUNa tANa vivaI, te jeNa lahAviyA vuddhiM ||2|| (kumArapAlapratibodhe) IdRzA bahuzrutAstapasvino yoginazcaite devacandrasUraya eva kalikAlasarvajJAnAM zrIhemacandrAcAryANAM gurava Asan / tathA caitAdRzyAsIt zrIhemacandrAcAryANAM guNagauravinA guruparamparA / athedAnIM teSAmeva hRdayAhlAdakaryAM jIvanacaritayAtrAyAM prasthAnaM kuryAma sarvatrA'pratibaddhatayA vicaranto devacandrasUrayo'nyadA gUrjaradezasya dhandhukkakanagare ( idAnIMtane dhandhukAnagare) samAgatAH / tAnAgatAn jJAtvA bhUyAMso nagarajanAstAn vandituM dharmadezanAM zrotuM cA''gatAH / gurubhirapi saMsArAsAratvaprakAzanI uttamA dharmadezanA dattA / tAM zrutvA sabhAmadhyasthita eko devakumArasadRzaH sukumAro vaNikkumAra utthAya sAJjalirvyajJapayat - 'prabho ! janma-jarAmaraNAdilaharIbhiH saMsArasamudre hiyamANAya me pravrajyApravahaNadAnena tArayantu kRpayA' / gurubhagavadbhirapi zrutvaitadAnanda - vismayAdibhAvayaugapadyayutaiH pRSTaM - 'kastvaM bho bhAgyazAlin ! kau ca te puNyazAlinau mAtApitarau ?' tAvatA tasya kumArasya samIpasthitena neminAmnA janena savinayaM niveditaM - 'prabho! ayaM cacca zreSThinatatpatnyAH zIlavatyA dharmaparAyaNAyAzca cAhiNInAmnyA me bhaginyAH putro nirupamarUpavAn prakRSTamativaibhavavAn jagaduddharaNakaraNamanorathavAMzcA'sti / yadA'yaM svamAturgarbhe samAgatastadA tayA svapne prathamaM svIyagRhAGgaNe vizAlo ramyazcA''mravRkSaH phalito dRSTaH / tadanantarameva sa vRkSastasyA gRhaM 14 Jain Education Internationa Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyaktvA'nyatra vizAle ramaNIye codyAne gataH / tatra sa vRkSaH svacchAyA-parNa-puSpa-phalAdibhirbahUnAM janAnAmupakArakara AzrayasthAnaM ca jAta ityapi dRSTam / kiJca, mAtuH kukSisthe'smin dezo'yaM nirupadravo'zivAdirahitazca jAtaH, sarvatra ca sukAlaH pravartitaH / asya janmasamaye diGmukhAni vimalAni jAtAni, janmasthale ca sagandhodaka-kusumavRSTirjAtA, nabhasi ca divyavAditrANAM nAdaH prasRtaH / asya janmadino'pi vaikramIya-1145tamAbdasya kArtikI pUrNimA'sti / janmana ArabhyA'yaM sarveSAM priyaH prasannatApradazcA'sti / ato'sya nAma caGgadeva iti sthApitam / etacchrutvA caGgadevasya ca sAmudrikalakSaNAni pazyadbhirgurubhagavadbhirmadhurasvareNa kathitaM - 'bhoH ! asya mAtrA svapne yadudyAnaM dRSTaM tajjinazAsanamasti / tatra ca vrata-dIkSAgrahaNapUrvakaM gato'yaM samastazAstrANAM paramArthamavagAhya tIrthakaravallokopakAraM kariSyati / ato bhavAn asya mAtA-pitarau bodhayitvA'smai dIkSAdAnArthamanumati dApayatu / bahUnAM lokAnAmupakAro bhaviSyati' / tatazcaGgadevasya dIkSAnujJArthaM taiH pitrorbodhanAya bahu prayatitaM kintu pituratIvapriyatvAt tena sarvathA niSiddham / tato gurubhagavadbhistanmAtA''kAritA kathitaM ca tat tasyai yat sarvamapi tanmAtulasya kathitamAsIt / tayA'pi ca kathitaM - 'prabho ! ahamapi jAnAmi yadayaM me putro jinazAsanasyaiva nyAsarUpo'sti / kintu asya piturayamatIva priyo'sti / ataH so'numati naiva dAsyatyasmai dIkSAgrahaNArtham' / 'astu, yathAkAlaM sarvamapi bhaviSyatI'tyuktvA katiciddinAnantaraM guruvastato vihRtya stambhatIrthaM (khambhAtanagaraM) prati prasthitAH / caGgadevo'pi ca dharmaikacitto vratagrahaNe ca tIvecchukaH pituranupasthitau mAtulaM mAtaraM cA''pRcchya gurubhiH sahaiva prasthitaH / 15 Jain Education Internationa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itazca vANijyArthamanyatra gatazcaccazreSThI yadA gRhaM pratyAgatastadA svaputraM apazyan vyAkulo jAtaH, svapatnyAzca pArvAt tasya gurubhiH sahagamanaM jJAtvA tayA vArayantyA'pi tatkAlameva stambhatIrthanagaraM praaptH| tatra ca tadA jainazrAvakaH udayananAmA (gUrjaradezasya mahAmAtyaH) daNDanAyaka AsIt / tena ca caGgadevasya vRttaM jJAtacaramAsIt / ataH satvarameva sa gurubhagavatAM pArve samAgataM cacca zreSThinaM yAtrAzramApanayanAtha bodhanArthaM ca svagRhamAnItavAn tasya ca yathocitaM satkArAdi kRtavAn / tatazcaGgadevamapi tatrA''nIya tadutsaGge upavezitavAn / athaitAvatA'pi tasya manastApo vyAkulatA ca nA'pagatA''sIt / sa ugravacobhiruktavAn - 'mantrivarya ! ahamenaM gRhe netumevA''gato'smi / yadi bhavAn me tathAkartuM rodhayet tadA mayA nyAyArthaM siddharAjasadasi gantavyaM syAt / nA'haM kuto'pi bibhemi' / udayanamantriNA'pi taM bhRzaM sAntvayitvA sAJjali kathitaM - 'zreSThivarya ! bhavataH putro bhavadutsaGga evopaviSTo'sti / bhavAn hi taM gRhe netumapi zaktastathA'trA''cAryabhagavatAM caraNayoH samarpayitumapi zaktaH / yadi sa gRhe sthAsyati tadA bhautikadRSTyA kadAcit bhavatkuTumbasya kiJcicchreyaH sAdhayiSyati / yadi dharmazAsanAya taM samarpayiSyati bhavAMstadA sa svena saha samagraM dezamapi dharmaparAyaNaM kRtvA digantavyApinI kIrtimarjayiSyati / kiJca, pazyatu bhavAn, bhavAnasti vaNik / vANijyaM kRtvA dhanaM prApnoti / bhavAnanubhavati yadadhikAdhikadhanaprAptyA'pi santoSo naiva bhavati / tato'pyadhikaM prAptuM lAlasA bhavatyeva / nA'yaM kevalaM bhavadanubhavaH / mamA'pi koTizo dhanamarjayitvA'pyayamevA'nubhavaH / tathyamidaM putrAdisvajanamohaviSaye'pi samAnameva / kiyantamapi kAlaM sahA'vasthityA'pi prema moho vA nivArayituM na zakyaH / pratyuta ghRtenA'gniriva vardhata eva / prAnte ca kAla eva 16 Jain Education Internationa Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viyojanena balAdapi taM nivArayet / etacca saMsArasya sanAtanaM satyam / bhavAnapi caitajjAnAtyeva / anyacca, yacchreyaskaraM kArya kartumasmAdRzAM zarIrANi manAMsi ca na prabhaveyustatrA'sya bAlasya zarIraM manazcA'vazyaM prabhavet / evaM sthite'pi kevalaM zarIramohena bhavAMstaM yadi rodhayiSyati tadA satpathAt taM cyAvayiSyati kevalam / tathA kurvaMzca bhavAnasyA'kalyANameva sAdhayiSyati' / etacchrutvA kiJcidanizcitamanasko jAtazcacca zreSThI sahasA'vadat - 'bhavaduktaM satyaM syAt / kintu dhanArthaM putramapi vikrINIyAmityetAdRzo'dhamo'haM nAsmi' / ___ 'mA maivaM vadatu cintayatu vA / nA'haM mUryo'smi yad bhavantaM tAdRzaM parigaNayeyam / kintu bhavAneva cintayatu - pattanasyA'gragaNyajanAnAmanyatamatvena zobhiSyamANaM ratnamidaM dhandhukkanagare dhUlIdhUsaraM bhavituM kathaM vA maMsyate bhavAn ? api ca, dezasya gauravaM na kevalaM lakSmyAM vANijye yuddhavidyAyAM vA parantu dharmasaMskArapracAra-prasAreNA'pi bhavati / pattanasthaprasiddhajainAcAryazrIzAntisUriviSaye tu bhavatA'pi zrutaM syAdeva / evaM sthite'pi kevalaM laukikakAryArthameva yadi bhavAMstaM gRhe neSyati tadA'haM bhavantaM naiva vArayiSye, kintvetAvat tu bhavantaM kathayAmyeva yat tasya jIvanasamRddhiM prakaTIbhavantI rodhayan bhavAMstasya svasya ca jIvanaM mahApAtakayutameva kariSyati / ataH paraM bhavadicchaiva pramANam' - udayana uktavAn / caccasya cittaM kiJcidiva vicArayituM pravRttam / zAntisUreH kathAstu tenA'pi zrutA Asan / 'mama putro mahAn dharmaprabhAvako bhaviSyati, kadAcit sa dhandhukkanagare AgamiSyati, tadA ca tasya caraNayoH sahasrazo janA loThiSyanti, tasyA''ziSo grahItuM narA ahamahamikayA''gamiSyanti / narapatayazca tasya nAmagrahaNena 17 Jain Education Internationa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyatAmanubhaviSyanti / deza-videzeSu tasya yazaH prasariSyati........' svapnaM pazyanniva caccaH sahasA jAgRto jAto nirNayaM ca gRhNan sa udayanamantriNamavadat - 'mantrIzvara ! bhavaduktaM mama sammatam / eSo'haM bhavate matputraM samarpayAmi' / mantriNoktaM - 'mA maivaM vadatu bhavAn / bhavatA hi gurupAdebhyaH samarpayitavyaH saH / dhanyo'sti bhavAn / ratnatrayyAH pathi svaputrasya samarpaNena bhavatA mahat puNyamupArjitamasti / nUnaM dhanyo'sti bhavAn' / tatazca caGgadevaM gRhItvA dvAvapi gurubhagavatAM vasatau gatau / teSAM ca hastayoH samarpitaH sa caccazreSThinA sAnandam / gurubhagavadbhirapi stambhatIrthanagara eva Aligavasatau zrIpArzvanAthajinacaitye vaikramIye 1154tamAbde mAghazuklacaturdazIdine zanivAsare udayanamantrikAritamahotsavapUrvakaM caturvidhazrIsaGghasyopasthitau mAtApitrorAzI:purassaraM ca dIkSitazcaGgadevaH / tasya ca nAma munisomacandra iti sthApitam / atha ca muniH somacandraH kuzAgrabuddhiratyantaM tejasvI cA''sIt / guravo'pi zrIdevacandrasUrayo mahAvidvAMso jJAninazcA''san / tatazca jAto maNikAJcanasaMyogaH / tasmin yuge lakSaNatarka-sAhityAni mahAvidyAtvena parigaNyante sma / somacandreNa muninA svalpenaiva kAlena tAsu tisRSvapi vidyAsu tathA'nyeSvapi yoga-tattvajJAna-purANetihAsa-darzanAdiviSayeSu AgameSu ca pAragAmitvamadhikArazca prAptau / jJAnAbhyAsena sahaiva ca tena nirmalImasaM cAritramindriyajayo'ntarmukhatA, zuddhavairAgyamupazamabhAva-ityAdikA guNA api svIyajIvane sAdhitAH / kiJca, somacandro muniryadyapi zAstreSu pAraGgato jAtastathA'pi tasya hArdo'bhilASastu vAgdevyAH sAdhanAM kRtvA siddhasArasvatIbhavanasyA''sIt / tadarthaM hi kAzmIradezaM gatvA kAzmIravAsinI 18 Jain Education Internationa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarasvatI devI ArAdhanIyeti nizcitya tena svabhAvanA gurubhagavadbhyo niveditA / tairapi prasannatayA svIkRtya kAzmIradezaM prati vihartumArabdham / atha ca pAdacAreNa gacchatAM teSAM katiciddinAnantaramevaikadA svayaM kAzmIravAsinI vAgdevI pratyakSIbhUtA kathitavatI ca 'vatsa ! tava bhaktyA sAdhanayA ca prasannA'haM te'bhilASaM pUrayAmIhaiva / ato na tvayA kAzmIradezaM yAvadAgantavyam' / evaM ca devyA pradattena varadAnena muniH siddhasArasvato jAtaH / * athA'nyadA muniH somacandraH svIyagurubhiH saha kasyacicchrAvakasya gRhe tatprArthanayA bhikSArthaM gatavAn / sa hi zrAvakaH pUrvamatIva dhanavAnAsIt, kintu karmodayAt sa nirdhano jAtaH / tena svakRte praguNitaM kAJjikaM gurubhagavadbhyaH pradattam / etad dRSTvA paritaH pazyatA muninA mandasvareNa gurubhagavadbhyaH kathitaM 'prabho! kiyAn kRpaNo'yaM zrAvako yaH svagRhe kanakabharaiH pUrNe satyapi kAJjikaM pradatte ?' / etat kathanaM sa zrAvakaH zrutavAn / tenA'pi parito dRSTam / tasya gRhe'GgArANAM rAzireva sarvatra vikIrNa AsIt / kintu caturaH sa muneH somacandrasya kathanasyA''zayamagavatavAn, yAvacca guravaH kiJcid vicArayeyustAvat tena svahastAbhyAM munirutpATyA'GgArarAzAvevopavezitaH / puNyavato muneH sparzanenaiva sa rAziH suvarNatvena parAvRtto jAtaH / etena hRSTaH sa * evameva ambikAdevyapi tasyopari prasannIbhUtA tasmai varaM dattavatItyapi prabandhairjJAyate / tathAhi - AcAryadevendrasUriH muniH somacandraH, munirmalayagirizcetyebhistribhirapi kaThorasAdhanayA'mbikA devI prasannIkRtA tribhyo'pi yathepsitaM varaM pradadau / tatra devendrasUriNA tIrthoddhArasya, somacandreNa rAjapratibodhasya, malayagiriNA ca siddhAntagranthAnAM vivaraNalekhanasya varaM yAcitam / + adyatve'pi prAcInanagareSu (nidhAnatayA nikhAtaM ) dhanaM khananakAle'GgArarAzitvena bahudhA prakaTIbhavati, kintu kasyacid bhAgyavataH puNyaistadeva suvarNatayA'pi prakaTIbhavati / , -- 19 Jain Education Internationa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka uccairuktavAn - 'prabho ! nA'yaM muniH somacandro'pi tu hemacandraH, yataH pratyakSaM svarNapuruSo'yaM zuddhacAritraniSThazca' / sa gurubhagavadbhayo vijJaptavAnapi yad - 'guravaH ! kRpayA guNagaNanidhaye'smai munaye AcAryapadapradAnaM kurvantu / tadarthaM ca jAyamAnaM sarvamapi vyayabhAramahameva nirvakSye / tatra ca mahotsavakaraNasya lAbhamapi mahyameva dadatu' / itazca, yadA muniH somacandraH pravacanaM datte sma tadA janAstasya vANyAM sAralyaM, sarasatvaM, bhASAzuddhiM, tArkikatAM, dRSTAntakathanaM, gabhIratAM, kAvyazaktiM ca vilokya mantramugdhA iva vizuddhAnandamanubhavanti sma, mahAmAtya udayanastu tAM zrutvA garvamanubhavati sma, kiMbahunA ? gurubhagavanto'pi tadAkarNya prasannatAmanubhavanti sma / atastairapi muneH somacandrasya sarvatogrAhi-vidvattAM vilakSaNapratibhA vizuddhacAritraniSThAM yogyatAM ca nirIkSya tasyaikaviMze eva vayasi vaikramIye 1166tame vatsare vaizAkhazuklatRtIyA (akSayatRtIyA)dine AcAryapadapradAnaM nirNItaM, mahAmahotsavapurassaraM ca nAgapura(nAgaura)nagare candanAdibhirdakSiNakarNaM carcayitvA sUrimantraM ca zrAvayitvA munaye somacandrAyA''cAryapadaM pradattam / padapradAnAvasare ca tasya nAmA'pi parAvartya nUtanaM nAma 'AcAryahemacandrasUri 'riti sthApitam / itaH paraM te AcAryahemacandrasUraya iti vizrutA jAtA jagati / tasmiMzcA''cAryapadapradAnamahotsave AcAryazrIhemacandrasUrINAM mAtA - cAhiNI api upasthitA''sIt / tayA ca tadavasare dIkSAgrahaNArthaM svabhAvanA pradarzitA / tadA gurubhirapi tadbhAvanAmaGgIkRtya sA dIkSitA sAdhvIsaGke ca pravezitA / tadAnImeva ca nUtanAcAryaiH svamAturupakArANAM vAtsalyabhAvasya ca smRtyA tasyai pravartinI padamapi pradattam / * jainasAdhvInAM sarvoccaM padam / 20 Jain Education Internationa Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadanantaraM prAyo varSAbhyantara evA'rthAt vaikramIye 1167 tame saMvatsare guru bhagavantaH zrIdevacandrasUraya ihalokaM tyaktvA samAdhipUrNamRtyunA svarlokamalaJcakruH / AcAryAH zrIhemacandrasUrayastu tato vihRtyA'hillapurapattanaM prAptAH / tadAtve tatra siddharAjo jayasiMhaH zAsti sma / sa hyekadA gajArUDhaH san rAjamArgeNa saparivAro gacchannAsIt / tAvatA tena purataH samAgacchanta AcAryAH zrIhemacandrasUrayo dRSTAH / ataH sa teSAM sammukhaM gatvA sapraNAmamuktavAn - 'AcAryavaryAH ! kiM bhavadbhiH kiJcid vaktavyaM vA ?' tadA pratyutpannamatibhistaiH sasmitaM kathitaM " kAraya prasaraM siddha ! hastirAjamazaGkitam / trasyantu diggajAH kiM tairbhUstvayaivoddhRtA yataH // " etacchrutvA siddharAjo'tIva prasanno jAtaH / sa tAn svIyamAsthAnamalaGkartumAmantritavAn / siddharAjo jayasiMho hi caulukyavaMzIyo nRpa AsIt / ataH prathamaM caulukyavaMzasya paricayaM prApnuyAma / vaikramIye 802 tame saMvati vanarAjacApotkaTenA''narttapradeze svIyarAjyasya cApotkaTavaMzasya ca sthApanaM kRtam / tadaiva ca aNahillapurapattananAmakaM nUtanaM nagaraM tena svarAjyasya raajdhaaniityaa''vaasitm| tasya guravo hi jainAcAryAH zrI zIlaguNasUraya Asan mantriNazcA'pi jainA Asan / vanarAjazca gUrjarakSatriya AsIt / atastadrAjyaM gaurjaratretyabhidhaM prasiddham / * sa hi 868 tame vaikramAbde 109 varSavayasi svaputraM yogarAjaM nRpatvena saMsthApya svargataH / + yogarAjo'pi hi viMzatyadhikazatavayAH 897 tame saMvati * gaurjaratramidaM rAjyaM vanarAjAt prabhRtyapi / sthApitaM jainamantryAdyaistadveSI naiva nandati // ( prabandhacintAmaNi:) + 752 ta: 868 tamaM vaikramAbdaM yAvat tasya jIvanam / 21 Jain Education Internationa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaputrANAmaparAdhasya prAyazcittaM kartumagnau pravizya mRtaH / tatastatputraH kSemarAjaH 922tamaM varSaM yAvaddezaM zAsitavAn / tata: 922tame varSe bhUyaDo nRpo jAtaH / tata: 951 tame varSe vairasiMhaH 976tame ca varSe ratnAdityo rAjA'bhavat / 991 tame vatsare sAmantasiMhazcApotkaTo rAjA jAtaH / kintvetAvatA hi kAlenaiteSAM sAmrAjyaM kiJcinnirbalamiva jAtamAsIt / atha ca sAmantasiMhasyAsssthAne ekadA trayazcaulukyavaMzIyA rAjaputrA rAja - bIja - daNDakanAmAnaH samAgatAH / teSAM ca jyeSThasya rAjasyA'zvaparIkSaNa-zastracAlanAdinaipuNyaM parAkramaM ca dRSTvA prasannena sAmantasiMhena svabhaginI lIlAdevI tasya pariNAyitA / rAjo'nyadA kacchadezaM gatavAnAsIt / tadA tatratyena nRpeNa lAkSAkeNa sahasaiva so'sinA nihataH / etad vRttaM jJAtvA tIvrazokAhatA tatpatnI lIlAdevI tadasahamAnA mRtA / sA hi tadA garbhavatyAsIt / ato mantribhistadudaraM vidArya kathamapi bAlako rakSitaH / sa hi mUlanakSatre jAto'tastannAma mUlarAja iti sthApitam / sa ca svamAtulasyA'tyantaM priyastatpArzva eva vardhamAno yathAkramaM sarvA api kalAH zikSitavAn, yauvanaM ca prAptaH / itazca, sAmantasiMho madyapa AsIt / ato yadA kadApi pAnamattaH sa mUlarAjaM nRpatvena sthApayati sma, madApagame tu svayaM nRpo bhavati sma / rAjyamapi ca tadAnIM bahubhiH zatrubhirAkrAntamAsIt / sAmantasiMhasya ca tAn pratikartuM sAmarthyaM nA''sIt / ato rAjapuruSANAM sUcanayA sAhAyyena caikadA mUlarAjaH svamAtulaM hatvA svayameva nRpo jAto gUrjaratrArAjye ca caulukyavaMzaM sthApitavAn / 1. asevyA mAtaGgAH parigalitapakSAH zikhariNo, jaDaprIti: kurmaH phaNipatirayaM ca dvirasanaH / iti dhyAturdhAturdharaNidhRtaye sAndhyaculukAt, samuttasthau kazcid vilasadasipaTTaH sa subhaTaH // (iti caulukyakSatriyANAmutpattiH / ) 22 Jain Education Internationa Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa hi bahuparAkramaM kRtvA zatrubhyo dezaM rakSitavAn niSkaNTakaM ca kRtavAn / tena svapitRghAtako lAkSAko'pi nihataH, saurASTradezIyo mahAluNTAko grAharipurapi vazIkRtaH / evaM saurAjyaM kRtvA, pitRsadRzamAtulavadhapAtakena santaptahRdayo siddhapure rudramahAlayanAmakaM zivamandiraM kArayitvA kAnyakubja - kAzyAdipradezebhyo brAhmaNAnAkArya tAMstatra vAsitevAn, tAn anyAMzca brAhmaNAn mahAdAnaiH samRddhIkRtyA'nyadA mAtulavadhaprAyazcittarUpeNA'gnisnAnaM kRtvA dehaM tyaktavAn / mUlarAjasya putrazcAmuNDarAjaH 1052tame vaikrame saMvati rAjA'bhavat / so'pi svapiturivA'tyantaM parAkramI AsIt / tasya parAkrameNa mAlaveza: sindhurAjaH kAndizIkIbhUya raNAGgaNAt palAyitastathA lATasenApatiM bArapanAmAnamapi sa vazIkRtavAn / sa 1066tame saMvati zuklatIrthe'nazanaM prapadya svargataH / tadanu tasya putro vallabharAjo nRpo jAtaH, kintu kenacidajJAtavyAdhinA sa SaNmAsyaiva mRtaH / atastasya laghubhrAtA durlabharAja : 1066tame vaikramAbde rAjA'bhavat / tena dvAdazAbdIM yAvannyAyyena pathA rAjyaM pAlitaM naikAni ca satkAryANi vihitAni / tataH sa vAnaprasthatvaM svIkRtya rAjyaM ca svIyalaghubhrAtuSputrAya bhImadevAya dattvA tIrthATanamakarot / bhImadeva : 1078 tame vaikramIye varSe gUrjaratrAdezasya rAjA jAta: / tasya zAsanasya prArambha eva (1081tame vaikramAbde, 3|1|1025tme aisavIye dinAGke) gajhanIvAstavyena mohammadAkhyena bhImadevasya pUrNapratikAre satyapi somanAthamahAdevasya vizruto devAlayo luTito vinAzitazca / tasya pratigamanAnantaraM bhImadevena svIyaM rAjyaM vyavasthitaM kRtam / mitranRpANAM sAhAyyena sa 2. audIcyA brAhmaNA iti vizrutA ete'dyA'pi tatraiva vasanti / 23 Jain Education Internationa Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sindhudezanRpaM jitavAn kAzIpati-kalacUrI-karNadevAbhyAM ca saha avantIpatiM bhojarAjamapi parAjitavAn / tasya mantrI vimalaH arbuda(Abu)parvatopari devakulapATake( delavADA) vizvavizrutaM vimalavasatinAmakaM jinAlaya- mArAsaNazilayA nirmApitavAn / tasya trayaH putrA Asan / kSemarAjaH*, mUlarAjaH (dvitIyaH), karNadevazca / kSemarAjo hi rAjyagrahaNaM nirAkRtya saMnyastaM gRhItavAn / mUlarAjastu yadyapyatyantaM tejasvI AsIt kintu laghuvayasyeva mRtH| ato bhImadevaH vaikramIye 1120 tame varSe karNadevaM rAjye'bhiSiktavAn / AzApallyA bhillAn jitvA karNadevena karNAvatI(ahamadAbAda)nagaraM vAsitam / karNATakasya rAjJo jayakezinaH putryA mayaNalladevyA tasyodvAho jAtaH / tayoH putraH siddharAjo jayasiMhaH AsIt / atha kSemarAjaputro devaprasAdo yadyapi karNadevAnantaraM rAjyAdhikArI AsIt, tathA'pi svapitRvyasya karNadevasyecchA siddharAjAya rAjyadAne AsIdatastatsamAdhAnArthaM devaprasAdenA'gnipravezaM kRtvA prANAstyaktAH / karNadevenA'pi siddharAjo jayasiMho'STavarSamite vayasyeva rAjye'bhiSiktaH / siddharAjasya ca devaprasAdaputreNa tribhuvanapAlena saha gADhamaitryamAsIt / tau dvAvapi samAnabala-zIlau samAnazauryavantau ca sahaiva sarvamapi kalAkalApaM zikSitavantau / evaM satyapi tribhuvanapAlastaM sevakavat sevate sma, tadAdezAnusAraM ca vartate sma / atha ca siddharAjo jayasiMho laghuvayasyeva bahUn parAkramAn kRtvA svIyarAjyaM niSkaNTakaM kRtavAn, barbarakanAmAnaM rAkSasakalpaM mahAzUraM cA'pi jitavAnAsIt / tasya zauryamanitarasAdhAraNaM, kItirdigantavyApinI rAjanItizca digvijayinI AsIt / sa vidvAn vidyArasikazcA''sIt / tathA'pi vikramAdityasyeva zubhraM * kSemarAjaputro devaprasAdaH, tatputrastribhuvanapAlaH, tatputrazca kumArapAlaH / 24 Jain Education Internationa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazaH prAptuM mAlavadezamiva ca gUrjaradezamapi saMskAra-sarasvatIbhyAM samRddhIkartuM tanmanasi mahecchA''sIt / kasminnapi viSaye gUrjarANAM lAghavaM taM pIDayati sma / gUrjarAH subhaTAH, vidvAMsaH, sAdhavaH, sundaryaH samAjanetArazceti sarve'pi gauravAnvitA eva syuriti samIhA taM nidrAtumapi na datte sma / gUrjaradeze idaM nAstIti vaco'pi taddhRdaye zalyAyate sma / tasyA''sthAnasya vaibhavaM dRSTvA mahAnto narapuGgavAH mahApaNDitAzcA'pi cakitA bhavanti sma / tatra sAdhAraNaH paNDitastu praveSTumapi nA'rhati sma / sa sAhityAdArabhya saundarya yAvat sarvaviSayeSvapi rasaM darzayati sma, dArzanikacarcAsu tattvajJAne cA'pyAnandaM prApnoti sma / tasya mahecchAnAM pAra eva nA''sIt / sa icchati sma yad gUrjaradeze pattananagare caikaH kAlidAsaH syAt yaH svIyakAvyairgurjaradezasya gauravaM samunnataM kuryAt, yoH raghuvaMzasadRzIM tAdRzIM kRtimekAM racayet yAM zrutvA paThitvA ca dhanyaMmanyaH sarvo'pi gaurjaro janazcaulukyavaMzIyAnAM kIrtimAkAlaM gAyet, yazca vidyAsaMskArAdibhinisargata eva sarvottamaH pratibhAzAlI ca sAhityakAraH syAt, IdRzaM sAhityasvAminaM sa zodhayannAsIt samagre'pi deze / svAnvaye sarvottamA zilpakalA, sarvazreSThaM sAhitya, sarvodAttAH prajAzca varteran iti tasya mahAkAGkSA''sIt / tasya mahimAnaM samagrabhAratavarSasyA'neke rAjAno bhaya-prazaMsA-maitryAdibhAvainirIkSamANA Asan / yadA pattane rAjapATikAyAM vrajatastasya hemacandrAcAryaimilanaM jAtaM, taizca tasya prazastirUpaH zlokaH zrAvitastadA'tyantaM prasannena siddharAjena cintitaM - 'nUnamete mahAtmAno me sarvAnapi svapnAnabhilASAMzca saphalIkariSyanti' / ataH sa tAn svIyAsthAne AmantritavAn / hemacandrAcAryairapi tasya manorathAH svapnAzca lakSitAH / ataste'pi tAn pUrayitukAmA iva pratyahaM siddharAjasyA''sthAnaM gantumArabdhAH / 25 Jain Education Internationa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha ca vaikramIye 1181tame saMvati siddharAjajayasiMhasya rAjasabhAyAM zvetAmbarAcAryavAdi-zrIdevasUri- digambarAcAryakumudacandrayormadhye jainasiddhAntAnAzritya vAdo jAta: / tatrA'yaM paNa AsId yad yadi zvetAmbarAH parAjitAH syustadA taiH sarvairapi digambaratvaM svIkaraNIyaM, yadi ca digambarAH parAjitAH syustarhi taiH sarvairapi dezatyAgaH karaNIyaH * / kintu vAdizrIdevasUribhiH pratiSThApitAn tarkAn anyAMzca caturazItipraznAn pratyuttarayitumakSamANAM digambarANAM vAco mudritAH / taiH parAjayaM svIkRtya dezatyAgaH kRta: / asmiMzca vAdAvasare zrIdevasUrINAM sahAyakatvena zrIhemacandrAcAryA apyAsan / samApte ca vAde vAdizrIdevasUrIn stuvadbhirhemacandrAcAryairuktam - yadi nAma kumudacandraM nA'jeSyad devasUrirahimaruciH / kaTiparidhAnamadhAsyata katamaH zvetAmbaro jagati ? || anena vAdajayena tuSTo rAjA jayamupalakSya rAjavihAranAmakaM jinaprAsAdaM nirmApitavAn / tatra ca pratiSThAvasare bahavaH paNDitAH samAgatA Asan / teSu caiko mahApaNDito bhAgavato devabodho'pyAsIt / tasya vidvattA pratibhAcA'nanyasAdhAraNI AsIt / sahaiva sa garvonnato'pyAsIt / tena hi jinapratiSThAvasare stutiM kurvatA kathitam eko rAgiSu rAjate priyatamAdehArdhahArI haro nIrAgeSu jino vimuktalalanAsaGgo na yasmAt paraH / durvArasmaraghasmaroragaviSavyAsaGgamUDho janaH / zeSaH kAmaviDambito na viSayAn bhoktuM na moktuM kSamaH // stutizlokamenaM zrutvA tatra sthitAH sarve'pi janA * rAjamAtA mayaNalladevI svIyapitRpakSe digambaramatAvalambinI AsIt, AcAryakumudacandrazca tatkulagururAsIt - ityato'yaM pakSapAtaH // 26 Jain Education Internationa Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vismayacakitA jAtAstasya ca dhanyavAdAn kathitavantaH / rAjJA'pi sa svIyAsthAne samAgantumAmantritaH / rAjJo mukhya AsthAnakavirhi zrIpAla AsIt / kenacit kAraNena tasya devabodhakavinA saha vaimanasyaM jAtam / athaikadA devabodho hemacandrAcAryAn milituM tadupAzrayaM gatavAn / tadA tatra zrIpAlaH kavirapyupaviSTa AsIt / tenA''cAryA vijJaptAH - "enaM mA'trA''gantumanumanyadhvam' / tadA''cAryaiH kathitaM - 'etaddhi nocitam / sa hi siddhasArasvato mahApaNDitazca / yadi sa nirabhimAnIbhUya svayamevA'trA''gacchet tadA so'vazyaM stkrtvyH'| tata AgataM taM devabodhapaNDitaM hemacandrAcAryAH satkRtya svasamIpa evopavezitavantaH samayocitavacanaizca taM priinnitvntH| etena tuSTaH sa mahApaNDitaH hemacandrAcAryAn stuvan kathitavAn - pAtu vo hemagopAlo daNDa-kambalamudvahan / zlokArdhamenaM zrutvA zrIpAlaH kaviranye ca tatra sthitA janAH kiJcid roSamizritamAzcaryamanubhUtavanto yAvat tAvat tenA'nyacchlokArdhamapi kathitaM - SaDdarzanapazugrAmaM cArayan jainagocare // etannizamya sarve'pi prasannA jAtAstaM ca mahApaNDitaM bhUyo bhUyaH prazaMsitavantaH / tata AcAryairapi tena saha sambhASaNaM kRtaM zrIpAlakavestasya ca vaimanasyaM nivArya dvayorapi maitryaM sAdhitam / yato hi sAdhoH prathamo dharmastu vairanivAraNameva vidyate / tathA hemacandrAcAryANAmapi jIvanamantraH sarvatra saumanasyaM samanvayazcaivA''sIt / pravRttaM sarvaM jJAtvA siddharAjo'pi prasanno jAtastasya vRttizca 27 Jain Education Internationa Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrAcAryAn pratyadhikAdhikaM prahvIbhUtA / yadyapi tasya devabodhakaveH zrIpAlakavezcetyubhayorapyAzA''sIt, kintu devabodhasya pratibhAvattve'pi garviSThatvAt zrIpAlakavezca sAdhucaritattve 'pi tAdRzapratibhArahitatvAt sa AcAryAn pratyeva samAkRSTaH / itazcA'nyAnyakAryaiH saha hemacandrAcAryANAM vidyAkAryamapi santataM pravarIvarti sma / AdinaM vividhagranthAnAM parizIlanaM, saMzodhanaM, nUtanagranthasarjanaM lekhanaM cetyeva teSAM pravRttirAsIt / tathA teSAM jIvanamatyantaM vizuddhamAsIt, teSAM vyavahAro mano-vANIkarmaNAmadvaitapUrvakaH saMyamayutazcA''sIt, etena sahoccAdhyAtmikI bhUmikAM, sarvajIvai: sahA''tmaupamyaM, zatrUnapi jayato vinaya-namratAmRdutArjavAdiguNAMzca dRSTvA sanRpAH sarve'pi janA amantramAkarSaNamanubhavanta iva teSAM samIpamAgacchanti sma sarvatra ca tAn stuvanti -- AcAryA bahavo'pi santi bhuvane bhikSopabhogakSamA nityaM pAmaradRSTitADanavidhAvatyugrajAgratkarAH / caulukyakSitipAlabhAladRSadA stutyaH sa ekaH punarnityottejitapAdapaGkajanakha: zrIhemacandro guruH // zrIhemacandrAcAryANAM hArdikI bhAvanA tu samagre'pi bhAratavarSe vihRtya lokAnugrahakaraNasyA''sIt, kintu rAjJaH siddharAja - jayasiMhasyA'nyeSAM coparodhAt tathAgUrjaradeze vizeSatazcA'Nahillapurapattane vAse'dhikaM paropakArAdilAbhaM dRSTvA te tatraiva sthitAH / tatra ca pratyahaM rAjAsthAne gacchatAM teSAM samudAradRSTi-sarvagrAhividvattA- tIvramedhA'nanyasadRzakAvyapratibhA-samanvayavAditApramukhaguNAnAmadhikAdhikaparicayena rAjA tAn prati vizeSasamAdaravAn jAto, jAtazcA'yaM maNi- kAJcanasaMyoga ubhayoH, yataH eka AsIt yuganirmAtA'nyazca saMskAranirmAtA, ekaH samaravijayI anya: 28 Jain Education Internationa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svavijayI, ekaH kAvya-kalApriyo'nyaH kAvya-kalAsarjakaH, ekaH pracaNDazaktimAn anyastu asAdhAraNapANDityavAn / rAjJo hi svasvapnA AcAryai reva phaliSyantIti zraddhA dRDhA jAtA / / atha ca rAjJo vRttiM tAn pratyeva prahvIbhUtAM, teSAM ca sarvatrA'dhikaM mahattvaM dRSTvA bahUnAM hRdayeSu IrSyAgniH prajvalitaH / cintitaM ca tairyad 'yadyevameva rAjA etAdRzAn mahattvayutAn kariSyati tadA'smAkaM kA'pi gaNanA naiva bhaviSyati' / ataste 'kathamapi hemacandrAcAryANAM chidrAnveSaNaM kRtvA rAjJe tannivedanIyaM rAjJA ca tiraskAraNIyAste' ityAzayA chidrAnveSaNe pravRttAH / itazca caityaparisare pratyahaM hemacandrAcAryANAM dharmopadezarUpANi pravacanAni pravartante sma / bahavaH zrAvakajanA anye'pi cA''cAryaguNa-vANyAdibhiH samAkRSTAH pradhAnapUruSAstAni zrotuM samAgacchanti sma / tadaikadA''cAryaiH sthUlabhadramuneH kathA zrAvitA yathA - kathaM sthUlabhadreNa saMsAratyAgaH kRta, kathaM cA''tmasAdhanAM kRtvA kAmavijayo jitendriyatvaM ca sAdhitaM, tatazca kathaM pUrvaparicitavezyAgRhe cAturmAsyaM kRtvA SaDrasayutaM bhojanaM gRhNatA'pi manasi smarasyA'vakAzo na dattaH pratyuta sA vezyA dharmamArge pratibodhya vrata-niyamAdi grAhiteti / dharmakathAM zrutvemAM janAH prasannA jAtAH sthUlabhadramunezca vairAgyaM prazaMsitavantaH / kintu tatrA'vasare kazcaneAlurapi tatropasthita AsIt / tena ca 'labdhaM mayedaM chidra'miti hRSyatA dvitIyadine rAjaparSadi sarveSAM purataH kathitaM 'yadete jainAcAryAH kIdRgasamaJjasaM kathayanti nanu ? kiM kazcana vezyAgRhe'pyuSitvA SaDrasamayaM bhojanamapi ca kRtvA virAgI sthAtuM zaktaH khalu ? zrUyatAm - vizvAmitra-parAzaraprabhRtayo ye cA'mbu-patrAzinaste'pi strImukhapaGkajaM sulalitaM dRSTvaiva mohaM gatAH / 29 Jain Education Internationa Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAraM saghRtaM payo- dadhiyutaM ye bhuJjate mAnavA steSAmindriyanigrahaH kathamaho dambhaH samAlokyatAm // ' etannizamya siddharAjajayasiMhena sAdaramAcAryAH pRSTAH 'prabho ! kimatra tattvam ?' AcAryairapi svasthatayA kathitaM - 'rAjan ! etasya kathanamucitameva, kintu tat pAmarAnAzritya / siMhasadRzaparAkramANAM tvanyadeva vilasitaM yaduktam --- siMho balI dviradazUkaramAMsabhojI saMvatsareNa ratimeti kilaikavAram / pArApataH kharazilAkaNabhojano'pi kAmI bhavatyanudinaM bata ko'tra hetuH ? // ' etacchravaNena prasanno nRpastamIrSyAluM kathitavAn - 'bhoH ! tvayA'tra kimapi vaktavyaM vA ?' tadA sa etatpratyuttaraM dAtumakSamo'dhomukha upaviSTaH / rAjA'pi ca taM sabhAjanAMzcoddizya kathitavAn - 'pratyuttaraM dAtuM yadi sAmarthyaM na syAt tadA rAjasabhAyAM yathAkathaJcit kathanena svIyalaghutaiva prakaTIbhavati' / etena sa lajjito jAtaH / athaikadA kenacidanyenerSyAlunA rAjasabhAyAM kathitaM rAjJe 'svAmin ! ete jainA: sarvathA nAstikAH santi, te pratyakSadaivatamapi sUryaM na manyante, tatpUjAdikaM ca naiva kurvate' / etacchrutvA rAjJA''cAryAbhimukhamavalokitam / tadA hemacandrAcAryaiH pratyutpannamatitayA kathitaM 'rAjan ! vayaM jainA yathA sUryamArAdhayAmastathA tu na ke'pyArAdhayanti / tasmin nabhastalasthita eva vayaM jalAzanAdi gRhNImo nA'nyathA / - 30 Jain Education Internationa Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhAma dhAmadhAmedaM vayameva hRdi sphuTam / yasyA'stavyasanaM prApte tyajAmo bhojanodake / / anye tu na paramArthataH sUryArAdhakAH, yataH payodapaTalaizchanne naiva kurvanti bhojanam / astaGgate'tibhuJjAnA aho bhAnoH susevakAH // astaGgate ca sUrye bhojanAdInAM tyAgAdi mahatphalaM prApyeta / etadarthe ca maharSiNA vyAsenA'pyuktam ye rAtrau sarvadA''hAraM varjayanti sumedhasaH / teSAM pakSopavAsasya phalaM mAsena jAyate // ' zrutvaitat prasannaH siddharAjaH sabhAsada uddizyoktavAn - "vicAryaiva vaktavyaM sarvathA, na punaravicArya'ti / evamevA'nyadA rAjasabhAyAM samAgatebhyaH sarvebhyo'pi dharmagurubhyo'nyapaNDitebhyazca rAjJA pRSTaM - 'mAnyA dharmaguravo vidvAMsazca ! ahaM jJAtumicchAmi yadatra jagati pAtraM kim ?' tadA taduttararUpeNA'nyAnyairdharmagurubhiH paNDitaizca svasvasampradAyAnusAraM ye vartante ye vA'mukaM darzanaM manyante te pAtramiti pratipAditam / etena rAjJaH santoSo naiva jAtaH / athaitAvatA'pi hemacandrAcAryA maunamAzrityaivopaviSTA Asan / etadupalakSya rAjJA sAdaramAcAryAH pRSTA imamevA'rtham / etadvilokya bahava IrSyAlavo hRSTA jAtA yadadhunA jainatvAdete jainamunireva pAtramiti kathayiSyanti, tadA ca te'pi sAmpradAyikA matAgrahiNazcaiveti siddhaM bhvissyti| tatazca rAjA jainebhyo vimukho bhaviSyatIti / kintu hemacandrAcAryANAM piNDamanyayaiva mRttikayA nirmitamAsIt / tairuktaM - 'rAjan ! zrUyatAm / pAtraparIkSA tu svavivekanaiva jAyate na tu kasyacit kathanena / etadarthe mahAbhArate 31 Jain Education Internationa Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvaipAyanarSi-yudhiSThira-bhImAnAM saMvAdo'sti, taM zRNotu' / 'ekadA dvaipAyanarSirhastinApuramAgato rAjaprAsAde ca yudhiSThireNa saha ca kAJcid AvazyakI carcA kartumupaviSTaH / tadA yudhiSThireNa bhImamAhUya kathitaM - "bhoH ! bhavAn dvAri tiSThatu, kaJcidapyantarmA pravezayatu" / so'pi tat svIkRtya dvAri sthitaH / tAvatA tatra dvau janau dAnagrahaNArthamAgatau / tatra 'kasmai dAnaM dAtavya'miti nirNItumakSamo bhImo'ntargatvA yudhiSThiraM pRcchati sma "mUrkhastapasvI rAjendra ! vidvAMzca vRSalIpatiH / ubhau tau dvAri tiSThete, kasmai dAnaM pradIyate ? // " tadA yudhiSThireNoktaM - "sukhAsevyaM tapo bhIma ! vidyAkaSTadurAsadA / vidvAMsaM pUjayiSyAmi, tapasA kiM prayojanam ? // " bhImo'pi vicArako'sti / tenoktaM - "bandho ! zrUyatAM tAvat - zvAnacarmagatA gaGgA, kSIraM madyaghaTasthitam / apAtre patitA vidyA kiM karoti yudhiSThira !? // " etasya zravaNena yudhiSThirasyA'pyasAmaJjasyaM jAtam / "kimadhunAkartavya"miti sa cintAkulo jAtaH / tadA dvaipAyanarSiNoktaM "na vidyayA kevalayA, tapasA cA'pi pAtratA / yatra jJAnaM kriyA cobhe, taddhi pAtraM pracakSate / / " tatazca dvayorapi yudhiSThira-bhImayoH samAdhAnaM jAtam / ' 'ato rAjan ! evaM vivekena jJAna-kriyobhayayuktaM pAtraM nirNetavyam' / etacchrutvA rAjA prasanno jAtastasya cA''cAryAn prati 32 Jain Education Internationa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdaro'dhiko jAtaH / evaMrItyaivA'nyadA rAjJA 'ko dharmo mayA samAcaritavyaH ?' iti rAjasabhAyAM pRSTe pUrvoktanItyaiva hemacandrAcAryaizcArisaJjIvanIcAranyAyadRSTAntaM zrAvayitvA dharmaparIkSA kathaM kartavyeti jJApitaM sarvadarzana-sammAnenaiva satyadharmo mArgazcA''rAdhyate iti kathitam / etena rAjJaH samabhAva ito'pi vRddhiGgataH / atha caikadA hemacandrAcAryAzcaityaparisare zrIneminAthacaritaM varNayanto'vasaraprAptaM pANDavacaritaM varNitavantaH / tatra ca 'pANDavA jainadIkSAM gRhItavantaH siddhAcale cA'nazanaM gRhItvA nirvANaM prAptavantaH' ityapi savistaraM varNitavantaH / etacchrutvA kecaneAlavaH siddharAjasyA'gre - 'jainA ete smRtervidrohaM kurvanti, tatroktAd viparItaM bhaNanti / etenA'smatpure'riSTamapi kadAcidutpadyate'tyAdikamadhikSepaM kRtavantaH / tadA siddharAjo'pi teSAM samakSavA''cAryAn etadviSayaM spaSTIkartuM vijJapayAmAsa / AcAryA api tadA mahAbhArata-varNitapANDavebhyo jainazAstravarNitapANDavAnAmanyatvaM mahAbhAratasya sandarbheNaiva pratipAdya sarvamapi spaSTIkRta-vantaH / etena tuSTo rAjA tAn sAdaraM prazaMsitavAn / evaM caitAdRzairbahubhyaH prasaGgebhyo jJAtaiH zrIhemacandrAcAryANAM samanvayakAritA-samudAradRSTi-klezAkaraNa-bahuzAstrajJatA-pratyutpannamatitA-nirAgrahitA-sarvagrAhipANDityAdibhirguNairnitarAmabhi-bhUto rAjA tAn pratyadhikAdhikamAdaravAn jAtaH / prAyaH sarvakAryeSu ca teSAmabhiprAyaM pRcchati sma / kiJca, siddharAjajayasiMhasya putro nA''sIt / ato vaikrame * cArisaJjIvanIcAranyAyadRSTAntaM pariziSTe vilokyatAm / + ayaM prasaGgo yathA prabhAvakacarite varNitaH sa sarvo'pi pariziSTe vistareNa pradatto'sti / kRpayA tatraiva vilokyatAm / 33 Jain Education Internationa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1185tame'bde tena putrakAmanayA pAdacAreNa tIrthayAtrA kRtA / tasya namravijJaptyA ca hemacandrAcAryA api sahaiva yayuH / tadavasare tenA'ti nikaTatayA''cAryANAM jIvanaM vilokitaM, teSAM ca tyAgatapaH-zuddhiH-niHspRhatA-svasthatAdayo guNA apyanubhUtAH / tatastenA''cAryaiH sahaiva zatruJjayatIrtha-girinAratIrtha-somanAthatIrthAdInAM yAtrA kRtaa| yAtrAnte ca tenA''cAryebhyo vijJaptaM - 'prabho ! bhavatAM yoga-jJAnabalena kRpayA vilokyatAM yanme putro bhaviSyati na vA?' tadA''cAryairapi somanAthasamIpasthe koTinagare (koDInAra) gatvA dinatrayopavAsaizcA-'mbikAdevImArAdhya prasannIkRtya ca 'siddharAjasya putro bhaviSyati na ve'ti pRSTam / devyA kathitaM - 'siddharAjasya bhAgye santAnasukhaM nAsti / so'putra eva mariSyati / tasyA'nvaye tu tadbhAtustribhuvanapAlasya putraH kumArapAlo rAjA bhaviSyati / etadarthasaMvAdinI ceyaM gAthA purA vikramAdityAya rAjJe siddhasena-divAkarasUribhiH kathitA''sIt punne vAsasahasse sayaMmi varisANa navanavaiahie (1999) / hohI kumaranariMdo tuha vikkamarAya ! sAriccho // ' iti / / tato devyantarhitA / AcAryairapi yathAtathaM sarvamapyetat siddharAjasya kathitaM, 'bhAgyAdadhikaM na kadA'pi prApyate'to vRthA zokaM mA kRthAH' iti sAntvanamapi pradattam / tataH siddharAjenaitat pramANIkartuM naimattikA apyetadarthaM pRSTAH / tairapi ca svIyanimittabalena tat tathaiva dRSTvA rAjJe niveditam / etena siddharAjasya mahad duHkhaM jAtam / kumArapAlasyopari tasya hRdaye dveSabhAvo jAgRtaH / tena cintitaM yad 'yAvadayaM jIviSyati tAvanme putro naiva bhaviSyati, ata enameva prathama pRSTha - 24sthA TippanI vilokyatAm / 34 Jain Education Internationa Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAtayAmi' / tatastena kumArapAlaM mArayituM bahavaH prayatnAH kRtAH kintu bhAgyabalAt sa sarvadA'pi rakSito'bhavat / I itazca cAmuNDarAyazAsanakAlAdeva caulukyAnAM mAlavadezaM jetuM svapna AsIt / siddharAjajayasiMho hi svaparAkrameNa taM svapnaM saphalIkRtavAn / tena mAlavezo naravarmA bhISaNayuddhe jito mAlavadeze ca svazAsanAdhikAro niyojitaH / yadA sa svanagaraM pratinivRttastadA samastaprajAbhistasya vijayaM nimittIkRtya mahotsavaH kRtaH / sarvairdharmagurubhirapi tadavasare tasyA''zIrvacanAnyuktAni / yadA ca rAjA hemacandrAcAryANAM purataH samAgatastadA tairapi tasyA''zIrvAdarUpeNa zloko'yamuktaH - bhUmiM kAmagavIM svagomayarasairAsiJca, ratnAkarA ! muktAsvastikamAtanudhvamuDupa ! tvaM pUrNakumbhIbhava | dhRtvA kalpatarordalAni saralairdigvAraNAstoraNAnyAdhatta svakarairvijatya jagatIM nanveti siddhAdhipaH // tacchravaNena siddharAjasya hRdaye'pAra Anando jAtaH / sa AcAryAn sAdaraM namaskRtya svaprAsAdaM gataH / tata AsthAnamaNDape tena dhArAnagaryA AnItAni sarvANyapi vastUni pradarzitAni / teSu caiko granthasaGgraho'pyAsIt / taM nirIkSamANo rAjA bhojavyAkaraNaM nAma granthaM dRSTvA''cAryAn pRSTvAn - 'prabho! kimetaditi / AcAryairapi taM granthaM vilokya bhojarAjaprazastiH kRtA, kathitaM ca 'bhojarAjena vyAkaraNametad viracitamasti, adhunA ca gUrjaradeze bahutredameva vyAkaraNaM pAThyate / etannizamya siddharAjena cintitaM 'mayA yat parAkramasphoraNaM kRtvA mAlavadezo jitastattu pAzavaM balamAsIt / yadyahaM tasya sarasvatIdhAmnaH saMskAritAM sAhityasRSTi cA'tra prakaTayeyaM taryeva me vAstaviko jayaH' / tatastena sabhAyAM sthitAn paNDitAnuddizya kathitaM - 35 Jain Education Internationa Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kimasmAkaM deze nAsti tAdRzaH ko'pi paNDito yaH svapratibhayA nUtanaM vyAkaraNaM viracayet tathA cA'smaddeze'smadIyameva vyAkaraNaM pAThyeta ?' vidvAn ko'pi kathaM nAsti deze vizve'pi gUrjare / sarve saMbhUya vidvAMso hemacandraM vyalokayan // sarvairapi paNDitaiH kathitaM - 'rAjan ! vyAkaraNAdigranthasRSTadhai kila hemacandrAcAryA eva prabhaviSNavo nA'nyaH kazcit' / siddharAjasya manasi tu teSAmeva nAmA'vartata kintu tena sarveSAM sAmpatyamapi prAptam / tenA''cAryebhyo vijJaptam yazo mama tava khyAtiH puNyaM ca muninAyaka ! / vizvalokopakArAya kuru vyAkaraNaM navam // * hemacandrAcAryairapi tasya vijJaptiH svIkRtA kAzmIrAdidezebhyazca vividhavyAkaraNagranthA AnAyitAH / tatasteSAM gabhIrAdhyayanAvalokana-vivecanAdipurassaraM tairalpenaiva kAlenA'STAdhyAya - dvAtriMzatpAdamayaM salaghu- bRhadvRttikaM sAGgopAGgaM ca vyAkaraNaM siddha- hemacandrazabdAnuzAsanaM nAma viracitam / tena saha dhAtupAThaH, dhAtupArAyaNaM, zabdakozo'bhidhAnacintAmaNinAmamAlAbhidhAnaH, anekArthasaGgrahaH liGgAnuzAsanaM, kAvyAnuzAsanamalaGkAracUDAmaNi- vivekavRttiyutaM, chandonuzAsanaM, nighaNTuH, dezInAmamAlAbhidho dezyazabdAnAM kozaH, dvayAzrayamahAkAvyaM cA'pi viracitam / + * tenA'tivistRta-durAgama viprakIrNa- zabdAnuzAsanasamUhakadarthitena / abhyarthito niravamaM vidhivad vyadhatta zabdAnuzAsanamidaM munihemacandraH // - (siddhahemavyAkaraNaprazasti:) + eteSAmanyAnAM ca granthAnAM paricayo'traiva pustake'nyatrA''lekhito'sti / kRpayA tatraiva vilokyatAm / 36 Jain Education Internationa Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvo'pyeSa granthasamUhaH siddharAjasya rAjapurohitena sabhApaNDitaizca triH sUkSmekSikayA paThito 'vizuddha eSa' iti ca kathitam / etenA'tIvA''nanditena rAjJA vyAkaraNamanye ca granthA samahotsavaM gajaskandhamAropya samagre'pi nagare zobhAyAtrA vihitA, tatsatkAra-sammAnAdi ca kRtam / tatasteSAM granthAnAM zatazaH pratayo lekhayitvA dezavidezeSu prahitA, gUrjaradeze ca sarvatra kAkalakAyasthanAmAnaM vyAkaraNapaNDitaM niyojya teSAmadhyayanAdhyApanAdi prArabdham / siddharAjasya svadeze sAhityasRSTeH saMskAradAnasya ca svapnA hemacandrAcAryadvArA phalitA jAtA iti taddhRdayaM sarvathA santuSTaM jAtam / tanmanasi tadAsthAne ca hemacandrAcAryANAM sthAnaM prathamaM jAtam / AcAryANAM darzanenaiva sa cittanirvRtiM labhate sma / pade pade sa hemacandrAcAryANAM mArgadarzanamapekSate sma / AcAryA api nirapekSabuddhyaiva tasya niravadyaM mArgadarzanaM kurvate sma / sahaiva sAhityasarjanaM prajAbhyazca niravadyajIvanapaddhateH zuddhadharma-saMskArANAM copadezaM kurvate sma / adya yA gUrjarAdibhASopayujyate tasyAH mUlaM yA'pabhraMzabhASA'sti tasyA vyAkaraNaM pUrNasvarUpaM ca taireva prastutam / tena sA bhASA, tatphalatvena ca gUrjarabhASA sunibaddhA jAtA / gUrjaradezasya svIyA bhASA prAptA, bhASAmAdhyamena caiva saMskArANAM poSaNaM prAptam / [ato gUrjaradezaH sarvadA'pi ca teSAM kRtajJa RNI caivA'sti / etat sarvaM vilokya siddharAjaH sarvathA samAdhAnaM prAptavAn / vAraM vAraM cA''cAryAn prati kArtazyaM prakaTitavAn / kiJca, atredaM cintanIyam - hemacandrAcAryairhi svaguNAnuraktasiddharAjapArve - jainadharmo rAjyAzrito bhavet, rAjA ca jainadharmopAsako bhavet - ityetadarthaM na kadA'pi prayatitaM na vA tadarthaM rAjakIyacAturyamupayuktam / tathA 37 Jain Education Internationa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddharAjaM tatsabhAsado vA prabhAvitAn kartuM taiH samanvayavAditvaM naiva prakaTitaM sAdhitaM vA kintu teSAM sahajaprakRtireva samanvayitAyA AsIt / svasampradAyasyonnatirbhavet, jainAnAM ca zreSThatvaM bhavedityAdi taiH svapne'pi naiva vicAritamAsIt / sahaiva siddharAjo'pi vicArakaH sarvadharmAn pratyudAramatavAMzcA''sIt / sa yasya kasyA'pi kathanaM vinA vimarzena svIkuryAdityetat sarvathA'sambhavamAsIt / sa kevalaM guNAnurAgeNaiva hemacandrAcAryAn pratyAkRSTo jAtaH, yatastena teSa sahajaM zItalatApradaM tejaH, mAdhuryaM, zAntaH samabhAvaH, sarvadarzanasaGgraho'nanyasadRzI ca vidvattetyAdayo guNA dRSTA anubhuutaashcaa''sn| svabhAvasiddhena guNAnurAgeNa sa devabodhasadRzagarviSThapaNDitapurato'pi bhUmAvevopavizati sma / evaM sthite - hemacandrAcArya rAjyAzrayaM prApta prapaJcAH kRtAH, siddharAjo vA taizcATukathanAdibhiH prabhAvita - ityAdikathanaM sarvathA'yogyaM dvayorapi ca prmaannpurussyor-nyaaykrm| hemacandrAcAryAH hi karmayogitayA kevalaM niSpakSatayA sarveSAM samanvayakartAraH samabhAvino lokapriyAzca sAhityasraSTAra Asan / dharmAcAryatayA ca te tyAgino virAgino niHspRhA niSkarmiNazca sAdhupuruSA Asan / tatpuratazca siddharAjo jayasiMho hi kulaparamparayA yadyapi zaivadharmI AsIt tathA'pi rAjatvena sarvadharma-sammAnakArI niSpakSo'sAmpradAyiko nyAyI cA''sIt / tasya sabhAyAM sarve'pi dharmAcAryAH samAgacchanti sma, jaineSvapi hemacandrAcAryebhyaH pUrvameva tasya vIrAcArya-maladhArihemacandrasUripramukhAcAryANAM gADhaparicaya AsIdeva / evaMsthite'pi sa kevalaM hemacandrAcAryANAM guNairasAdhAraNapANDityena vizAlapratibhayA caivA''kRSTa AsIt / satyaM tattvaM ca kim ? iti jJAtuM tasya tIvrotkaNThA''sIt, sA ca hemacandrAcAryareva zamitetyatastenA''cAryA svamArgadarzakatvena sthApitAH / dvAbhyAmapyAbhyAM yugapuruSAbhyAM sammIlya gUrjaradezaH sAhityasaMskAra-samRddhyAdibhiH sanAthIkRtaH, lokAnAM vidyAbhirucirvadhitA, 38 Jain Education Internationa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSatazca samagramapi dezaM tau samanvayadharmiNaM vidhAtuM saphalau jAtau / adya gUrjaradezaH samagre'pi bhAratavarSe'dhikasahiSNuradhikatayodAramatavAdI ca yadasti tasya mUlakAraNatvena hemacandrAcAryAH, syAdvAda:(samanvayavAdaH), siddharAjajayasiMhaH kumArapAlazcA'sti; gUrjarabhASA, gUrjarAsmitA cA'pi eteSAmeva kAraNAdadyaparyantamakSuNNA vartate / astu, prakRtaM prastumaH - siddharAjena pUrvoktaguNAlaGkRtena satA'pi santAnarahitatvAt kumArapAla-mAtsaryapreritena ca kumArapAlaM hantuM ghAtayituM vA bahavaH prayatnAH kRtAH, kintu bhAgyabalIyastvAt tasyA'nyAnyajanasAhAyyena ca sa sarvadA rakSito jAtaH / etena siddharAjasya vairavRttiratIva vRddhiGgatA''sIt / ataH kumArapAlo'pi tadbhayena dezatyAgaM kRtvA karNATa-kAJcI-kollApura-mAlavacitrakUTAdideza-pradezeSu vicaritaH prAyazca dezasya sarveSAmapi tIrthAnAM yAtrA'pi tena kRtA / etat sarvaM svIyaguptacarebhyo jJAtvA siddharAjena dezAd bahirapi taM mArayituM sainikAH preSitAH kintu tadA'pi sa rakSito jAtaH / vAgbhaTTamantrI, sajjanamantrI, AligamantrI, AligakulAlaH, jAmbamantrI, bhImAbhidhakSetrapatiH, kaTuvaNika, devazrIH, vausiribrAhmaNaH - ityAdayastaM vipatkAle bahu sAhAyyaM kRtavantaH / dvi-travAraM ca hemacandrAcAryairapi sa rakSita AsIt rAjabhaTebhyaH / tatastaM sAntvayitvA bhaviSyatkAle ca sa eva nRpatirbhaviSyati - iti cA''zvAsya prahita AsIt / etadapi taiH kevalaM jainamunisahajayA dayAvRttyA karuNayA caiva kRtaM, na punarbhAvini kAle kaJcillAbhaM prAtum / tatazca vaikrame 1199tame varSe siddharAjo jayasiMhaH svargataH / tatastasya mantribhiryAvad yogya uttarAdhikArI na prApyeta tAvat sarvA'pi rAjyavyavasthA kRtA, janairapi ca siddharAja Jain Education InternationaFor Private Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNAnuraktaistatra sAhAyyaM kRtam / yadA ceyaM vArtA kumArapAlena jJAtA tadA zIghrameva so'jJAtavAsaM tyaktvA'NahillapurapattanaM prApto dhairya parAkramaM ca pradarzya svayogyatAM pramANIkRtavAn / ato mantribhirdezajanaizca sa eva rAjatvenodghoSya 1199tame vaikramAbde mArgazIrSakRSNadvitIyAyAM mRgazIrSanakSatre ravivAsare rAjye'bhiSiktaH / rAjyAbhiSekakAle ca tasya vayaH paJcAzadvarSebhyo'pyadhikamAsIt / rAjyaM prApyaidamprAthamyena tena sarve'pi nijopakAriNaH smAraM smAraM pratyupakRtAH / atha siddharAjasya mRtyoranantaraM tadadhInA bahavo rAjAno'nye'pi ca kecana svatantrIbhUya gUrjaradezaM virudhya vartitumArabdhAH / ataH kumArapAlasya rAjyaprApteH prArambhikavarSANi tu virodhinAM virodhasya copazame eva vyatItAni / tenA'tyadhikaM parizramaM kRtvA sarve'pi zatravo virodhinazca jitAH / tasya jIvanasya prabhUtaH kAlo bhramaNe eva vyayita AsIdatastasya zAstrajJAnaM yadyapi nyUnamAsIt tathA'pi vyavahArajJAnamanubhavajJAnaM ca pUrNamAsIt / zastravidyAyAmapi sa nipuNo mahAyodhazcA''sIdataH sainikeSu so'tIva priya AsIt / tena nijaM samagramapi vyavahArajJAnaM yuddhakauzalaM copayujya samagrAH zatravaH parAjitya mitrIkRtya cA'STAdazadezeSu svazAsanaM sthApitam / te ca dezAH sapAdalakSaH (zAkambharI), mAlavaH, koGkaNaH, sindhudezaH, yavanadezaH (turkastAnaH), kAzI, magadhadezaH, gauDadezaH, kAnyakubjaH, dazArNadezaH, cedIdezaH, mathurA, rAjasthAnaM, mahArASTra, vidarbha:, kurudezaH, paJcanadaH, saurASTradezaH - ityAdaya Asan / / etAvatA ca prAyo dazavarSamitaH kAlo vyatItaH / tadanantaraM sa sthiro jAtaH / idAnIM tasya vayaH prAyaH SaSTivarSamitamAsIt / atastena cintitaM - 'mama rAjyAdikaM sarvamapi susthaM jAtamasti / etAnA 40 Jain Education Internationa Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhunA mayA zeSamAyuH zAntyA dharmasAdhanaM kRtvA vyayitavyam' iti / tasya hemacandrAcAryANAmupakArA api smRtipathamAgatAH / ataH sa teSAM caraNayoH patitvA vyajJapayat - 'prabho ! mama rAjyamidaM bhavadadhInamevA'to bhavanta evainaM rAjyaM svIkurvantu, ahaM bhavadAjJAkArI sevako bhaviSyAmi' / AcAryAstu tasmai svIyamaryAdAM bhautikavastuSu ca viraktiM bodhayitvA kathitavantaH - bhuJjImahi vayaM bhaikSyaM, jIrNaM vAso vasImahi / / zayImahi mahIpRSTe, kurvImahi kimIzvaraiH ?' // etenA'dhikaM santuSTo rAjA tAneva svagurutvena sarvakAryeSu ca mArgadarzakatvena sthApitavAn / tataH pratyahaM sa teSAM pAdamUle dharma nIti ca boddhaM gacchati sma / tena hi svajIvane zAstrajJAnamatyalpaM prAptamAsIdataH sa tasminnapi vayasi paThitumArabdhavAn / sarvaprathama sa kAmandakIyarAjanItiM paThitavAn / tatastena vyAkaraNa-kAvyasAhityAdInAmapyadhyayanaM kRtaM tadabhyAsena cA''tmanindAdvAtriMzikAbhidhaM kAvyamapi viracitamAsIt / tataH so'nyAnyazAstrANyapi paThitavAn / asmin vayasi jJAnaprAptestasya niSThAmAlokya janaistasmai vicAracaturAnana iti birudaM pradattamAsIt / tasya guNasampadapi nirupamA''sIt / yAdRzo vIraH sa tAdRza eva saMyataH, yathA nItinipuNastathaiva dharmaparAyaNo'pi, yadyapi durdharSastathA'pi saumyaH, tAttvikabuddhirapi vyavahArakuzalo'nubhavajJAnI ca, AvazyakatAyAM satyAM koTityAgyapi vyavahAre mitavyayI, yAdRzazca parAkramI tAdRza eva kSamAvAn sa AsIt / tasya parAkrama-kauzalAdibhigUrjaradezasya gauravaM caramazikharaM prAptam / atha vaikrame 1207tame saMvati hemacandrAcAryANAM mAtuH sAdhvyA antakAlaH sannihita AsIt / tayA'pi ca svasthena samAdhiyutena ca manasA'nazanaM svIkRtamAsIt / tadAtve zrAvakaista Jain Education InternationaFor Private Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tpuNyArthaM koTitraya - mitadhanaM vyayituM nirNItaM ghoSitaM ca / hemacandrAcAryA api tatropasthitA Asan / mAtrA dhanavyayaghoSaNaM zrutvA putrAbhimukhamAlokitam / tadA tairapi mAtuH kRte lakSatrayamita zlokasarjanapuNyamudghoSitam / tacca zrutvA sA prasannA jAtA parameSThinamaskAra zravaNa-dhyAnAdipurassaraM ca samAdhimaraNaM prApya divaGgatA / tata Arabhya hemacandrAcAryA adhikAdhikasAhityasarjanAnuSaktAH kAlaM gamayanti sma / ekadA kumArapAlena dharmacarcAyAM jijJAsayA 'jIvanasya sArthakyaM kutra kathaM ve 'ti AcAryAH pRSTAH / tadA tasya satyajijJAsAM jJAtvA''cAryaiH kathitaM yad - 'jIvanasArthakyaM hi bodha (jJAna) - zraddhA (darzana) - AcaraNa ( cAritra) rUpAyA ratnatrayyA ArAdhane vidyate / ya enAM ratnatrayIM mano- vAkkAyayogaiH sampUrNatayA''rAdhayati tasya kasyA'pi sampradAyasyA'nuyAyitvaM nA''vazyakam / etadArAdhanenaiva sa kRtArtho bhavet / tato rAjA'pi yathAvabodhaM sazraddhaM sadAcaraNe rato'bhavat / athA'nyadA nagaracaryAM kurvan sa vadhArthaM saunikagRhe nIyamAnAn pazUn vyalokata / pazUnAmArtanAdAn zrutvA tasya hRdayaM karuNayA dravIbhUtam / sahaiva tanmanasi glAnirapi saJjAtA yad - 'rAjye yadetAdRzaM hiMsAdikAryaM bhavati tasya sarvasyA'pi uttaradAyitvaM mamaiva' / sa satvaraM gurUNAmantikaM gatvA'trA'rthe teSAM mArgadarzanamayAcata / tairapi 'dayaivA'hiMsaiva ca sarveSAmapi dharmANAM mUlamastI'ti prarUpitaM kathitaM ca - zrUyate sarvazAstreSu sarveSu samayeSu ca / ahiMsA lakSaNo dharmastadvipakSazca pAtakam // 1 // kSamAtulyaM tapo nAsti, na santoSAt paraM sukham / na maitrIsadRzaM dAnaM, na dharmo'sti dayAsamaH // 2 // 42 Jain Education Internationa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tatra ca pUrNatayA prayatno vidhAtavyaH' iti copadiSTam / etacca kumArapAlAyA'tIva rucitam / tena svIye sarvasminnapi rAjye'mArighoSaNaM kRtaM, mAMsabhakSaNaM ca sarvathA tyAjitam / etAvadeva na, tena svarAjye vasatAM sahasrazaH saunikAnAmapi mAMsavikrayaNAdivRtti tyAjayitvA nUtanAM vRttimArabdhaM sUcitaM, varSatrayaM yAvat teSAM nirvAha: syAt tAvanmitaM dhanamapi tebhyaH pradattaM rAjakozAt / tataH zanaiH zanaistena svazAsane sarvatraivamevA'mArighoSaNaM kRtaM pUrNatayA ca pAlitam / tacca pAlanaM tathA kAritaM tena yathA kutrA'pi ko'pi 'mriyasva-mAraye'tyAdi vacanaprayogamapi kartuM nA'numanyate sma / yadi sa tathA prayogaM kuryAt tadA tasya kaThoradaNDaH prApyeta / etadamArighoSaNaM rAjapuruSANAM sAmantAnAmanyeSAM ca janAnAM nirbalatvaM bhIrutvaM vA'bhAsata / kintu kumArapAla: svanirNaye dRDha evA'vartata / tasyA'vicalaM matamAsId yad bala-parAkramau anyad vastu, dayA'hiMsA cA'nyadeva vastu / dayAyA ahiMsAyAzca pAlanena na ko'pi nirbalo bhIrurvA bhavediti / athA'Nihallapurapattane caulukyAnAM kuladevyAH kaNTakezvarIdevyA mandiramAsIt / tasmin prativarSa - mekavAraM zatazo mahiSAdijIvAnAM balidAnaM kRtvA naivedyarUpeNa devyai samarpyate sma / balidAnaniyamaH kulaparamparAgata AsIt / sa kadAcidapi parAvartayituM na zakyate sma / yadA tadavasaraH samAgatastadA kumArapAlo hemacandrAcAryANAM mArgadarzanaM prAtuM teSAM pArzve gata: / yadA sa tatra gatastadA janaiH sarvairapyUhitamAsId yadadhunA''cAryANAM parIkSA bhaviSyati / yato yadi sa tanniSedhaM kuryAt tadA nRpasya hAnirbhaviSyati, tathA te tadvidhAnAnumatiM dAtumapi naiva zaktAH, spaSTatayA hiMsAtvAt tasya / kintu sarveSAmAzcaryamadhye taiH kumArapAlasya kathitaM - 'rAjan ! bhavataH kuladevyAH kaNTakezvaryAH 43 Jain Education Internationa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRte balidAnArthaM pazUn dadAtu tsyai'| etacchravaNenA'vAGmRkA jAtAH sarve yAvat, tAvat tairuktaM - 'kintu, teSAM pazUnAM vadho naiva kartavyaH / api tu jIvanta eva te devyai samarpayitavyAH / yadi tasyAsteSAM mAMsasyecchA syAt tadA sA svayameva grahISyati / yadi sA na grahISyati tadA mantavyaM yat sA sarveSAM jantUnAM mAtRbhUtA kathaM teSAM svasantAnAnAM prANAnapahRtya mAMsaM gRhNIyAt ?' iti / sarveSAM niSedhe virodhe ca jAte'pi kumArapAlena guruvaco'GgIkRtya tathaiva jIvantaH pazavaH samarpitA devyai / ArAtri ca mandire eva sthApitAste / dvitIyadine ca prAtastAn tathaiva jIvanto dRSTvA sarve'pi janA hRSTAH abhavan / yadyapi devyAH purohitena kumArapAlo bahu bhAyito bhatsitazca tathA'pi sa svanirNaye dRDho'vicalazcaivA'vartata jIvadayAmahiMsAM ca pAlitavAn / tasyedRzIM dRDhatAM dayA-'hiMsAdau ca gADha zraddhAM vilokya kavibhirbahu prazaMsitaH sa tadguravazca - pUrvaM vIrajinezvare bhagavati prakhyAti dharma svayaM prajJAvatyabhaye'pi mantriNi na yAM kartuM kSamaH zreNikaH / aklezena kumArapAlanRpatistAM jIvarakSAM vyadhAt yasyA''sAdya vacassudhAM sa paramaH zrIhemacandro guruH / / (kaviH zrIdharaH) tathA AjJAvartiSu maNDaleSu vipuleSvaSTAdazasvAdarAdabdAnyeva caturdaza prasRmarAM mAriM nivAryojasA / kIrtistambhanibhAMzcaturdazazatI-saMkhyAn vihArAMstathA klRptvA nirmitavAn kumAranRpatijaino nijainovyayam / / (mantrI yazaHpAlaH moharAjaparAjayanATake) asyA'mArighoSaNasyaiva kumArapAlakAritasya suphalamidaM 44 Jain Education Internationa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadadyA'pi samagre'pi bhAratavarSe gUrjararAjye eva sarvAdhikatayA'hiMsApAlanaM bhavati, atraiva cA'dhikAdhikajanAH zAkAhAriNo* vidyante / etadanantaraM tena samagrAdapi nijarAjyAnmadyapAna-bUtamRgayA-cauryAdidUSaNAnyapi sarvathA nivAritAni / etat sarvamapi tena kaJcid dharmavizeSa pAlayituM naivA''caritamapi tu kevalaM nijaprajAnAmiha-pAralaukika-kalyANArthamevA''caritam / tatra ca sampUrNamapi mArgadarzanaM preraNaM cA''cAryANAmevA''sId yairhi niSpakSatayA dayAbhAvanayA ca kevalaM vizuddhaM rAjadharmaM kumArapAladvArA pAlayitumeva tat kRtam / anyacca, sarveSAmapi dharmasampradAyAnAmetat sarvamapi hitakAryatvena sammatamevA'sti / ataH 'kumArapAlaM jainarmiNaM kartuM tatazca rAjyAzrayaM prAptuM hemacandrAcAryaiH sarvamapyetat kRta'miti ye manyante tat sarvathA'nucitameva / anyadA madhyarAtre karuNaM vilapantyAH kasyAzcit striyA rodanaM zrutvA kumArapAlo nidrAto jAgRtaH, taduHkhaM dUrIkartuM ca svayameva tAmanveSTuM gataH / nagarAd bahirgatena tena smazAnabhUmau dRSTaM yat kAcit strI sarodanaM vilapantyasti, anyA ca tAM sAntvayantI tatraivopaviSTA'sti / tena tatra gatvA rodanakAraNaM pRSTA sA kathitavatI yad - 'aputrAyA asyA bhartA vANijyArthaM dezAntaraM gatastatraiva mRta - iti vArtAM jJAtvaiSA roditi' / kumArapAlena pRSTaM - 'kimarthameSA'trA''gatya roditi nanu ?' tayoktaM - 'adyA'pyeSA vArtA nA'nyaiH kaizcijjJAtA / yadi nagare evaiSA rudyAt tadA sarvairapi jJAyeta, tathA ca rAjapuruSainiyamAnusAramasyAH sarvamapi dhanaM svAyattIkriyeta / ata evaiSA'trA''gatya roditi' / kumArapAlena * adyatve'pi gUrjararAjye 65% janAH zAkAhAriNo rAjasthAne ca 60% janAH / 45 Jain Education Internationa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahasA smRtaM yad- 'aputrAyA nAryA bhartRmaraNe sarvamapi dhanaM - rudatIvittamityabhidhaM - rAjyakoze kSipyate iti hi sarvatra paramparAgato niyamo'sti' / tena cintitaM - 'yadi sarvamapyasyA dhanAdikaM rAjA gRhNIyAt tadA kathameSA svanirvAhaM kuryAt ? nUnamatyantamayogyo'nucitazca niyamo'styayam' / tato manasaiva taM niyamamapAkartuM nizcitya tena sA rudatI strI bhaNitA - 'putri ! mA rodI: / ahameva so'bhAgyo rAjA yasya bhayena rodiSi tvam / kintu mayA'dya tad dhanaM tyaktuM nirNItamasti / ataH sukhena gaccha svagRhaM, na ko'pi tvAM kadA'pi pIDayiSyati' / tato rAjaprAsAdamAgatya prAtaHkAle sarvAvasare svayamevotthAya ghoSitaM - ' adyaprabhRti rAjyakoze rudatIvittaM naiva patiSyati, mayA hi tAdRzaM dhanaM sarvathA tyaktamasti' / enAM ghoSaNAM zrutvA mantribhiranyaizca rAjapuruSairbahu pratikRtaM kintu kumArapAlena dRDhatayA svanirNayaM jJApayitvA tat tyaktameva, prativarSaM ca tataH prApyamANAni koTizo rUpyakANi tyaktAni / karuNAparItacetasastasyedaM vRttaM jJAtvA prasannIbhUtA AcAryAstaM prazazaMsuryathA - - - na yanmuktaM pUrve raghu - nahuSa - nAbhAgapramukhaiH prabhUtorvInAthaiH kRtayugakRtotpattibhirapi / vimuJcan santoSAt tadapi rudatIvittamadhunA kumArakSmApAla ! tvamasi mahatAM mastakamaNiH // rAmacandrAcAryA api aputrANAM dhanaM gRhNan putro bhavati pArthivaH / tvaM tu santoSato muJcan satyaM rAjapitAmahaH // iti taM stuvanti sma / prajAkalyANArthaM tena vihitAnAmIdRzAnAM kAryANAM sarve'pi 46 Jain Education Internationa Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janA hArdI prazaMsAM kRtavantaH / kintu bahavaH sAmantA rAjapuruSAzca taM nirbalahRdayaM bhIruvRttikaM ca manyante sma / etacca kumArapAlasya jJAtamAsIt / ata ekadA rAjapATyAM vrajan sa ekasmin zastrAbhyAsakSetre sapta kaTAhAn kramazaH ullambitAn dRSTvA sahaiva samAgatAn sAmantAdIn uddizya kathitavAn - 'kiM ko'pyastyatra ya etAn saptA'pi kaTAhAn ekenaiveSuNA samakameva vidhyAt ?' tadA tairuktaM - 'prabho ! pUrvaM bhavataH prapitAmaho bhImadevastanmahAmAtyazca vimalanAmeti dvAvevA''stAM yau etAn saptA'pi kaTAhAn svApratimabalena vidhyata: smaikenaiveSuNA / tataH paraM na ko'pi saJjAtastAdRzo balavAn ya etat kartuM samartho bhavet' / tadA kumArapAlena samIpasthasainikahastAt zara-dhanuSI gRhItvA kathitaM - 'evaM vA ? tarhi pazyAmyahaM tAvat' / tato vIrAsanenopavizya zarasandhAnaM kRtvA visphAritanetrAbhyAM sarveSu pazyatsu tena tathA zaro mukto yathA samakameva saptA'pi kaTAhAn viddhavA bahirnirgataH / etad dRSTvA taM nirbalaM bhIrukaM vA manyamAnAnAM sarveSAmapi mataM parAvRtam / evaMsthite kumArapAlaM dayAvattvAt ahiMsApAlakatvAt vyasanatyAjakatvAcca prAyaH sarve janA jainAzcA'pi manyante sma sagauravaM yad rAjA jainadharmI jAto'sti / kintu hemacandrAcAryA hyatra sarvathA taTasthA Asan / teSAM dRDhaM matamAsId yad - yadi kazcidapi dharmo rAjyAzrito bhavet tathA rAjA'pi taddharmarakto bhUtvA'nyadharmANAmupekSAM kuryAt tadA yadyapi prathamaM sa dharmaH sutarAM vistaret / parantu gacchatA kAlena sarvanAzasya pathyeva tasya gatiH / vastuto dharmasyA''dhAro janatAhRdayamasti na tu rAjasiMhAsanam / etat tathyaM yadi na svIkriyeta tadA kevalaM gharSaNamevA'vaziSyate / rAjabhirAzrayaNIyo hi eka eva mUladharmaH / sa cA'yaM - 47 Jain Education Internationa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAlakSaNo dharmo, mAnyA devI sarasvatI / dhyAnena muktimApnoti, sarvadarzanasammatam // yo rAjemaM dharmaM samyaktayA''caret tasya na kasyA'pi virodhaH sammukhIkartavyo bhavet kadA'pi, pratyuta sarvA eva prajAstatsAhyamevA''caret / yathA hemacandrAcAryANAM cintanamAsIt tathaiva teSAM vANyapi adbhutA''sIt / te yadA vadeyustadA ko'pi virodhaM kartuM samartho nA''sIt / teSAM kathane kadA'pi kSudravastUnAM mahattvameva na kriyeta sma / athaikadA teSAM mukhyaziSyai rAmacandrAcAryAbhidhaistebhyaH sUcitaM - 'prabho ! mahArAjaH kumArapAlo'dhunA kiJcidiva jainadharma pratyAkRSTo'sti / yadyetasyAH paristhiterlAbhaM vayaM gRhNIyAmastadA jainAnAM taddharmasthAnAdInAM ca prabhUtAni kAryANyuttamatayA bhaviSyanti' / etannizamya hemacandrAcAryaiH kathitaM - 'bhoH ! manuSyasya - vicArazIlamanuSyasya jIvane tAdRzaH kSaNa ekaH samAyAtyeva yadA sa kSudrAdapi kSudre jantAvapi svasminniva caitanyAvirbhAvaM lakSayet, lakSayitvA ca taM jantuM svatulyameva manyeta, tathA tasya pIDAyAM svayameva pIDAmanubhavet, tannAze ca svanAzameva bhAvayet / idamasti sarvajIveSvAtmaupamyamidameva cA''tmaupamyamasti jainatvam / asmin jainatve na kasyA'pi sampradAyavizeSasyA'dhikAro'sti kintu sarveSAM kRte'styetat / jainatvametad yadA hRdaye prakaTati tadaiva manuSyo jaino bhavet, nA'nyathA / kumArapAlamahArAjahRdaye'pi jainatvaM prakaTIbhUtamastIdam / yadi vayametajjainatvaM - tAttvikaM jainatvaM. vyApArya tatprati kiJcid bhautikaM prAptumicchema tadA'smAdRzaH kSudro na ko'pi syAt' / gurorvAci rAmacandrAcAryairalaukikaM sattvamanubhUtam / tatra 48 Jain Education Internationa Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRthA sAmpradAyiko'haGkAro nA''sIt pratyuta kevalaM zuddhatattvameva dharmatayA parigaNitamAsIt / rAmacandrAcAryANAmito'pyagre vaktuM sAmarthya nA''sIt tathA'pi sAhasamavalambya taiH kathitaM - 'yadyevaM tarhi prabho ! vayaM jainadharmavistArasyA'vasaraM nAzayiSyAmaH' / evaM zrutvA''cAryairvedanApUrNasvareNa kathitaM - 'bhavantaH sarve'pi rAjAnaM jainadharmaM pratyAkRSTaM dRSTvA hRSyanti / idameva me mahad duHkhakAraNam / kazcana daridro jainadharmaM svIkuryAd rAjA vA kazcana jainadharmaM svIkuryAdityatra ko vA vizeSaH ? rAjA kadAcit bahUni mandirANi badhnIyAdityeva kila ! / api ca, yaH ko'pi kaJciddharma svIkuryAt - tenA'pi kim ? sa yadi taM dharma yathArtharItyA'vabudhya tadAcaraNe nirato bhavet tadaiva tena sa dharmaH svIkRta iti gaNyeta / yadi bhavAdRzA api IdRzameva mataM dhArayatha tadA'haM manye yad rAjJo vyaktitvasyA'nyAyo bhavati / pUrvasya kenacidalaukikapuNyena tasya hRdaye jagataH sarveSAmapi jIvAnAM prati AtmaupamyaM prakaTitamasti / sarvAnapi sUkSmasthUlajIvAn sa prema-dayA-karuNAdibhAvaiH pshytydhunaa| tasya vRttirapi dharma pratyadhikAdhikaM prahvIbhUtA'sti / etat sarvaM dRSTvA'haM tadbhUmikocitaM dharmaM mArgaM ca darzayannasmi, kintu sahaiva taM tasya kuladharmapAlane'pi prerayAmi rAjadharmaM pratyapi jAgarayAmi / yataH kevalamasmAkaM dharmaH kiJcid vistaredityarthaM samagre'pi deze gharSaNamasAmaJjasyaM ca pravartayeyamityetAvAn kSudro naivA'ham / yato rAjJe yadi dharmo rucito'sti tadA'nyeSAmapi rAjapuruSAdibhyo dharmo rucita evetyevaM manituM na kimapi kAraNam / sarvebhyo'pi dharmaM rocayituM sAmarthyamasmatsamIpe tu nAstyeva / ato'smAbhiH kevalaM samanvayasya samAdhAnasya ca mArge evA'gresartavyam / tadaivA'smAbhirvItarAgajinezvarANAM mArga upazamabhAvazca samyagArAdhitaH - iti vaktuM zakyeta' / 49 Jain Education Internationa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurUNAM hRdayagahanAnniHsRtAnImAni vacanAni zrutvA rAmacandrAcAryAH stabdhIbhUtAH / taizcintitaM - 'nUnaM paramagurUNAM devacandrasUrINAM sarve'pi yogAdhyAtmabhAva-niHspRhatAdiguNAH pUjyaguruvaryairyathArthatayA sAtmIbhAvamAnItAH santi' / tataH paraM taiH kadA'pi gurubhya etadarthaM na niveditam / ___ itazcaikadA kumArapAlena guravo vijJaptAH - 'prabho ! tAdRzaM kiJcit satkAryaM me Adizantu yatkaraNena me pAtakAni nazyeyurAtmA pavitro bhavet, mama nAma cA'maraM bhavet' / evaM vijJapteH zravaNena sarve'pi sabhAsadazcintitavantaH - 'nUnamate jainAcAryA adya rAjAnaM jainadharmasthAnameva nirmAtumupadeSyanti' / sarve teSAM vacanaM zrotuM sakarNIbhUtA Asan / tAvatA guravo madhuravacobhiruktavantaH - 'rAjan ! bhavataH prapitAmahasya bhImadevasya zAsanakAle prabhAsatIrthe sthitasya somanAthamahAdevamandiraM mlecchaivinAzitamasti / samagradezavAsino hi tathA'pi somanAthamahAdevasya darzana-pUjAdyarthaM pUrNazraddhayA nirantaraM tatra samAgacchanti sadA'pi / yadi bhavAn puNyamupArjitumamaratvaM prAptuM pAtakAni ca nAzayitumicchati tadA somanAthamahAdevamandirasya jIrNoddhAraM kRtvA nUtanamuttuGgaM vizAlaM caikaM mahAdevAlayaM nirmAya tatra mahAmahena somanAthamahAdevaM pratiSThitaM karotu / bhavataH sarvo'pi abhilASaH pUrNIbhaviSyati sahaiva koTizaH zraddhAlUnAM bhaktibhAvasya puNyamapi prApsyate' / __ gurUNAmupadezaM zrutvA kumArapAlo'tIva prasanno jAtaH, sabhAsadazca sarve'pi nitarAM vismitA jaataaH| somanAthasya mukhyArcako'nye ca ye'pi janA AcAryAn jainetaradveSiNo manyante sma mAtsaryaM ca dharanti sma te'pi sasantoSamAcAryAbhimukhA jaataaH| AcAryaizca rAjAmAtya-senApati-nAgarajanapramukhebhyaH sarvebhyo'pi yAvat somanAthamahAdevasya pratiSThA na sampadyeta tAvanmadya-mAMsAdInAM 50 Jain Education Internationa Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAgasya pratijJA kaaritaa| kumArapAlena sapadyeva tadaGgIkRtya somanAtha-mahAdevamandirasya mUlazilpino'nvaye jAtaH zilpI anveSitastasya ca prabhAsatIrthakSetre yathAzIghraM nUtanaM somanAthamahAdevamandira nirmAtumanuruddhavAn / mandiranirmANArthaM ca kumArapAlena rAjyakozAd vipulaM dhanamarpitam / yadA ca dezajanairjIrNoddhAravRttamidaM jJAtaM tadA tairapi pUrNazraddhayA bhaktyA ca yathAzakti dhanamarpitam / zilpinA'pi rAjJo dezajanAnAM ca bhaktyA zraddhayA ca protsAhitena zIghrameva nUtanaM ramaNIyaM vizAlaM ca mandiraM nirmitam / tato rAjJA mandirasya mukhyArcakAdibhizcarcayitvA jyautiSikaiH pratiSThAdinamuhUrta-lagnAdi nirNItamuddhoSitaM ca sarvatra 'somanAthamahAdevapratiSThArthaM sarvairapi prabhAsatIrthe samAgantavya'miti / tatastena hemacandrAcAryebhyo'pi pratiSThAyAmAgamanArthaM vijJaptiH kRtA taizca saharSa svIkRtya kathitaM - 'bhavAn saparivArastatra prApnotu vayaM tu zatruJjayAditIrthayAtrAM kRtvA samAgamiSyAmaH' / etajjJAtvA tu sarvebhyo'pi tadvirodhibhyo'dhikamAzcaryaM saJjAtam / tato yathAkAlaM sarve'pi rAjAmAtyAdayaH saparivArAstatra prAptAH / AcAryA api pAdacAreNa tIrthayAtrAM kurvANAH pratiSThAkAle tatropasthitAH / etena bhAvabRhaspati-vizvezvarakavi-pramukhA atIva prasannA jAtAH / vaikrame 1211tame saMvati mahAmahenaiSA pratiSThA jAtA / tadA ca hemacandrAcAryairbhAvabRhaspatyAdibhiH saha zivapurANavarNitavidhinA mahAdevasya AhvAnA-'vaguNThanamudrAnyAsa-visarjanAdi kRtvA tatpratiSThA kRtA / tato *mahAdevadvAtriMzikayA'nyaizca stotrairbhAvapUrNA stutirapi vihitA - yathA - trailokyaM sakalaM trikAlaviSayaM sAlokamAlokitaM sAkSAd yena yathA svayaM karatale rekhAtrayaM sAGgali / * mahAdevadvAtriMzikA'traiva granthe'nyatra pradattA'sti / 51 Jain Education Internationa Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAga-dveSa-bhayAmayAntaka-jarA-lolatva-lobhAdayo nA'laM yatpadalaGghanAya sa mahAdevo mayA vandyate // yo vizvaM veda vedyaM jananajalanidherbhaGginaH pAradRzvA paurvAparyAviruddhaM vacanamanupamaM niSkalaGkaM yadIyam / taM vande sAdhuvandyaM sakalaguNanidhi dhvastadoSadviSantaM buddhaM vA vardhamAnaM zatadalanilayaM kezavaM vA zivaM vA // bhavabIjAGkarajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // yatra tatra samaye yathA tathA, yo'si so'syabhidhayA yayA tayA / vItadoSakaluSaH sa ced bhavAn, eka eva bhagavannamo'stu te // ityAdi // etadavasarAnantaraM bhAvabRhaspatyAdInAM sarveSAmapi hemacandrAcAryAn prati hArdo bahumAnabhAvaH saJjAtaH / atha ca tataH pratinivRttAH sarve'pi yathAkAlaM pattanaM samAgatAH / tato rAjJA AcAryebhyo vijJaptaM 'prabho ! ahaM yogamArgamabhyasitumicchAmi / yadi mayi yogyatA syAt tarhi kRpayopadizantu' / tadA gurubhirapi tatprArthanaM svIkRtya yogazAstraM viracitaM svayameva ca samagramapi tad rAjJaH zikSitam / dvAdazaprakAzamaye'smin yogazAstre mArgAnusAritAguNAH yama-niyamAdiyogAGgAni zrAvakayogyadvAdazavratAni ca savistaraM varNitAni santi / tatastathaiva tasya bhaktimArgArArdhanArthaM viMzatiprakAzamayo vItarAgastavo'pi viracita AcAryaiH / etAn dvAtriMzadapi prakAzAn pratyahaM prAta:kAle bhaNitvaiva kumArapAlo 'nna-jalAdikaM gRhNAti sma / evaM ca yogazAstrasya satatamabhyAsena yogamArge so'gresaro'bhavat svavaMzaparamparAkramAgataM (Heridity) lUtArogamapi ca yogAbhyAsena zamitavAn / Jain Education InternationaFor Private 52ersonal Use Only - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurumukhAd dharmazAstrANAM nirantaraM zravaNenA'nyadA kumArapAlasya hRdaye zrAvakayogyAni dvAdazavratAni grahItuM bhAvanA jAgRtA / tena cA''cAryebhyastadarthaM nivedanaM kRtam / tairapi taducitaM matvA zubhadine caturmukha-jinezvarapratimAsammukhaM tasmai vidhipUrvakaM vratAni pradattAni sahaiva paramArhata-iti birudamapi pradattam / tatastasyodyApanarUpeNa tena gurUpadezAt svanagare kumAravihAranAmakaM jinamandiraM kumArapAlezvaramahAdevamandiraM cA'pi nirmApitaM tatpratiSThA ca kAritA / ekadA gurubhyaH kenacinnirdhanazrAvakeNa hArdabhAvanayA hastavyUtamekaM sthUlavastraM pradattaM, tacca parihitaM gurubhiH / tadA tatrA''gatena kumArapAlena tad dRSTvA gurubhyo vijJaptaM - 'prabho ! kimityetAdRkvastradhAraNam ?' gurubhiruktaM - 'rAjan ! asmAkaM tvayameva dharmo yad nirdoSaM vastrAnna-pAnAdi yatra yato vA prApyate tad grahItavyam / paramatra bhavatA kiJciccintanIyaM vartate yad bhavadrAjye etAdRzo nirdhanAH kiyantaH santIti / ekato dhanavatAM pArzve kiyad dhanamasti tasya gaNanaiva nAsti, anyatazcaitAdRzA janA api santi ye prAyo dine ekavArameva bhoktuM kaSTena labhante / IdRzAM durgatAnAM dhAraNa-poSaNAdi rAjJaH kartavyaM bhavati / bhavatA svakartavyaM samyaG nibhAlanIyam' gurUpadezaM zrutvA karuNAbhRtacetasA nRpeNa dIna-durgatAnAM jIvanastaramU/kartuM pUrNatayA prayatitaM tatra ca sAphalyamapi prAptam / evaM cA'nekAnekasukRtyakaraNena kumArapAlasya puNyAni tAdRkprabalAni jAtAni yat tasya zAsanakAle samagra deze na kadA'pi durbhikSAdIni vyasanAni saJjAtAni nA'pi ca mAryAdi rogA utpannA naiva ca ko'pi duHkhitaH sthitaH / etacca hemacandrAcAryAH svayameva svaviracitAyAmabhidhAnacintAmaNi 53 Jain Education Internationa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmamAlAyAM kathayanti yathA - kumArapAlazcaulukyo rAjarSiH paramArhataH / mRtasvamoktA dharmAtmA mAri-vyasanavArakaH / / 3/376) tathA somaprabhAcAryA apyAhuH - svacakraM paracakraM vA nA'narthaM kurute kvacit / durbhikSasya na nAmA'pi zrUyate vasudhAtale // moharAjaparAjayanATake mantrI yazaHpAlo'pyAha - padmAsadma kumArapAlanRpatirjajJe sa candrAnvayI jainaM dharmamavApya pApazamanaM zrIhemacandrAd guroH / nirvIrAdhanamujjhatA vidadhatA dyUtAdinirvAsanaM yenaikena bhaTena mohanRpatirjigye jagatkaNTakaH // ityAdi / / athA'nyadA gurUpadezena kumArapAlaH pAdacAreNa tIrthayAtrAH / kartukAmo yAtrAsaGghamAyojitavAn / sahasrazo janA atra saGke : samAgatAH / guravo'pi svIyasAdhuvRndena saha samAgatAH / prathamaM taiH zatruJjayatIrthasya yAtrA kRtA / tatra ca gurubhiH prathamatIrthakRtaH / zrIRSabhadevaprabhoH sammukhaM sthitvA mahAkavidhanapAlaviracitA RSabhapaJcAzikA stutirUpeNa gItA / tadA kumArapAlenoktaM - 'prabho ! bhavantaH svayameva viracitAni stutyAdIni kimarthaM na : gAyanti ?' tadA''cAryairuktaM - 'rAjan ! dhanapAlasadRzaM sadbhaktigarbhitaM stavanaM nA'smAbhirviracayituM zakyaM m' / teSAmIdRzIM vinamratAM dRSTvA kumArapAlo'nye ca sarvathA'bhibhUtAH snyjaataaH| tairanubhUtaM yannedamaupacArikaM namratvamapi tu vAstavikameva / tataste * anyatrA'pi te vadanti - kva siddhasenastutayo mahArthA azikSitAlApakalA kva caiSA ? // tathA - kvA'haM pazorapi pazurvItarAgastava: kva ca / uttittIrgharaNyAnI padbhyAM parivA'smyataH // siddhahemavyAkaraNe'pi kathayanti te - anusiddhasenaM kavayaH, upomAsvAti saGgrahItAraH -- ityAdi / 54 Jain Education Internationa Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktibhRtacetasA ujjayantagireH prabhAsAdikSetrANAM ca yAtrAH kRtvA svanagaraM samAgatAH / atha 'kAvyazAstravinodena kAlo gacchati dhImatA'miti subhASitAnusAraM prAyazo rAjAnaH svaprazastikAvyAnAM zravaNena zRGgArikazlokAnAM paThanAdibhizca vinodaM prApya kAlaM gamayanti / kintu kumArapAlanRpAya naitat sarvaM rocate sma / ito hemacandrAcAryA api svAdhyAya-sAhityasarjanAdiSu magnA kAlaM vRthA yApayituM sajjA nA''san / ataH kumArapAlena tebhyo vijJaptaM - 'prabho ! bhavadbhirmayi bahUpakRtamasti / adhunA'nyamapyupakAraM kurvantu / kRpayA matkRte tIrthakara-cakravarti-vAsudeva-prativAsudeva-baladevAdInAM caritAni saMsRjantu yatpaThanena me kalmaSANi vinazyeyuH' / tadA hemacandrAcAryaistasya prArthanA svIkRtA, sarasayA saralayA madhurayA girA ca triSaSTerapi pUrvoktAnAM mahApuMsAM caritAni nibaddhAni tAni ca triSaSTizalAkApuruSa-carita-mahAkAvyamiti prasiddhAni / atrA'rthe ca te svayamevocuryathA - jiSNuzcedi-dazArNa-mAlava-mahArASTrAparAntAn kurUsindhUnanyatamAMzca durgaviSayAn dorvIryazaktyA hariH / caulukyaH paramArhato vinayavAn zrImUlarAjAnvayI taM natveti kumArapAlapRthivIpAlo'bravIdekadA / / pAparddhi-dyUta-madyaprabhRti kimapi yannArakAyunimittaM tat sarvaM ninimittopakRtikRtadhiyAM prApya yuSmAkamAjJAm / svAmin ! UrtyAM niSiddhaM dhanamasutamRtasyA'tha muktaM tathA'rhaccaityairuttaMsitA bhUrabhavamiti samaH samprateH sampratIha // pUrvaM pUrvajasiddharAjanRpaterbhaktispRzo yAcyA sAGgaM vyAkaraNaM suvRttisugamaM cakrurbhavantaH purA / Jain Education InternationaFor Privat55 Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maddhetoratha yogazAstramamalaM lokAya ca vyAzraya cchando-'laGkRti-nAmasaGgrahamukhAnyanyAni zAstrANyapi // lokopakArakaraNe svayameva yUyaM, sajjAH stha yadyapi tathA'pyahamarthaye'daH / mAdRgjanasya paribodhakRte zalAkA puMsAM prakAzayata vRttamapi trisssstteH|| tasyoparodhAditi hemacandrAcAryaH zalAkApuruSetivRttam / dharmopadezaikaphalapradhAnaM, nyavIvizaccAru girAM prapaJce // (triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyaprazastiH / ) tataH kumArapAlenA'pi mahAgranthasyaitasyA'nyeSAmapi hemacandrAcAryaviracitAnAM granthAnAM kRte bhUri vyayaM kRtvA dezavidezebhyastAlapatrANi AnAyitAni, teSu ca sarveSAmapi granthAnAM bahvayaH pratikRtayo lekhayitvA ekaviMzatirjJAnakozAH kAritAH, vividhamahAnagareSu ca preSitAH / / evaM tenA'nyAnyapi bahUni satkAryANi kRtAni yathA - svarAjye prajAnAM sarvANyapi zulkagrahaNAni niSiddhAni, nirantaraM dAnazAlA: pravartitAH, svapUrvajaiH kAritAnAM devAlayAnAM jIrNoddhArAH, prabhUtanUtanamandiranirmANaM ca, tAraNadurge cA'tivizAlajinAlayasya nirmANamityAdi kRtam / tathA tasya manasi sarvAnapi dInadurgatAdijanAn sukhIkartuM hArdI bhAvanA''sIt sA'pi tena yathAzakti pUrNIkRtA / hemacandrAcAryA api kumArapAlasya satkAryaiH prasannIbhUtAH satataM taM yathocitaM preraNaM dadati sma / vaikrame 1223 tame saMvati bhRgukacchanagare AmrabhaTTamantriNA nirmApitasya zakunikAvihArAkhya-jinAlayasya pratiSThA hemacandrA* adyA'pi samagre rAjye vizAlatayA'dvitIyamidaM jinamandiraM gUrjararAjye tAraNagirau virAjate / 5A Jain Education Internationa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAryaiH kRtA / tadavasare ca rAjA sarve'pi ca mantri-sAmantAdaya upasthitA Asan / pratiSThAmahotsavo'pi cA''mra bhaTTenA'tyantamullasitahRdayena bhUridravyavyayaM kRtvA kRtaH / tadA tasyA'tIvotsAhamullAsaM ca dRSTvA nagaravAstavyA sindhudevI tasyopari kupitA satI taM vividhopadravaiH pIDayitumArabdhA / tena sa mRtaprAyo jAtaH / tasya parivArajanA bahu cintitA jAtAH / tadA kenacit hemacandrAcAryebhyo vRttametat kathayituM sUcitam / parivArajanairAcAryebhyastanniveditam / zIghrameva cA''cAryaistatra samAgatya svayogabalena sA sindhudevI nigRhItA, niyantritA''mrabhaTTaM ca moktumAdiSTA / sA'pi teSAM tejo'sahamAnA sadya evA''mra bhaTTa muktvA svasthAnaM gatavatI / tato yathocitamupacArairAmrabhaTTaH svastho jAtaH / tadanantaraM, kumArapAlena svanagare kecana jinAlayA nirmApitA Asan / teSAM pratiSThA vaikrame 1228-tame saMvati kRtA / tatra ca zubhamuhUrta-lagnAdivelAM sAdhayituM hemacandrAcAryaiH svaziSyo bAlacandrAkhyo ghaTIyantraM dattvopavezita AsIt / kintu gurudrohiNA tena svIyamarthaM sAdhayituM lagnavelAtaH pUrvameva kathitaM yad - 'lagnavelA samAgate'ti / tatazcA''cAryairmantroccAraNapUrvaM tatkSaNameva pratiSThA kAritA / tadaiva ca vaTapadrAt kAnajInAmA zreSThI dhAvanneva samAgataH pratiSThAM ca samarthitAM dRSTvA''cAryapAdayovilagya vilapituM pravRtto yathA - 'prabho ! me pratimAyAH pratiSThA naiva jAte'ti / tadA zIghramevA''cAyairbahirAgatya nabhasi dRSTipAtaH kRto jJAtaM ca - 'lagnavelA tvidAnImeva samAyAte'ti / 'bAlacandreNa ca svArthasAdhanAya mRSaiva kathitamAsI'diti / taijhaTiti taM zreSThinaM sAntvayitvA tatpratimAyAH prANapratiSThA kRtA kathitaM ca - 'asya zreSThinaH pratimAyAH pratiSThA'tyantaM zubhalagne saJjAtA'styata eSA 57 Jain Education Internationa Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cirakAlasthAyinI / pUrvaM kRtA tu pratiSThA na tathA cirakAlasthAyinI / manye daiveccheyamevA'stI 'ti / etAdRzAH prasaGgAstveteSAM jIvane bahavaH samAyAtAH kintu taiH sarvadA'pi samatayA samAdhinA svasthatayA caiva vyavahRtam / eSa hi teSAmastitvena sahA''tmasAdbhUtAnAM yogAdhyAtmAdInAM prabhAva AsIt / - atha ca siMhAvalokanena teSAM jIvanaM vilokyeta tadA jJAyate yad - nijaM samagramapi jIvanaM tairnityanUtanasAhityasRSTau zrutopAsanAyAM ca vyayitam / sahaivA'ntarmukhatAyA yogAdhyAtmAdInAM ca sAdhanA'pi nirantaraM pravartamAnA''sIt / teSAM dhyeyamAsIt bhavabIjAGkarajanakAnAM rAgAdInAM nAzaH / tadarthameva ca jIvanasya pratikSaNaM prayatitaM taiH / tena ca teSAM jIvanasya pratyekaM kSaNa: zuddhAnandena sAttvikaprasannatayA caiva vyatItaH / teSAM saMyame sAdhujIvane nityakriyAsu ca tAdRzaM zauryaM parAkramazcA''sIt yAdRzaM I pUrvaraNarasena zatruNA saha yudhyamAnasya zUrayodhasya kasyacit syAt / tairhi svIyAmoghavAcA prAyaH sArdhalakSaM janAH jainadharmamaGgIkAritAH / etAdRzalokasaGkhyAbalena te hi kaJcana nUtanasampradAyaM svakIyaM gacchaM vA saMsthApayituM samarthA Asan / kintu tadarthamAvazyakI mahattvAkAGkSA teSAM nA''sIt nA'pi ca kSudratA tucchatA ca / te tu sarvathA samatvavantaH sthitaprajJA virAgino jJAninazcA''san, tatazca teSAM jIvane tAdRzyekA'pi pravRttirna vilokyate yayA svalpamapi cittadaurbalyaM prakaTIbhavet / teSAM jIvanasArthakyaM tvekamevA''sIt - sva- paraunnatyam | tIrthakarANAmupadezamanusRtya svayaM pare ca janA svajIvanamunnataM kuryustena ca tIrthakaramArgaM tIrthakarazAsanaM ca projjvalaM kuryurityeva teSAM hArdo'bhilASa AsIt / 58 Jain Education Internationa Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etAdRzenA''ntaraguNavaibhavena kuberAyamANAnAM teSAM bAhyaH zArIravaibhavo'pi prazasto yogasAdhanayA tapasastejasA ca dedIpyamAna AbAla-vRddhAnAM ca sarveSAmAkarSaNakAraNamAsIt / atrA'rthe ca teSAmeva samakAlInAH zrIsomaprabhAcAryAstAn yathAdRSTaM yad varNayanti tadeva paryAptam - *tuliyatavaNijjakaMtI sayavattasavattanayaNaramaNijjA / pallaviyaloyaloyaNa-harisappasarA sarIrasirI // 1 // AbAlattaNao vi hu, cArittaM jaNiyajaNacamakkAraM / bAvIsaparisahasahaNa-duddharaM tivvatavappavaraM // 2 // muNiyavisamatthasatthA nimpiyavAyaraNapamuhagaMthagaNA / paravAI parAjayajAyakittI maI jayapasiddhA // 3 // dhammapaDivattijaNaNaM atucchamicchattamucchiANaM pi / mahu-khIrapamuhamahurattanimmiyaM dhammavAgaraNaM // 4 // iccAiguNohaM hemasUriNo pecchiUNa cheyajaNo / saddahai adiDhe vi hu titthaMkaragaNaharappamuhe // 5 // ityAdi // * tulitatapanIyakAntiH, zatapatrasapatnanayanaramaNIyA / pallavitalokalocana-harSaprasarA zarIra zrIH // 11 // AbAlatvato'pi khalu, cAritraM janitajanacamatkAram / dvAviMzatiparISahasahanadurdharaM tIvratapaHpravaram // 2 // jJAtaviSamArthasArthA, nirmitavyAkaraNapramukhagranthagaNA / paravAdiparAjayajAtakIrtiH matirjagatprasiddhA / / 3 / / dharmapratipattijananamatucchamithyAtvamUcchitAnAmapi / madhu-kSIrapramukhamadhuratvanirmitaM dharmavyAkaraNam // 4 // ityAdiguNaughaM hemasUreH prekSya chekajanaH / zraddhadhAti adRSTAnapi khalu tIrthakara-gaNadharapramukhAn // 5 // (kumArapAlapratibodhaH) 59 Jain Education Internationa Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatazca ye janAH sarvathA nAstikatayA tIrthakaragaNadharAdimahApuruSANAmastitvamAsIt purA - iti na manyante sma te'pi hemacandrAcAryANAM bhavyavyaktitvasya darzanaM kRtvA sarvathA''stikA bhavanti sma - 'asmin kalikAle'pIdRzA mahApuruSA yadi vidyante tarhi pUrvaM tIrthakara-gaNadharAdayo mahApuruSA avazyaM saJjAtA eve'ti zraddadhati sma ca / athA'tra jagati jAtAnAM keSAJcijjanma bhavyaM bhavati, zreSThatayA jIvitAnAM keSAJcijjIvanamapi bhavyaM bhavati, sahajatayA ca sarvamapi tyaktvA paralokaM saJcaratAM keSAJcinmRtyurapi mhotsvaayte| kintu traye'pi janma-jIvana-mRtyavaH keSAJcid viralAnAmeva bhavyA bhavanti / hemacandrAcAryA hyeteSAM viralAnAmanyatamA Asan / uttamatayA janma gRhItvA svaparakalyANa eva ca jIvanaM vyatItya caturazItivarSAyuSkANAM teSAM svargamanakAlaH sannihita AsIt / tairhi pUrvameva svamaraNasamayaH ziSyANAM kumArapAlasya ca kathita AsIt / etacca jJAnaM teSAM yogAbhyAsasya phalamAsIt / jIvane'rjitAnAM sakalAnAmapi siddhInAM parIkSA mRtyukAla eva bhavati / hemacandrAcAryA hi tadarthaM sarvathA sannaddhA Asan / nizcitadine taiH ziSyagaNaH kumArapAlaH sakalasaGghazca svasthAne ekatra kRtaH / sarve'pi tatprayojanaM jAnanti smaiva / ataH sarve'pyudAsAH zokamagnAzcA''san / ziSyavRndaM stabdhatayaikataH sthitamAsIt / rAjA'pi gurucaraNayormastakaM nAmayitvopaviSTa AsIt / saGghazca sajalanetra AsIt / gurubhiH sarve'pi sapremadRSTyA nirIkSitAH sambhASitAzca / ziSyANAmapi bhavabIjAGkaranAzArthaM sAdhanamArAdhanaM ca kartumanuziSTam / tato rAjJe kathitaM - 'rAjan ! bhavAn kulaparamparayA paramamAhezvaro dharmAcaraNena ca paramArhato bhUtvA'pi jIvane paramamAnavo'pi saJjAtaH / bhavatA nijajIvanaM saphalIkRtamasti / 60 Jain Education Internationa Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ataH zokaM mA kArSIt / kiJca, bhavato gamanakAlo'pi kevalaM SaNmAsAvaziSTa eva / ato'dhikAdhikasatkAryANi kRtvA maraNaM saphalIkarotu' / tatastaiH ziSyagaNena nRpeNA'nyaizca saha namratayA kSamAyAcanaM kRtam / sakalajagajjIvaiH sahA'pi kSamAyAcanaM kRtaM, yathA - kSamayAmi sarvAn sattvAn, sarve kSAmyantu te mayi / maitryastu teSA sarveSu tvadekazaraNasya me / / arhatsiddha-sAdhu-dharmasvarUpacatuHzaraNaM svIkRtaM - tvAM tvatphalabhUtAn siddhAMstvacchAsanaratAn munIn / tvacchAsanaM ca zaraNaM pratipanno'smi bhAvataH // tataH zuddhAtmasvarUpe layaM prAptAnAM teSAM mukhAnmRdumadhurasvareNa zlokAvaliH prasphuTitA - na zabdo na rUpaM na raso nA'pi gandho na vA sparzalezo na varNo na liGgam / na pUrvAparatvaM na yasyA'sti sajJA sa ekaH parAtmA gatirme jinendraH / / Atman ! devastvameva tribhuvanabhavanodyotadIpastvameva brahmajyotistvamevA'khilaviSayasamujjIvanAyustvameva / kartA bhoktA tvameva vrajasi jagati ca sthANurUpastvameva svasmin jJAtvA svarUpaM kimu tadiha bahirbhAvamAviSkaromi ? // ityAdi // zanaiH zanaisteSAM netre paramazAntau nimagne iva nimiilite| vadanaM tejasA prollasitam / nirdiSTe ca kSaNe zuddhasvarUpAnusandhAne lInAnAM teSAM prANA yogaprakriyayA brahmarandhrAnnirgatAH / gUrjaradezasya saMskAranetAro mahAtapasvinaH paramasaMyamavanto'nanyasAdhAraNavidvAMso Jain Education Internationa Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnRpatidvayapratibodhakAH samarthasAdhavazca zrIhemacandrAcAryAH svargabhuvamalaJcakruH / etacca vaikrame 1229tame saMvati ghaTitam / teSAmantimayAtrAyAM lakSazo janA upasthitA Asan / candanakASThamayacitAyAM teSAM pArthivadehasyA'gnisaMskAro jAtaH / tadanantaraM kumArapAlena rAjJA sabASpanetreNa tadbhasmanA tilakaM kRtam / tataH sarvairapi janaistatropasthitaistadbhasma gRhItam / etena tatra sthAne mahAn garta eva saJjAtaH, sa cA'dyA'pi pattananagare vidyate 'he - iti nAmnA prasiddhazcA'sti / / tadanantaraM SaNmAsAnte kumArapAlanRpo'pi hemacandrAcAryanirdiSTadine paramAtmatattvalInahRdayo gurubhiH kRtAnAmupakArANAM smaraNaM kurvan, yathA - zrIhemasUriprabhupAdapadmaM vande bhavAbdhestaraNaikapotam / lalATapaTTAnnarakAntarAjyAkSarAvaliyena mama vyalopi // ityAdi, prasannacittaH kRtajagajjIvamaitrIbhAvaH svabhrAtRjenA'jayapAlena kRtAd viSaprayogAnmartyadehamimaM tyaktvA svarlokaM prAptaH / -------- atha caitat caritamiha samAptaM bhavati / kintu virAmAt pUrvaM kAcit spaSTatA kartavyA / kalikAlasarvajJAnAM zrIhemacandrAcAryANAM sampUrNa jIvanacaritaM kutrA'pi varNitaM na prApyate / vividhagrantheSu kevalaM yAH kAzcana ghaTanAH prasaGgAzca prApyante tAneva gumphitvA'tra kiJcid varNitamasti / tatrA'pi ca teSAmeva samakAlInaiH zrIsomaprabhAcAryaiH kumArapAlapratibodhaH-nAma prAkRtabhASAmayo grantho viracito'sti, sa ca hemacandrAcAryaziSyaireva saMzodhito'styataH sarvathA prAmANiko'stIti tadanusArameva teSAM janmAdiprasaGgA varNitAH santi / tathaiva keSucit prabandheSu * adyatve idaM sthAnaM muslimajanAnAM hastagatamasti / Jain Education Internationa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahavazcamatkArapUrNaprasaGgA api hemacandrAcAryAnAzritya varNitAH santi / te'tra carite naiva samAviSTAH / api ca, gUrjaradezanRpateH siddharAjajayasiMhasya tathA kumArapAlasyA'pi caritaprasaGgAH kecanA'tra hemacandrAcAryacarite samAviSTAH santi, yatasteSAM trayANAmapi mahApuruSANAM jIvanAnyanyonyasammIlitAni pRthakkartuM ca naiva shkyaani| kiJca, pAzcAtyaviduSA buhalara-ityanenA'nyaizca kaizcit teSAM jIvanaprasaGgAH likhitAH santi / kintu te sarve'pi vidvAMsaH prAyo jainaparamparAyA jainasAdhvAcArANAM cA'nabhijJAH Asan / atastaiH svamatikalpanayA tatra tatra yatkiJcidasamaJjasaM varNanaM kRtam / tacceha sarvathA nA''dRtam / / prAnte mama manogatabhAvAn prakaTIkRtya samarthayAmi / etaccaritAlekhane mAM pravartayitRbhirmama pUjyaguruvaryairbahUn granthAnarpayitvA mahattvapUrNavRttAni ca kathayitvA bhRzamupakRto'smi / ato nitarAM teSAmRNabhAraM dhArayAmi / caritAlekhanavyAjena sarvAnapi granthAnetAn paThato me hemacandrAcAryANAmantaraGgaparicayo jAtastena ca manasi ye kecana vikalpA asamaJjasabhAvAzcA''san te sarve'pi svayamevopazAntAH / sahaiva ca jIvane sarvatrA'pi sameSu viSameSu ca prasaGgeSu samatvaM kathaM dhArya, samanvayanaM kathaM kartavyaM, svasthatayA ca kathaM stheyamityAdayo mahattvapUrNA zikSApAThAH prAptAstathA caritAlekhanametat kurvatA nitAntaM cittaprasannatA hRdayapraphullitatA ca prAptA / ete sarve'pi lAbhA nandanavanakalpatarumAdhyamena saMskRtasAhityavAcakAnAmapi syurityAzAsamAno viramAmi / 63 Jain Education Internationa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbhagranthasUciH asmin caritAlekhane'nyeSu ca lekheSu vividhA granthA lekhAzcopayuktAH santi / teSAM sUciratra pradattA'sti / saMskRta-prAkRtagranthAH granthanAma granthakAraH kumArapAlapratibodhaH somaprabhAcAryaH prabandhacintAmaNiH merutuGgAcAryaH prabandhakozaH rAjazekharasUriH purAtanaprabandhasaGgrahaH vividhA AcAryAH kumArapAlaprabandhaH ajJAtaH kartA prabhAvakacaritAni prabhAcandrasUriH kumArapAlacaritasaGgrahaH vividhA AcAryAH gUrjarabhASApustakAni nAma lekhakaH kalikAlasarvajJahemacandrAcArya DaoN. ramaNalAla cI. zAha AcArya hemacandra DaoN.vi.bhA.musalagAMvakaraH zrIhemacandrAcArya dhUmaketuH rAjarSikumArapAla dhUmaketuH hemasamIkSA madhusUdana modI jaina jarnala, eprila-1968 vividhA lekhakAH jainaparaMparAno itihAsa tripuTImahArAjAH jainasAhityano saMkSipta itihAsa mohanalAla da. desAI gUrjaralekhAH lekha: lekhakaH mahAn AcArya zrIhemacandrasUri AgamaprabhAkaramunizrIpuNyavijayajI rAjarSi kumArapAla purAtattvAcArya zrIjinavijayajI zrImad hemacandrAcAryanI kRtio motIcaMda gi. kApaDiyA hemacandrAcArya- ziSyamaNDala bhogIlAla sAMDesarA zrImad hemacandrAcArya mohanalAla da. desAI hemacandrAcAryanI apabhraMzasevA caturabhAI zaM. paTela madhyakAlIna bhAratanA mahAvaiyAkaraNa paM. aMbAlAla premacaMda zAha kavi hemacandrAcArya jayanta ThAkara jainadarzana ane hemacandrAcArya DaoN. nagIna jI. zAha 64 Jain Education Internationa Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIhemacandAcAryANAM ziSyavRndam zrIhemacandrAcAryasadRzAnAM mahApurUSANAM parikare yeSA nitarAM jJAnapipAsA syAt tAdRzA vidyApriyAH ziSyA eva sammIlitA bhaveyuriti tu sahajameva / teSAM ziSyA prAyaH sarve'pi prazastA vidvAMsaH sAhityakArAzcA''san - iti itihAso vadati / tatrA'pi teSAM mukhyaziSya AcAryarAmacandrasUrirAsIt / tAdAtvika-vidvatsu ca tasya sthAnaM svagurUNAmanantaramevA''sIt / enamatiricyA'nye'pi guNacandraH, mahendrasUriH, vardhamAnagaNiH, devacandraH, udayacandraH, yazazcandraH, bAlacandraH - ityAdyAsteSAM ziSyA Asan / te sarve'pi vidvAMso yathAzakti sAhitya-racayitArazcA''san / hemacandrAcAryANAmananyasAdhAraNapANDityasya chAyA teSu sarveSu dRzyate sma / atha sarveSAmapi teSAM paricayaM prApnumaH - 1. mahAkavirAmacandrasUriH bAlye eva dIkSAM gRhItvA hemacandrAcAryANAM ziSyatvamaGgIkurvANasya cAraNajJAtIyasyA'sya janmasthAna-mAtApitrAdi na kimapi jJAyate / hemacandrAcAryANAM mukhyaziSya eSa evA''sIt / bAlyAdeva tasya kAvyazaktiranupamA pratibhA cA'sAdhAraNyAsIt / ekadA siddharAjajayasiMhena gurubhyaH pRSTaM - 'prabho ! ko bhavatAM vidvAn guNI ca ziSyaH ?' gurubhiH smitvA 'rAmacandra' iti kathite rAjA tatparIkSArthaM - 'kenA'tivRddhaM dinam ?' iti sahasA taM pRSTavAn / tadAtve ca nidAghasamaya AsIt / rAmacandreNA'pi tatkSaNameva kathitaM - Jain Education InternationaFor Private 65ersonal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva ! zrIgiridurgamalla ! bhavato digjaitrayAtrotsave dhAvaddhIraturaGganiSThurakhurakSuNNakSamAmaNDalAt / vAtodbhUtarajomilatsurasaritsaJjAtapaGkasthalI dUrvAcumbanacaJcurA ravihayAstenA'tivRddhaM dinam // __ zrutvaitadatIva prasannena rAjJA tasya kavikaTAramallaH - iti birudaM pradattam / hemacandrAcAryANAM svargamanAjjAtaH kumArapAlasya zokastenaivopazamita AsIt / kumArapAlasya mukhya AsthAnakavirapi sa evA''sIditi sambhAvyate / ___ tena raghuvilAsaH, nalavilAsaH, yaduvilAsaH, satyaharizcandraH, nirbhayabhImavyAyogaH, mallikA-makarandaprakaraNaM, rAghavAbhyudayaM, rohiNImRgAGkaprakaraNaM, vanamAlAnATikA, kaumudI-mitrANandaM, yAdavAbhyudayaM ceti ekAdaza nATakAni viracitAni; sudhAkalazaH itinAmnA ca subhASitakozo viracito'sti / svagurubhrAtrA guNacandreNa saha tena nATyadarpaNaM nAmA nATyazAstragrantho'pi viracito'sti tathA dravyAlaGkAranAmA tarkazAstragrantho'pi racitaH / granthadvayamapi svacitavRttyalaGkRtameva rAjate / etadatiricya tena siddhahemavyAkaraNasya bRhadvatteAso'pi viracito'sti / tathA'nyAnyapi kumAravihArazatakam, udayanavihAraprazastiH, RSabhadvAtriMzikA-prabhRtIni kAvyAni ca viracitAni santi / tatsamakAlInAnAM sarveSAmapi viduSAM sAhityato'sya sAhitya-pravRttiradhikA'sti, vizAlA vividhA'pi cA'sti / gUrjaradezasya vidvadbhiH prAyo dvAviMzatirnATakAni viracitAni, kintu teSAmekAdaza nATakAni zrIrAmacandrasUriNA * granthAgraM - 53000zlokapramANam / bb Jain Education Internationa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racitAni / gUrjaradezasya bhAratasya ca saMskRtasAhityakSetre tasya pradAnaM vaividhyapUrNaM zreSThaguNavattAyuttaM cA'sti / tadviracitasya satyaharizcandranATakasya iTalIdezIya-bhASAyAM rUpAntaramapi saJjAtam (I. saM. 1913) / evaM satyapi tasya mukhyapradAnaM tu nATyazAstre evA'sti / yato nATyazAstrasya granthA eva atyalpAH santi / teSAM ca rAmacandrasUrernATyadarpaNaM vaiziSTyayutamasti / vividhaviSayakAnyudAharaNAni prastotuM tena catuzcatvAriMzato nATakebhyo'vataraNAni sandRbdhAni / tadullikhitanATakAnAM kAnicana tvadyA'prApyANi / yathA vizAkhadattaracitaM devIcandraguptanATakaM na prApyate'dya / kintu tasya bahUnyavataraNAni nATyadarpaNe vidyante / taizca maurya - kAlInetihAsasya bahUni tathyAni prakaTIbhavanti / kiJca nATyadarpaNe tena rasazAstramabhinayakalAM cA''zritya kAnicana mahattvapUrNAni tAdAtvikarUDhibhaJjakAni ca vidhAnAni kRtAni / atha ca pazcAtkAlInagrantheSu tasya prasiddhiH prabandhazatakartRtayA kRtA'sti sAhityakAraiH / sa svayamapi svIyagranthe vizeSaNamidaM svakRte prayunakti, yathA "zrImadAcAryahemacandraziSyasya prabandhazatakartRmahAkave rAmacandrasya bhUyAMsaH prabandhAH ||" (nirbhayabhImavyAyogaH, prastAvanAyAm ) tathA " iti zrImadAcAryahemacandrasya ziSyeNa prabandhazatavidhAnaniSNAtabuddhinA nATyalakSaNanirmANapAtAvagADhasAhityAmbhonidhinA vizIrNakAvyanirmANatandreNa zrImatA rAmacandreNa viracitaM..... dvitIyaM rUpakam // " (kaumudImitrANande) Jain Education InternationaFor Private 67 Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kintu prabandhazatanAmA grantho na prApyate nA'pi ca zataM prabandhAH prApyante'dya / svabhAvena sa svAtantryapriyo mAnI ca / svakRte sa vividhAni vizeSaNAni prayuGkte AtmazlAghAM cA'pi kurute, yathA- kaviH kAvye rAmaH sarasavacasAmekavasatiH / (nalavilAse) paJcaprabandhamiSapaJcamukhAnakena, vidvanmanaHsadasi nRtyati yasya kIrtiH / vidyAtrayIcaNamacumbitakAvyatandraM kastaM na veda sukRtI kila rAmacandram // (raghuvilAse) Rte rAmAnnA'nyaH kimuta parakoTau ghaTayituM rasAnnATyaprANAn paTuriti vitarko manasi me // (nalavilAse) prabandhA ikSuvat prAyo, hIyamAnarasAH kramAt / kRtistu rAmacandrasya, sarvA svAduH puraH puraH / / (kaumudImitrANande) svAtantryapriyatA'pi tasya viziSTamapratimaM ca lakSaNam / etadarthaM tena pradarzitA uddAmabhAvanA adyA'pi prastutA eva / svIyakRtiSvapi tena yathAsambhavaM svAtantryaM maulikatvaM ca prakaTitamasti / kAnicidudAharaNAni pazyAmaH svatantro deva ! bhUyAsaM, sArameyo'pi varmani / mA sma bhuvaM parAyattastrilokasyA'pi nAyakaH // - sUktayo rAmacandrasya, vasantaH kalagItayaH / / svAtantryamiSTayogazca, paJcaite harSavRSTayaH // (satyaharizcandranATake) - svAtantryaM yadi jIvitAvadhi, mudhA svarbhUrbhuvo vaibhavam // (nalavilAse, 2-2) Jain Education InternationaFor Private ersonal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na svatantra vyathAM vetti, paratantrasya dehinaH // ( nalavilAse 6-7 ) ajAtagaNanAH samAH paramataH svatantro bhava // ( nalavilAse prAnte) prApya svAtantryalakSmImanubhavatu mudaM zAzvatIM bhImasenaH // (nirbhayabhImavyAyoge) etAdRzavilakSaNapratibhAvato'sya kavermaraNaM svagurubhrAturbAlacandrasyerSyayA kumArapAlAnvaye jAtasyA -'jayapAlanRpasya dveSAd babhUva / 2. muniguNacandraH anena viduSA''cArya rAmacandrasUriNA saha nATyadarpaNaM dravyAlaGkArazceti granthadvayaM savRttikaM viracitam / tathA svasyA'nyAbhyAM gurubhrAtRbhyAmAcAryamahendrasUri-vardhamAnagaNibhyAM sahA''cArya-somaprabhasUriviracitaH kumArapAlapratibodhagranthaH sAdyantaH zrutaH saMzodhitazca / 3. AcAryamahendrasUriH anena viduSA svagururacitA'nekArthasaGgraho pari anekArthakairavAkarakaumudI nAma TIkA vaikrame 1241tame saMvati likhitA'sti / 4. vardhamAnagaNiH kumAravihAraprazastervyAkhyAM nirmAyA'nena viduSA tasyA ekasya padyasya SoDazAdhikazatamarthAn likhitvA svIyamadbhutaM pANDityaM prakaTitamasti / yad vadati svayameva saH " zrIhemacandrasUriziSyeNa vardhamAnagaNinA kumAravihAraprazastau Jain Education Internationa 69 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvye'muSmin pUrvaM SaDarthe kRte'pi kautukAt SoDazottaraM vyAkhyAnaM cakre // " 5. devacandragaNiH anena viduSA nATakadvayaM likhitamasti / tatra candralekhAvijayaprakaraNanATake kumArapAlasya zAkambharIjayo varNito'sti / dvitIye ca mAnamudrAbhaJjakanATake sanatkumAravilAsavatyozcitraNamasti / 6. udayacandragaNi: asya viduSo na ko'pi granthaH prApyate, kintvasya vyAkaraNaviSayako bodho'tIva spaSTaH sUkSmadarzI cA''sIt / tasya preraNayA''cAryadevendrasUriNA siddhahemabRhadvRtteH katiciddurgapadavyAkhyA nAma TIkA, upamitibhavaprapaJcAkathAsAroddhAraH ityAkhyo granthazca viracitau / tathA, AcAryadevendrasUriziSyeNa kanakaprabheNa haimanyAsasArasamuddhAro viracito'sti / 7. yazazcandragaNi: asyA'pi viduSo na ko'pi granthaH prApyate / kintu jyotirvidyAyA aGgavidyAyAzcA'dhyetA'yaM mantravAdyapyAsIditi prabandhagranthebhyo jJAyate / anyAnyeSu pradhAnakAryeSu hemacandrAcAryANAM sahakAritvamasyaivA''sIt / 8. munibAlacandraH mahattvAkAGkSI munirayaM yadyapi vidvAnAsIt tathA'pi gurudrohaM gurubhrAtRdrohaM ca kRtvA sarvatra laghutAM ca prApya mAlavadezaM gatavAn tatraiva ca maraNaM prAptavAn / jainasaGgha'tIva pracalitA snAtasyA- ityAdyapadaprasiddhA vardhamAnasvAmistutiranenaiva viraciteti sambhAvyate / 70 Jain Education Internationa Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJAnAM zrIhemacandAcAryANAM pramukhasAhityasRSTiH svIyaM kalikAlasarvajJatvaM pramANIkartuM hemacandrAcAryA sAhityasRSTividvajjagate upAyanIkRtA'sti tasyAH paricayo'tra prastuto'sti / teSAM kuzAgraprajJayA sArvatrikapratibhayA ca prAyaH sarve'pi viSayAH sasAphalyamavagAhitAH santi / teSAM samakAlInA mahAvidvAMsa AcAryA zrIsomaprabhasUrayasteSAM granthasRSTernAmAni likhanti, yathA - vyAkaraNaM paJcAGgaM, pramANazAstraM pramANamImAMsA / chando'laGkRti-cUDAmaNi ca zAstrevibhuLadhita // 1 // ekArthA'nekArthA, dezyA nighaNTuriti ca catvAraH / vihitAzca nAmakozAH, zucikavitAnadhupAdhyAyAH // 2 // vyuttaraSaSTizalAkAnaretivRttaM gRhivratavicAre / adhyAtmayogazAstraM, vidadhe jagadupakRtividhitsuH // 3 / / lakSaNa-sAhityaguNaM, vidadhe ca vayAzrayaM mahAkAvyam / cakre viMzatimuccaiH, sa vItarAgastavAnAM ca // 4 // iti tadvihitagranthasaGkhyaiva nahi vidyate / nAmA'pi na vidantyeSAM mAdRzA mandamedhasaH / / 5 / / etena teSAM viziSTApratibhAyAH sUkSmadarzitvasya, sarvadiggAmipANDityasya bahuzrutatvasya ca paricayaH prApyate / yadyapi, kecana vidvAMso manyante - yo hi maulikamapUrvaM Jain Education InternationaFor Private 1 Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca viracayati sa eva pratibhAsampanna iti kathyeta sAhityasarjakatvaM ca tasyaiva parigaNanArham / hemacandrAcAryairhi pUrvasAhityasraSTRNAM granthAnupayujyaiva prAyazaH svagranthA vinirmitA / atasteSAmapUrvatvaM maulikatvaM ca nAsti / tathA'pi, maulikatAmapUrvatAM cA'dhikRtya hemacandrAcAryANAM mataM kiJcidapUrvameva / te kathayanti yat - 'ko'pi sAhityassraSTA sarvathA nUtanaM vastu viracayituM na kadA'pi samarthaH, pUrvasUrINAM sAhityaM tenA'valambanIyameva / kevalaM tasya vikAso vikAsasya ca zailI sarveSAM bhinnA nUtanA vA bhavati' / yaduktaM taireva svaviracita - pramANamImAMsAgranthasya TIkAyA Arambhe - " anAdaya evaitA vidyAH saGkSepa - vistAra- vivakSayA navanavIbhavanti, tattatkartRkAzcocyante / " - etanmatena yadi hemacandrAcAryaviracitagranthAnAmeva parIkSaNaM kriyeta tadA teSAM maulikatvamapUrvatvaM cA'kSuNNameva sarvathA / tatazcA''cAryANAM pratibhA sAhityasarjakatvaM cA'pyakSuNNameva / astu, prakRtaM prastumaH / atraikaikazasteSAM granthAnAM paricayaH pradatto'sti / 1. siddhahemazabdAnuzAsanam (siddhahemavyAkaraNam) - hemacandrAcAryebhyaH pUrvaM vartamAneSu vyAkaraNeSu vistAraH, kAThinyaM, kramabhaGga AnuvRttibAhulyaM cetyAdayo doSAH santi / tannivAraNArthaM hyAcAryaiH svapUrvavartivyAkaraNAnAM samyagdhyayanaM kRtam / tatazcaikaM sarvAGgaparipUrNamupayogi nirdoSaM ca vyAkaraNaM viracitam / tadabhidhAnaM ca nRpasya siddharAjajayasiMhasya svasya ca nAmno'rdhaM bhAgaM gRhItvA siddhahemazabdAnuzAsanamiti kRtam / atra vyAkaraNe taiH pUrvavartivyAkaraNAnAM bahUni sUtrANyudAharaNAni ca yathAtathamevA'tra gRhItAni santi, kintvetAvatA'pi teSAM nibandhanakramavaiziSTyaM 72 Jain Education Internationa Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvathA maulikamapUrvaM ca / tathA bahutra taiH sUtrANAM bhAvamavagamya tato nUtanAnyeva sUtrANi viracitAni / kintu sarvANyapi sUtrANi suvyavasthitAni susambaddhAni ca / tathA sUtrANAM praNayanamapyAvazyakatAnurUpaM kRtamasti / ekamapi sUtraM tAdRzaM nAsti yasya kAryamanyena sUtreNa kriyeta / evaM ca teSAM maulikatA pratibhAsampannatA ca sarvathA'kSuNNA vartate / I kiJca, pANinIyA'STAdhyAyI hyatIva vistRtA durbodhA ca / tathA sA prakriyAnusAriNyapi nAsti / itarapakSe kAtantraM vyAkaraNaM yadyapi prakriyAnusAri tathA'pi paripUrNaM nAsti / ato hemacandrAcAryaiH kAtantrasya prakriyAnusAriNI paramparA punarujjIvitA, tathA pANinIyavyAkaraNApekSayA laghu spaSTaM ca, kAtantrApekSayA ca sarvAGgaparipUrNaM vyAkaraNaM viracayya vyAkaraNakSetre nUtanasya hemasampradAyasya nirmANaM kRtam / vyAkaraNasya sAdhAraNabodhavAnapi vidyArthI teSAM vyAkaraNaM saralatayA hRdayaGgamaM kartuM zaknoti, saMskRtabhASAyAzcasamastazabdAnAmanuzAsane pAraGgato bhavati / anena paravartino vaiyAkaraNAstathA prabhAvitA jAtA yathA pANinIyavaiyAkaraNA api aSTAdhyAyyA adhyayanamadhyApanaM ca prakriyAnusAreNaiva kartumArabdhAH / SoDazazatAbdyA anantaraM (bhaTTojIdIkSitena siddhAntakaumudIpraNayanAnantaraM ) tu sarvatrA'pi prakriyAnusAreNaiva pANinIyavyAkaraNasya paThana-pAThanaM bhavati / sUtrapATha - kramAnusAryadhyayanAdi tu prAyaza ucchinnameva / AcAryairhi vyAkaraNena sahaiva tasya laghuvRttirbRhadvRttirbRhanyAsazca viracitA: / tathA uNAdisUtrANi tadvivaraNaM, dhAtupATho, dhAtupArAyaNaM tadvivaraNaM, vyAkaraNagatodAharaNAnAM siddhyarthaM ca dvayAzrayaM mahAkAvyaM ceti sarvANyapi tadaGgAni svayameva viracayya pANineH pataJjalerbhaTTojIdIkSitasya bhaTTezca 73 Jain Education Internationa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryANi ekalenaiva kRtAni / atha ca pANinimanusRtya hemacandrAcAryairapi svIyavyAkaraNamaSTasvadhyAyeSu vibhaktamasti / tatra saptasvadhyAyeSu saMskRtabhASAvyAkaraNam, aSTame cA'dhyAye prAkRtabhASAvyAkaraNaM nibaddhamasti / saMskRtavyAkaraNamiva prAkRtavyAkaraNamapi sarvAGgaparipUrNamasti / etaccA'dyAvadhi apUrvameva / yataste'nyavaiyAkaraNavat pANinIyavyAkaraNAllokopayoginoM'zAn gRhItvaiva santuSTA na jAtAH kintu svakAlaM yAvat pracalitAyA bhASAyA api vyAkaraNaM nibaddhavantaH / teSAM pUrvavartivaiyAkaraNairapi vararuci-caNDapramukhairyadyapi zaurasenI-mAgadhI-paizAcIbhASANAM svarUpaM svasvavyAkaraNeSu kiJcinnirUpitamasti, tathA'pi apabhraMzabhASAyA vyAkaraNaM tu hemacandrAcAryANAmevA'pUrva pradAnam / atra ca tairudAharaNarUpeNa sarvatra pUrNA gAthAH, pUrNAni vRttAni, pUrNAni cA'vataraNAni pradattAni santi, yairhi teSAM saGgrAhakapratibhA lokabhASAnurAgazca pratIyate / etacca vilokyA'pabhraMzasAhityasya prAcyasamRddhi prati vidvajjagat jAgRtaM jAtaM tanmUlagranthAnAM saMzodhane ca lagnam / evaM cA''cAryairapabhraMza-bhASAvyAkaraNaM viracayyA'pUrvamaitihAsikaM ca kArya kRtamasti / adyatve bhASyamANAnAM gUrjara-mArupramukhabhASANAM mUlameSaivA'pabhraMzabhASA'sti, tasyAzca vyAkaraNasya tadudAharaNAnAM cA'bhyAsenaitAsAM bhASANAM kramiko vikAsaH kathaM jAtastAsu ca ke rUDhaprayogAH ke ca nUtanA ityAdInAmadhyayanaM bodhazca saralatayA bhavati / vidvajjanA vadanti yat - prAcInabhASANAmadhyayanArthaM siddhahemazabdAnuzAsanaM vinA na kimapyupayuktataram / atha ca prAkRtavyAkaraNasyA'pi prayogAnAM siddhayarthaM taiH prAkRtavyAzrayamahAkAvyaM viracitamasti / evaM ca saMskRta 74 Jain Education Internationa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRtavyAkaraNasya sAGgopAGgaM viracanena tairubhe api bhASe pUrNatayA'nuzAsite - ityatastadvyAkaraNasya siddhahemazabdAnuzAsanamityabhidhAnaM sarvathA sArthakamasti / 2. nAmAnuzAsanam - 1. abhidhAnacintAmaNinAmamAlA - zabdAnAM mahArNavarUpe'smin zabdakoze prAyo dvisahasrazlokeSu vibhAgaza ekasminnarthe prayuktA naike zabdAH saGgrahItAH santi / asya ca kozasya vivaraNaM hyAcAryaiH svayameva viracitamasti / anekArthasaGgrahaH - asmin zabdakoze ekasya zabdasya naike'rthAH saGgrahItAH santi / nighaNTuzeSaH AyurvedasambandhinAM vaidyakIyAnAM vA zabdAnAM saGgraho'yaM teSAM sArvatrikI pratibhA pramANIkaroti / 4. dezInAmamAlA - dezIbhASAsu rUDhAnAM, vyAkaraNena sAdhayitumazakyAnAM, prAkRtabhASANAmabhyAse cA'tyantamupayoginAM zabdAnAmapUrvaH saGgraho'yaM teSAM sUkSmadarzitvaM vividhabhASAjJAnaM loka-vyavahArajJAnaM ca pramANIkaroti / atra sagRhIteSu zabdeSu bahavo drAviDa-arabbIya-phArasIyabhASAsambandhinaH zabdA api santi / 3. liGgAnuzAsanam liGgAnuzAsanaM vinA zabdAnuzAsanamapUrNameva / tAmapUrNatAM dUrIkartuM taivividhaliGgAnAM zabdAnAM saGgraho'tra kRto'sti / atra yAvantaH zabdAH santi tAvantaH kasminnapi liGgAnuzAsane na santi / 75 Jain Education Internationa Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garera 4. chando'nuzAsanam svasamayAt pUrvavartinAM sameSAmapi saMskRta-prAkRtA'pabhraMzakAvyeSUpayuktAnAM chandasAM samAvezastairatra kRto'sti / chandasAM mahAkoze'smistaiH pratyekaM chandasAM zAstrIyaM lakSaNaM saMskRtabhASAyAM tadudAharaNaM ca yathAsvaM saMskRtAdibhASAyAM pradattamasti / atra ca sarvANyapi udAharaNAni taiH svayameva viracitAni, na punaH kutazcidavatAritAni / asmin granthaistaiH sAdaraM bharata-piGgalasvayambhUpramukhAH smaraNaviSayamAnItAH santi, tathA mANDavyaH, bharataH, kAzyapaH, saitavaH, jayadevaH - ityAdayaH prAcyAzchandaHzAstrapraNetAra ullikhitAH santi / 5. kAvyAnuzAsanam rAjazekharasya kAvyamImAMsA, mammaTasya kAvyaprakAzaH, Anandavardhanasya dhvanyAlokaH abhinavaguptasya ca locanaH - ityetebhyo granthebhyo vividhAM sAmagrI gRhItvA viracito'yaM grantho viduSAM mate yadyapi saGgrahagranthastathA'pi atrA'pyAcAryANAM maulikatA pratibhA cA'kSuNNaiva / asya granthasya vivaraNaM tairalaGkAracUDAmaNivivekazceti TIkAdvayena svayameva kRtmsti| 6. pramANamImAMsA hemacandrAcAryANAM vizuddhadArzanikapratibhA projjvalatayA prakaTayatyayaM granthaH / bhAratIyadarzanavidyAyA brAhmaNa-jaina-bauddhetitisRNAmapi zAkhAnAM tAttvikaparibhASAsu lAkSaNikavyAkhyAsu yathAkramaM yAni vikAsa-vRddhi-parivartanAni jAtAni tAni granthasyA'syA'dhyayanenA'vabudhyante / AcAryaiH svapUrvavartinAmAgamikatArkikANAM zvetAmbarANAM digambarANAM siddhasenadivAkarasUrijinabhadragaNi-samantabhadrA-'kalaGkAdya-vAdidevasUriparyantAnAM sarveSAmapi jainAcAryANAM mantavyAni sarvagrAhiNyA buddhizaktyA saGkalayya svIyayA vizadayA'punaruktayA ca viziSTazailyA sUtreSu 76 Jain Education Internationa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svopajJavizadatamavRttau ca nirUpitAni / teSAM bhASA'tyantaM parimitA zabdADambarazUnyA sahajA saralA cA'sti / nirUpaNamapi nA'tisaGkSipta-vistRtamasti / atra granthe taiH pramANAni nayAn sopAyAMzca bandha-mokSAdIn paramapuruSArthopayogino viSayAMzcarcayitvA'nekAntavAdasya nayavAdasya ca zAstrIya nirUpaNaM kRtamasti / etacca teSAM bhAratIyapramANazAstrakSetre viziSTaM pradAnamasti / tulanAtmakadRSTyA darzanAnAmadhyayanaM kurvatAM jijJAsUnAM kRte granthasyA'syA'dhyayanamatIva mahattvamAvahati / yato'trA''cAryairdiGnAga-dharmakIrtipramukhabauddhaviduSAM, kaNAda-bhAsarvajJavyomaziva-zrIdharA'kSapAda-vAtsyAyanodyotakara-jayantavAcaspatimizrazabara-prabhAkara-kumArila-mukhyavaidikaviduSAM ca granthAnAM cArvAkadarzanasya ca viduSo jayarAzibhaTTasya tattvopaplavasiMhagranthasya padArthA vizadatayA carcitAH santi / ayaM hi grantho yadyapi sampUrNo na prApyate tathA'pi aitihAsika- dRSTyA tasya jainatarkasAhitye bhAratIyadarzanasAhitye ca viziSTaM sthAnamasti / 7. triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam - mahAbhAratamuddizya vidvadbhirghoSitaM yad - "yadihA'sti tadanyatra, yannehA'sti na kutracit // " idaM ca vacanaM triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyasya viSaye'pi samAnameva / yatastriSaSTizalAkA-puruSacaritaM nAma jainasiddhAnta-kathetihAsa-paurANikakathA-tattvajJAnAdInAM sarvasaGgrahaH / SaTtriMzatsahasrazlokapramANe'smin granthe hemacandrAcAryANAM sudhAvarSiNyA vANyA gauravaM mAdhuryaM ca pade pade'nubhUyate / atra triSaSTeruttamapuruSANAM caritAni nibaddhAni santi / te cottamapuruSAH 24 tIrthakarAH, 12 cakravartinaH, 9 vAsudevAH, 9 prativAsudevAH 9 baladevAzca snti| sahaiva bahUnyavAntaracaritAnyapi atrA''cAryairyathAyathaM nivezitAni 77 Jain Education InternationaFor Private '&'Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ santi / AcAryANAM sarvasaGgrAhiNyA pratibhAyAH prabhAveNa granthe'smin tAdAtvikasAmAjika-dhArmika-vaicArikarUDhayo bahutra pratibimbitA vilokyante / kAvyazAstrIyadRSTyA'pi grantho'yaM prAsAdikaH kalpanA-mAdhuryollasitazcA'sti / sAdhantamasya paThanena saMskRta-bhASAyAH prAyaH sarve'pi zabdA avabudhyeran - iti vyavasthA''cAryaiH sahajatayA kRtA'sti / kiM bahunA ? hemacandrAcAryANAM kalikAlasarvajJatvaM sAdhayitumayameka eva grantho'lam / 8. yogazAstram mahArAjakumArapAlasya yogAbhyAsakRte vinirmito'yaM grantho dvAdazaprakAzAtmako'sti / asmin pAtaJjalayogasUtrazailyA aSTAnAM yogAGgAnAM jainadRSTyA vistRtA saralA vizadA ca carcA kRtaa'sti| viSayavarNane cA''cAryANAM maulikatA pratipadaM prollasati / tatra prathame prakAze yamAH, dvitIya-tRtIya-caturtheSu prakAzeSu niyamAH, caturthe eva AsanAni, paJcame prANAyAmaH, SaSThe pratyAhAraH, saptame dhAraNA, aSTama-navama-dazameSu dhyAnam, ekAdaze samAdhiH, dvAdaze ca svAnubhavasiddhaM yogatattvaM varNitAni santi / sahasrAdhikamUlazlokamayasyA'sya granthasya vRttirapi taireva viracitA'sti yatra ca jainAgama-siddhAnta-yogagranthAnAM yathA tathaiva mahAbhAratamanusmRti-purANopaniSadAdInAmapyavataraNAni pradattAni / 9. vyAzrayaM mahAkAvyam zAstrIyakAvyAnAM paramparAyAM vyAzrayamahAkAvyasya sthAnamadvitIyamasti / etanmahAkAvyaM vyAkaraNasyetihAsasya kAvyatvasyeti trayANAmapi vAhakamasti / asya dvau vibhAgau staH / prathame vibhAge viMzatiH sargAH santi / teSu siddhahemazabdAnuzAsanasya saMskRtavibhAgasthAyAH saptAdhyAyyAH prayogAnAmudAharaNAnAM ca siddhayA saha caulukyavaMzajAtAnAM mUlarAjAdyAnAM siddharAja-jayasiMhaparyantAnAM nRpANAM varNanaM kRtamasti / dvitIye ca vibhAge aSTasu sargeSu 78 Jain Education Internationa Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prAkRtavyAkaraNAparanAmnaH siddhahemazabdAnuzAsanasyA'STamAdhyAyasya prayogAnAmudAharaNAnAM ca siddhayA saha kumArapAlarAjasya caritaM nibaddhamasti / evaM caitanmahAkAvyaM saMskRtabhASAyA prAkRtasya ca SaNNAmapi mahArASTrI-zaurasenI-mAgadhI-paizAcI-cUlikApaizAcIapabhraMzabhASANAM bodhArthamatyantamupayogi / sahaiva mahAkAvyasyA'pi sarveSAmapi lakSaNAnAmasmin vidyamAnatvAt kAvyatvadRSTyA'pi sarvathA sAphalyaM vahati mahAkAvyamidam / tathaiva caulukyavaMzIya-- nRpANAmitihAsajJAne'pi sarvathA prastutamidaM mahAkAvyam / 10. vItarAgastavaH vItarAgabhaktimayamidaM kAvyaM kAvyatvadRSTyA'pi zreSThamasti / bhaktitattvena sahA'tra sarvatra jainadarzanamapi vyAptamasti / vizatiprakAzamaye'smin bhaktistave zAntaraso nirAlambaM pravahati, AnandaH sarvatrojjAgaro'sti, svIyArAdhyatattve ca layaprApteH pravRttirapi sahajA'sti / mahArAja-kumArapAlasyaivakRte vinirmitamidaM bhaktikAvyaM hemacandrAcAryANAM zreSThasarjakatvaM dyotayati / 11. anyayogavyavacchedadvAtriMzikA kevalaM dvAtriMzadvRttamaye'smin vardhamAnajinastutirUpe kAvyagranthe hemacandrAcAryaiH sarveSAmapi darzanAnAM siddhAntAn viSayIkRtya vizadA carcA kRtA'sti / cintanasya bhaktezcA'tyantaM sundaraH samanvayo'tra kAvye'sti yadeSa grantho dArzanikadRSTyA kAvyakalAdRSTyA cetyubhayathA'pyatyantamutkRSTo'sti / asmin granthe AcAryazrImalliSeNasUribhiratyantaM prAsAdika-rocaka-zailyA sarasayA ca bhASayA syAdvAdamaJjarInAma vRttiviracitA'sti / 12. ayogavyavacchedadvAtriMzikA vardhamAnajinastutirUpa evA'yamapi kAvyagranthaH kevalaM * zrIhemacandraprabhavAd vItarAgastavAditaH / kumArapAlabhUpAlaH prApnotu phalamIpsitam / / (vItarAgastavasyA'ntimaH zloka:) 79 Jain Education Internationa Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvattamaya evA'sti / atra ca jainadarzanasya tatsiddhAntAnAM ca mahattvaM prasthApitamasti / ayamapi grantho dArzanikadRSTyA kAvyatvadRSTyA cotkRSTa evA'sti / 13. mahAdevastotram hemacandrAcAryANAmudAttasamanvaya-- bhAvanAyA utkRSTaM phalamastyetanmahAdevastotram / catuzcatvAriMzad-vRttamaye'smin stotreH tairvividhAn dRSTikoNAnupayujya mahAdevasya stutirvihitA'sti / athA''cAryANAM mukhyasAhityasRSTeH paricayo'tra pradatto'sti / anye'pi teSAM vedAGkazAdayo granthAH santi, kintu vistarabhayAdatra nA'tra paricAyitAH / vidvAMso hi mahAbhAratakArAn vyAsamaharSIn teSAM vizAlagrantharacanadRSTyA sarvazreSThagranthakAratayA manyante, teSAM ca sarvagrAhitvaM darzayituM 'vyAsocchiSTaM jagat sarvam' iti smudghossynti| evamevA'trA''cAryANAM vizAlakAyaM vipulagranthasamUhaM dRSTvA yadi "hemocchiSTaM tu sAhityam" iti kathayema tadA nA'tyuktiH / teSAM sAhityasya vAstavikaM mUlyaM vividhatA sarvadezIyatA ca staH / tairhi na kA'pi vidyAzAkhopekSitA pratyuta viziSTatayA sevitaiva / teSAM pratibhA sArvatrikI, adhyayanaM paripUrNaM, viSayasaMzodhanaM ca sarvAvayavi vartate / teSAM saGgrAhakatA'pyananyasAdhAraNA'nupameyA cA'sti / teSAM sAhitye tattadviSayasambandhinAM tatkAlajJAtAnAM ca prAyaH sarveSAmapi granthAnAmuddharaNAni santi / asmin kSetre teSAM pratispardhI na ko'pyasti / athaivaM satyapi teSAM maulikatA'kSuNNaiva vartata iti tu mahAzcaryajanakam / astu / / sadA hRdi vahema zrIhemasUreH sarasvatIm / / suvatyA zabdaratnAni tAmraparNI jitA yayA / / (kIrtikaumudyAM mahAkaviH somezvarabhaTTaH) 80 Jain Education Internationa Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIhemacandAcAryANAM kAvyasRSTiH atra zrIhemacandrAcAryaviracitebhyo granthebhyaH kAnicana kAvyAni teSAM sudhAvarSiNyA vANyAH prAsAdikatvaM, mAdhuryaM, gauravaM, sAmagrayeNa ca pratibhAmAsvAdayituM prastutAni / mAtrayA'pyadhikaM kiJcinna sahante jigISavaH / itIva tvaM dharAnAtha ! dhArAnAthamapAkRthAH // 1 // kSuNNAH kSoNibhRtAmanekakaTakA bhagnA'tha dhArA tataH kuNThaH siddhapateH kRpANa iti re mA maMsata kSatriyAH ! / ArUDhaprabalapratApadahanaH samprAptadhArazcirAt pItvA mAlavayoSidazrusalilaM hantA'yamadhiSyate / / 2 / / 81 Jain Education Internationa Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (siddhahemazabdAnuzAsanaprazastau) akRtrimasvAdupadAM paramArthAbhidhAyinIm / sarvabhASApariNatAM jainIM vAcamupAsmahe || (kAvyAnuzAsanamaGgalazlokaH) na dharmaheturvihitA'pi hiMsA, notsRSTamanyArthamapodyate ca / svaputraghAtAnnRpatitvalipsAsabrahmacAri sphuritaM pareSAm // 1 // pratikSaNotpAda - vinAzayogi- sthiraikamadhyakSamapIkSamANaH / jina ! tvadAjJAmavamanyate yaH sa vAtakI nAtha ! pizAcakI > vA // 2 // (anyayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm) (bhagavadbhaktiH- vItarAgastave) anAhUtasahAyastvaM tvamakAraNavatsalaH / anabhyarthitasAdhustvaM tvamasambandhabAndhavaH // 1 // anaktasnigdhamanasamamRjojjvalavAkpatham / adhautAmalazIlaM tvAM zaraNyaM zaraNaM zraye // 2 // abhavAya mahezAyA'gadAya narakacchide / arAjasAya brahmaNe kasmaicid bhavate namaH ||3|| asaGgasya janezasya nirmamasya kRpAtmanaH / madhyasthasya jagattrAturanaGkaste'smi kiGkaraH // 4 // agopite ratnanidhAvavRte kalpapAdape / acintye cintArale ca tvayyAtmA'yaM mayA'rpitaH // 5 // lAvaNyapuNyavapuSi tvayi netrAmRtAJjane / mAdhyasthyamapi dauHsthyAya kiM punardeSaviplavaH ? || 6 || 82 Jain Education Internationa Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugAntareSu bhrAnto'smi tvadarzanavinAkRtaH / namo'stu kalaye yatra tvadarzanamajAyata // 7 // zamo'dbhuto'dbhutaM rUpaM,sarvAtmasu kRpA'dbhutA / sarvAdbhutanidhIzAya, tubhyaM bhagavate namaH // 8 // sarve sarvAtmanA'nyeSu doSAstvayi punarguNAH / stutistaveyaM cenmithyA, tatpramANaM sabhAsadaH // 9 // audAsInye'pi satataM, vizvavizvopakAriNe / namo vairAgyanighnAya, tAyine paramAtmane // 10 // hiMsakA apyupakRtA, AzritA apyupekSitAH / idaM citraM caritraM te, ke vA paryanuyuJjatAm ? // 11 // janmavAnasmi dhanyo'smi, kRtakRtyo'smi yanmuhuH / jAto'smi tvadguNagrAma-rAmaNIyakalampaTaH // 12 / / bhrAntastIrthAni dRSTastvaM, mayaikasteSu tArakaH / tat tavA'Gghau vilagno'smi, nAtha ! tAraya tAraya / / 13 / / yAvannA''pnomi padavI, parAM tvadanubhAvajAm / tAvanmayi zaraNyatvaM, mA muJca zaraNaM zrite // 14 // tava cetasi varte'hamiti vArtA'pi durlabhA / maccitte vartase cet tvamalamanyena kenacit // 15|| aprasannAt kathaM prApyaM, phalametadasaGgatam / cintAmaNyAdayaH kiM na, phalantyapi vicetanAH ? // 16 // madRzau tvanmukhAsakte, harSabASpajalomibhiH / aprekSyaprekSaNodbhUtaM, kSaNAt kSAlayatAM malam / / 17 / / tvadvaktrakAntijyotsnAsu, nipItAsu sudhAsviva / madIyairlocanAmbhojaiH, prApyatAM nirnimeSatA // 18 // 83 Jain Education Internationa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNThA'pi yadi sotkaNThA, tvadguNagrahaNaM prati / mamaiSA bhAratI tarhi, svastyetasyai kimanyathA ? // 19 / / tava preSyo'smi dAso'smi, sevako'smyasmi kiGkaraH / omiti pratipadyasva, nAtha ! nA'taH paraM bruve // 20 // (ityAdayaH) (bhAvanA) vane padmAsanAsInaM kroDasthitamRgArbhakam / kadA''ghrAsyanti vaktre mAM jaranto mRgayUthapAH ? // 1 // zatrau mitre tRNe straiNe svarNe'zmani maNau mRdi / mokSe bhave bhaviSyAmi nirvizeSamatiH kadA ? // 2 // (yogazAstre prakAzaH 3) (bhagavadAzrayaH) na zraddhayaiva tvayi pakSapAto na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatvaparIkSayA tu tvAmeva vIra ! prabhumAzritAH smaH // (ayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm) (upamotprekSAdayo'laGkArAH) dvayAzrayamahAkAvye na jAnU arujallaGkAM bhramato yasya mAruteH / aho A'ntaM jigamiSo rujet tasyA'pi jAnviha* // 1/32 // (* aNahillapurapattane) jaGganma ityuktiparaiH saparNadhvadyaSTibhI razmidhRtAnaDudbhiH / grAmyairavidvadbhirudIkSyate'sau *dhUkhAsradindurdadhipiNDabuddhyA / / 2/41) 84 Jain Education Internationa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (* dyaureva ukhA-sthAlI, tataH sraMsate'dhaH patatIti GkhAstrat) - ityAdayaH // triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvye aphastasya mahArthasya paryapUryanta sevakAH / mahAsarovarasyeva syandairabhyarNabhUmayaH / / 1 / 1 / 43 // atrA'ntare ca kenA'pi sArthavAhasya Dhaukitam / pakvacUtAJcitaM sthAlaM bhraSTasandhyAbhrasannibham // 1 / 1 / 58 / / mahAkAyA mahAskandhA mahiSAstoyavAhinaH / mahIM prAptA ivA'mbhodA janAnAM cicchidustRSam / / 1 / 170 // adhvanyajana AjAnusaMlagnanavakardamaH / Amuktamocaka iva pracacAla zanaiH zanaiH // 1 / 1 / 96 / / vRndArakANAM hasteSu hastebhyaH saJcariSNavaH / babhrAjire te kalazAH zrImatAM bAlakA iva // 1 / 1 / 531 // saralAGgalipatrAbhyAM sA padAbhyAM pade pade / vikasvarANi padmAni ropayantIva bhuvyapi // 1 / 2 / 75 // - ityAdayaH // zrIhemacandrAcAryA yathA'sAdhAraNapANDityAlaGkRtAH zAstra pAragAmiNa Asan tathaiva sAmAnyajanatAvyavahArai-rlokasAhityenA'pi ca pUrNatayA paricitA Asan / triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvye taireSA kSamatA pUrNatayopayuktA'sti / etasyAH zreSThamudAharaNaM, vivAhaprasaGge varaM vadhUmanuvaraM voddizya strIbhiryAni kautukadhavalagItAni gIyante tAnyapi tairatra mahAkAvye yathAprasaGgaM nibaddhAni santi / teSAmanyatamadatra prastutamasti - Jain Education InternationaFor Private Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhUTyoH pAripAzvikyazcaturA narmakarmaNi / evaM kautukadhavalAn gAtumArebhire striyaH / / (1 / 2 / 854 ta:-) jvarIvA'bdhi zoSayituM modakAn parikhAditum / zraddhAluranuvarako manasA kena nanvasau ? // 1 // maNDakebhyo'khaNDadRSTiH kAndukasyeva kukkuraH / spRhayAluranuvaro manasA kena nanvasau ? // 2 // AjanmAdRSTapUrvI kiM vaTakAn rorabAlavat / zraddhatte'ttumanuvaro manasA kena nanvasau ? // 3 // toyAnAM cAtaka iva dhanAnAmiva yAcakaH / pUgAnAM zrAddho'nuvaro manasA kena nanvasau ? // 4|| tAmbUlavallIpatrANAM tRNAnAmiva tarNakaH / zraddhAluradyA'nuvaro manasA kena nanvasau ? // 5 // haiyaGgavInapiNDasya biDAla iva lampaTaH / zrAddhazcUrNasyA'nuvaro manasA kena nanvasau ? // 6 // vilepanasya kedArakardamasyeva kAsaraH / zraddhAM dadhAtyanuvaro manasA kena nanvasau ? // 7 // nirmAlyAnAmivonmatto mAlyAnAM lolalocanaH / zraddhAnubandhyanuvaro manasA kena nanvasau ? // 8 // hemacandrAcAryaiH svaracitakAvyAnuzAsanAdigranthasamUhasya TIkAsu yAni kAvyAnyudAharaNatayoddhara-NatayA vA saMdRbdhAni teSAmavalokanena jJAyate yat te svakAlAt pUrvaM pravRttaiH svasamakAle ca pravartamAnaiH sarvairapi vidyApravAhai: nitarAM paricitAH Asan / tata: kAnicanA'tra prastutAni - 86 Jain Education Internationa Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvau vajravarNI jagatIpatInAM sadbhiH pradiSTau nanu sArvajanyau / yaH syAjjapAvidrumabhaGgazoNo yo vA haridrArasasannikAzaH // ___(kAvyAnuzAsane, a0 1) haMho snigdhasakhe ! viveka ! bahubhiH prApto'si puNyairmayA gantavyaM katiciddinAni bhavatA nA'smatsakAzAt kvacit / tvatsaGgena karomi janmamaraNocchedaM gRhItatvaraH ko jAnAti punastvayA saha mama syAd vA na vA saGgamaH / / (tatraiva) svAsthyaM pratibhA'bhyAso bhaktirvidvatkathA bahuzrutatA / smRtidAyamanirvedaH mAtaro'STau kavitvasya // (tatraiva) sandhyAM yat praNipatya lokapurato baddhAJjaliryAcase dhatse yacca nadI vilajja ! zirasA taccA'pi soDhaM mayA / zrIrjAtA'mRtamanthane yadi hareH kasmAd viSaM bhakSitaM mA strIlampaTa ! mAM spRzetyabhihito gauryA haraH pAtu vaH // ___ (kAvyAnuzAsane, a0 2) kRSNenA'mba ! gatena rantumadhunA mRd bhakSitA svecchayA satyaM kRSNa !, ka evamAha, musalI, mithyA'mba ! pazyA''nanam / vyAdehIti vikAzite zizumukhe mAtA samagraM jagat / dRSTvA yasya jagAma vismayapadaM pAyAt sa va: kezavaH / / (tatraiva) - ityAdi / evamevA'pabhraMza(prAkRta)bhASAvyAkaraNe'pi hemacandrAcAryaiH purAtanAni navInAni ca lokasAmAnyaprasiddhAnyevodAharaNAni sandRbdhAni, tAni ca mAru-gUrjarAdibhASAyA adhyayanAya kramikavikAsabodhAya cA'tyantamupayuktAni / tata: kAnicanA'trA'pi prastUyante - 87 Jain Education Internationa Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ei ti ghoDA eha thali ei ti nisiA khagga / etthu muNIsima jANiai jo navi vAlai vagga // 4-330 // (saM0 chAyA) ete te azvAH eSA sthalI ete te nizitAH khaDgAH / atra manuSyatvaM (pauruSaM) jJAyate yo naiva vAlayati valgAm / / dahamuhu bhuvaNabhayaMkaru tosiasaMkaru Niggau rahavari caDiau / caumuha chaMmuhu jhAivi ekkahiM lAivi NAvai daiveM ghaDiau // 4-331 // (saM0) dazamukhaH bhuvanabhayaGkaraH toSitazaGkaraH nirgataH rathavare ArUDhaH / caturmukhaM (brahmaNaM) SaNmukhaM (kArtikeyaM) dhyAtvA ekasmin lAtvA iva daivena ghaTitaH // jo guNa govai appaNA payaDA karai parassu / tasu hau~ kalijugi dullahaho bali-kijjau~ suaNassa // 4-338 // (saM0) yaH guNAn gopayati AtmanaH prakaTAn karoti parasya / tasya ahaM kaliyuge durlabhasya balIkriye sujanasya / jiva~ jiva~ vaMkima loaNahaM Niru sAmali sikkhei / tiva~ tiva~ vammahu niaya-sara khara-patthari tikkhei // 4-344 // (saM0)yathA yathA vakratAM locanayoH nitarAM zyAmalI zikSate / tathA tathA manmatho nijakazarAn kharaprastare tejayati // bhallA huA ju mAriA bahiNi ! mahArA kaMtu / lajjejjaMtu vayaMsiahu jai bhaggA gharu eMtu // 4-351 // (saM0) bhavyaM bhUtaM yanmAritaH bhagini ! madIyaH kAntaH / alajjiSyam vayasyAbhyaH yadi bhagnaH (palAyitaH) gRham aiSyat // 88 Jain Education Internationa Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahi~ kappijjai sariNa saru chijjai khaggiNa khaggu / tahi~ tehai bhaDa-ghaDa-nivahi kaMtu payAsai maggu // 14-357 // (saM0) yatra kalpyate zareNa zaraH chidyate khaDgena khaDgaH / tatra tAdRze bhaTa-ghaTAnivahe kAntaH prakAzayati mArgam / / sAhu vi lou taDapphaDai vaDDattaNahA~ kaeNa / / vaDuppaNu pari pAviai hatthi mokkalaDeNa // 4-366 // (saM0) sarvo'pi lokaH vihvalIbhavati mahattvasya kRte / mahattvaM punaH prApyate hastena muktena (dAnaM kurvateti zeSaH) // jai sasaNehI to muia aha jIvai ninneha / bihiM vi payArehiM gaia dhaNa kiM gajjahi khala meha ! // 4-367 // (saM0)yadi ni:snehA tadA mRtA, atha jIvati, niHsnehA / dvAbhyAmapi prakArAbhyAM gatA priyA, kiM garjasi khala ! megha ! // amhe thovA riu bahua kAyara emva bhaNaMti / muddhi nihAlahi gayaNayalu kaI jaNa joNha karaMti ? // 4-376 // (saM0) vayaM stokA ripavaH bahavaH, kAtarA evaM bhaNanti / mugdhe ! nibhAlaya gaganatalaM kati janAH jyotsnAM kurvanti ? / / mahu kaMtahoM be dosaDA helli ! ma jhaMkhahi Alu / dentahoM hau~ para uvvaria jujjhaMtahoM karavAlu // 4-379 // (saM0) mama kAntasya dvau doSau sakhi ! mA manyasvA'lIkam / (dAna) dadataH ahaM paramuDhatA (ziSTA), yudhyamAnasya karavAlaH // tilaha~ tilattaNu tAu~ para jAu~ na neha galaMti / neha paNa te jji tila tila phiTTavi khala hoti // 4-406 // 89 Jain Education Internationa Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (saM0) tilAnAM tilatvaM tAvat paraM yAvat na snehA: galanti / snehe praNaSTe te eva tilAH tilAH bhraSTvA khalAH bhavanti / bambha te viralA ke vi nara je savvaMga-chailla / / je vaMkA te vaMcayara je ujjua te bailla // 4-412 // (saM0) brahman ! te viralAH ke'pi narAH ye sarvAGgacchekAH / ye vakrA te vaJcakAH ye RjavaH te balIvardAH / / piusaMgame kau niddaDI piahoM parokkhahoM kemva / mai~ binni vi vinnAsiA nidda na emva na temva // 4-418 // (saM0) priyasaGgame kutaH nidrA priyasya parokSe katham / mayA dve api vinAzite nidre na evaM na tathA / sarihi~ na sarehi~ na saravarehi~ na vi ujjANa-vaNehiM / desa ravaNNA hoti vaDha ! nivasaMteMhi~ suaNehi~ // 4-422 // (saM0) saridbhiH na sarobhiH na sarovaraiH nA'pi udyAnavanaiH / dezAH ramyAH bhavanti mUrkha ! nivasadbhiH sujanaiH // bAha vichoDavi jAhi tuhu~ hau tevai ko dosu / hiayaTThiu jai nIsarahi jANau~ muMja sarosu // 4-439 // (saM0) bAhuM tyaktvA yAsi tvaM, bhavatu tathA, ko doSaH ? hRdayasthitaH yadi niHsarasi jAnAmi muJja ! saroSam // __ ityAdayaH // atra vyAkaraNe pradattAnAmudAharaNAnAM vaividhyaM dRSTvaiva jJAyate yad hemacandrAcAryANAM prasaraH sarvasAmAnyajanasamUhe'pyAsIt / etAdRzyudAharaNAni saGgahya taiH sarvo'pi lokasamUhaH zaurya-premanItyAdiguNaiH sanAthIkRta iva / 90 Jain Education Internationa Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIhemacandAcAryANAM guNaiH prabhAvitaiH samakAlInaiH pAzcAtyakAlInaizca sarvasAmpradAyikairvidvadbhiH kRtA prazastiH 1. jainAgamAnAM siddhAntagranthAnAM ca samarthA vRttikRtaH AcAryamalayagirayo hemacandrAcAryANAM samakAlInAH sahavartinazcA'pyAsan / te svayameva vyAkaraNAdisvatantra-granthAnAM TIkAgranthAnAM ca racayitAraH santo'pi hemacandrAcAryAn svaTIkAgrantheSu sAdaraM sabahumAnaM ca sandarbhayanti, yathA - tathA cA''huH stutiSu guravaH (AvazyakasUtravRttau) 91 Jain Education Internationa Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA teSAM samakAlInA eva zrIsomaprabhasUrayastAn stuvantikiM stumaH zabdapAthAdhemacandrayatermatim / ekenA'pi hi yenedRk kRtaM zabdAnuzAsanam // 1 // stumastrisandhyaM prabhuhemasUrerananyatulyAmupadezazaktim / atIndriyajJAnavivarjito'pi, yaH kSoNibhartuLadhita prabodham // 2 // (kumArapAlapratibodhagranthe) klRptaM vyAkaraNaM navaM viracitaM chando navaM vyAzrayAlaGkArau prathitau navau prakaTitaM zrIyogazAstraM navam / tarkaH saJjanito navo jinavarAdInAM caritraM navaM baddhaM yena na kena kena vidhinA mohaH kRto dUrataH // (zatArthakAvyaTIkAyAm) teSAM ziSyau zrIrAmacandrasUri-guNacandrasUrI kathayataH - zabda-pramANa-sAhitya-cchandolakSmavidhAyinAm / zrIhemacandrasUripAdAnAM prasAdAya namo namaH // (nATyadarpaNe) gurugUrjararAjasya cAturvidyaikasRSTikRt / triSaSTinarasadvRtta-kavirvAcAM na gocaraH // (muniratnasUrayo'mamacaritre) santyanye kavitAvitAnarasikAste bhUrayaH sUrayaH kSmApastu pratibodhyate yadi paraM zrIhemasUregirA / unmIlanti mahAmahAMsyapi pare-lakSANi RkSANi vai no rAkAzazinA vinA bata bhavatyujjAgaraH sAgaraH / / __ (uyA.jinamaNDanagaNI kumArapAlaprabandhe) 6. sAhitya-vyAkaraNAdyane kazAstranirmANapratnaprajApatiH zrIhemacandrayatipatiH / (pUrNakalazagaNI prAkRtadvayAzrayaTIkArambhe) 92 Jain Education Internationa Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. 8. 9. vaiduSyaM vigatAzrayaM zritavati zrIhemacandre divam // (rAjakaviH somezvaradevaH surathotsavamahAkAvye) niHsImapratibhaikajIvitadharau ni:zeSabhUmispRzAM puNyaughena sarasvatI - suragurU svAGgaikarUpau dadhan / yaH syAdvAdamasAdhayannijavapurdRSTAntataH so'stu me sabuddhyambunidhiprabodhaviSaye zrIhemacandraH prabhuH // ( A. malliSeNasUriH syAdvAdamaJjarImaGgalAcaraNe) saptarSayo'pi gagane satataM caranto trAtuM kSamA na mRgIM mRgayoH sakAzAt / jIyAcciraM kaliyuge prabhuhemasUrirekena yena bhuvi jIvavadho niSiddhaH // (vividhagacchIyapaTTAvalIsaGgrahe) 10. yaH sujJaiH sarvavit proktaH kalikAle'pi sUrirAT / tasya zrIhemacandrasya pramANaM me'tra vartatAm // (zrImadhusUdanaH modI hemasamIkSArambhe) 11. " teSAM samaye na ko'pi gaccho na kA'pi paramparA jainasampradAye AsId yatra sthitAH sAdhavasteSAM guNairmugdhAH santasteSAM stutiM na kRtavantaH syuH / ****** tairhi svajIvane rAjA, rAjyaM, mitrANi, virodhinaH, ziSyAH, jainAH, jainetarAH, dharmopadezaH, sAhityasarjanaM, nirgranthajIvanaM, lokasamparka: - ityeteSAM sarveSAmapi viSayANAM samAnatayottaradAyitvaM pAlanIyamAsIt / tacca taiH svajIvanasya pratyekaM kSaNaM pUrNatayopayujya pAlitam / deza-videzAnAM sarvo'pItihAso yadi vilokyeta tadA'pi 93 Jain Education Internationa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teSAM sadRzo nirlepaH, AdarzajIvI, vidvAn, sAhityasraSTA, rAjanItidakSaH, vyavahArajJaH, tejasvI, pratibhAvAMzca puruSaH prAptumazakya eva / ata eva teSAM kalikAlasarvajJaH iti birudaM sarvathA saarthkmsti"| (AgamaprabhAkaraH munizrIpuNyavijayaH) 12. nUnaM hemacandrAcAryA vartamAnakAlInabhAratIyamAnasasraSTaSvanyatamAH / bhAratIye cetihAse teSAM sthAnaM vAlmIki-vyAsazaGkarAcAryAdInAM sadRzamasti / (-ke.em. pANikkaraH A Survey of Indian History granthe) 13. hemacandrAcAryANAM samakAlInairAcAryairvidvadbhizca teSAM kRte prayuktaM 'kalikAlasarvajJaH' iti birudaM, teSAM sarvAsvapi vidyAzAkhAsu vismayAvahAM sAdhikArAM gatiM dRSTvA sarvathA yogyamevA'sti / kavitayA zAstrakAratayA ca te vastuto mahAsamarthAH Asan / taihi svapratibhayA svadezasya bhAgyaM saMskRtizca praavrtite| na kevalaM jainA api tu gUrjaradezo'pi teSAM mahAntaM RNabhAraM dhArayati, tathA vaizvikasaMskRta-sAhityakSetre'pi vaiyAkaraNatayA kozakAratayA kAvyazAstra-praNetRtayA chandaHzAstrakAratayA ca teSAM viziSTaM sthaanmsti| (-em. vinTaranitjha, jarmanavidvAn) 14. zabdavijJAnakSetre hemacandrAcAryANAM pradAnamativizAlaM vismayaprerakaM ca / teSAM pANDityaM hyagAdhamapratirUpaM cA'sti, tathA vidvajjanAnAM kRte'dyAvadhi te kalikAlasarvajJAH - kaliyuge sarvasyA'pi jJeyasya jJAtAraH - santi, yacca vizeSaNaM te sarvathA'rhanti / madhyakAlInabhArate teSAM parimANaM dhArayanto vidvAMso prAyo na santi / (-es. senaguptA, mahAvaiyAkaraNa:) 94 Jain Education Internationa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. namo'stu hemacandrAya, vizadA yasya dhIprabhA / vikAsayati sarvANi, zAstrANi kumudAnIva / / kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryAn pAzcAtyA vidvAMso jJAnamahArNavaH (Ocean of knowledge) iti sAdaraM varNayanti, tathaiva teSAM kRte atizAyiprajJaH (Intellectual Giant) iti vizeSaNaM prayuJjanti / teSAM pratibhAyAH prabhA na kevalaM dharmAdhyAtmakSetreSu api tu sAhitya-bhASA-tarkAdikSetreSvapi samAnatayA vistIrNA'sti / teSAM vyaktitve samakAlameva vaiyAkaraNasya, AlaGkArikasya, sAhityakArasya, dArzanikasyetihAsakArasya, purANakArasya, kozakArasya, chandonuzAsakasya, dharmopadezakasya, mahato yugakavezca samanvayo dRzyate / teSAM vyaktitvaM sArvakAlikaM sarvadezikaM vizvajanInaM cA'sti sahaiva teSAM kAryANi sampradAyAtItAni sArvajanInAni ca / ata eva te'nyebhya AcAryebhyo vidvadbhayaH kavibhyazcA'tyadhikaM zraddhA-sammAnAdhikAriNaH / teSAM jIvane pratipadaM vividhatA, sarvadezIyatA, pUrNatA, satyaM, samanvayitA ca dRzyate / te hi nirbhayA, rAjanItivicakSaNA, gurusevino, vAdimAnamardakAH, satyopAsakAH, saMskRtipoSakA, dezoddhArakAzcA''san / evaM satyapi kasmiMzcidapi jAgatikapadArthe teSAM moho mamatvaM vA nA''sIt / samagre'pi bhAratavarSasyetihAse yadi paraM sarvathA'pi madyamAMsayoniSedho hi rAjJaH kumArapAlasya kAle eva jAtaH / tasya ca sampUrNa zreyo niHsandehatayA hemacandrA-cAryANAmeva / siddharAjajayasiMhakumArapAlazcetyubhayornupayoH sattAkAle virAjamAnAnAM teSAM yugo haimayugaH iti nAmnetihAsasya suvarNapRSTheSvaGkito'sti / (-vi.bhA.musalagAMvakaraH, dArzaniko mahAvidvAn) 95 Jain Education Internationa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. hemacandrAcAryA nAmA'dvitIyAH sAhityasraSTAro'nupamayugadraSTAraH, samarthAzca dharmAcAryAH, hemacandrAcAryA nAma sarvatomukha-pariNataprajJA, sAGgopAGgaM sampUrNamadhyayanaM, sa-rasA sarvotkRSTa-sarjakatA, tathA hemacandrAcAryA nAma jJAnamahArNavaH, jaGgamo jJAnakozaH, vidyAmbhodhimanthanamandaragiriH / kiyad vA kathayAmaH ? tatsadRzasya mahorjasvinaH suputrasya kRte gUrjaradezo dezavAsinazca yAvantaM garvaM gauravaM ca vaheyustAvantamalpameva / kalikAlasarvajJAnAM teSAM kuzAgraprajJAyA agocarA na kA'pi vidyAzAkhA / sarvagrAhiNyA buddhizaktyA tairvyA-karaNAlaGkAracchandaH-koza-kAvya-carita-darzana-tarka-yogAdIni sarvANyapi kSetrANi samavagAhitAni / teSAM vidyA-tapasoH prabhAveNa gUrjaradezo'dyA'pi zAnto'hiMsakaH samanvayavAdI cA'sti / (- caturabhAI zaGkarabhAI paTelaH, prAkRtavyAkaraNavit) 17. hemacandrAcAryA hi mahAtapasvino mahA-rAjanItijJA mahAntazca vidyAnidhayaH / cirakAlAya taiH pattananagarasya saMskArasvAminAM cakravartipadamanubhUtam / jainasAdhusahajaM dezabhramaNaM tyaktvA gUrjaradezamunnataM vikasitaM ca kartuM taiH svajIvanaM samarpitam / teSAM sarjanaM nUtanAmeva kalpanAsRSTiM viracitavat / tatazca aNahillapurapattanaM jagatyeva vizrutaM jAtam / caulukyavaMzena raghuvaMzasya yazaH prAptam / tatastaiH kumArapAlamapi pratibodhya zuddhamArge ca prerya madya-mAMsau niSedhitau, naitikaviziSTatA-yAzcA'dbhutaM varNalepanaM kRtam / sAhitya-zAstravidyAyAH samRddheH kalikAlasarvajJatvaM prAptam / vAdino jitAH / agAdhaM ca jJAnanidhi mathitvA zreSThAni kRtiratnAni viracitAni / gUrjarajanAya saMskRtasAhityajagati sthAnaM pradattam / svayaM ca te 96 Jain Education Internationa Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapuruSANAM madhye upaviSTAH, rAjyAdhikAropari ca naitikasattAyAH zreSThatvaM pramANitam / gUrjaradezasya mahattvAya ca zabdadehaH samarpitaH / adya teSAM svargamanasya zatazo varSANi vyatItAni tathA'pi gUrjarabhASAbhASakasya lokasamUhasya jIvane te'dyA'pi jIvanti / / (- ka.mA.munazI, bhAratIyavidyAbhavanasaMsthApakaH) 18. gUrjaradeze tAdRzA vidvAMso'tIva stokA yeSAM sthAnaM vaizvikasAhityakSetre syAt / hemacandrAcAryA teSAmanyatamAH / teSAmudAravyaktitvena gUrjaradezo vizvavyApako jAtaH / gUrjarabhASA, gUrjarasaMskArAH, gUrjarapraNAlikAH (rUDhayaH), gUrjaravyavahAra-vivekaugUrjarasAhityaM, gUrjarANAM samanvayabhAvanA, gUrjarANAM ca gUrjaratvam - eteSu sarveSvapi hemacandrAcAryANA-mastitvasyA'pratimaM mudrAGkanaM vrtte| pUrvaM hi gUrjarANAM bhASAzuddhiSAbhimAnazca nA''stAm / hemacandrAcAryaistebhyo bhASAbhimAno bhASAzuddhizca pradatte / arthopArjane ratA janAH svapUrvajAnAM parAkramagAthAM vismaranta Asan / parAkrama eva jIvanamiti tathyaM teSAM manaso vilupyamAnamAsIt / hemacandrAcAryaiH zUrANAM bhaTAnAM sajjanAnAM sahRdayAnAM ca kartavyAni lokabhASAgrathitagAthAnAM mAdhyamena samupadizya nirbalA gaurjarA api parAkramiNaH kRtAH / gUrjarANAM svIyAmasmitAM ta evameva sahajatayA prakaTitavantaH / sUryodayavelAyAM, sarasvatInadItaTe sthitAmekAM mahAzakti, svanirmalatejasA samagramapi gUrjaradezaM prakAzayantI kalpayantu, bhavatAM hemacandrAcAryA dRzyeran / (dhUmaketuH, gUrjarasAhityakAra:) 19. kalikAlasarvajJarUpamapratimaM birudaM prAptavatAM zrIhemacandrAcAryANAM jIvanaM nAma bhAratIyasaMskRterekA yazaujjvalA gauravagAthA / prAcInA arvAcInA bhAratIyA vaidezikAzca vidvAMso yanmuktakaNThaM 97 Jain Education Internationa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazaMsita-vantastAdRzaM vizvavyApi vyaktitvaM dhArayatAM teSAM tulanAM sAhityakSetre sAdhutAkSetre ca vyatIte varSasahasre na ko'pi kartuM samartho jAtaH / kAvya, vyAkaraNaM, chandaH, alaGkAraH, itihAsaH, purANaM, kozaH, caritaM, yogaH, adhyAtma, tyAgaH, tapaH, dhyAnaM, sadAcAraH, saMyamaH, rAjakalyANaM, lokakalyANam - ityeteSu vibhinnakSetreSu samakAlameva prAyaH saptatiM varSANi yAvad yAdRzaM ca vaiziSTyapUrNa ciraJjIvi ca kAryaM taiH kRtaM tAdRzaM tAvacca na kenA'pi kRtam / hemacandrAcAryA nAma sadguNAnAM jIvan paryAyaH / audArya, gAmbhIrya, nirbhayatvaM, sUkSmadarzitvaM, samayaucityaM, paropakAritvaM, jitendriyatvaM, tyAgaH, tapazcaraNaM, saMyamaH, zucitvaM, svadharmavAtsalyaM, paramatasahiSNutA, tarkapATavaM, samanvayatvaM, sarvagrAhitvamityAdyagaNyaguNAnAM zreSThaM svarUpaM teSAM jIvane pade pade prakaTitaM bhavati / teSAM hRdayaM tathA kAruNyapUrNamAsIt yathA tatprabhAvAt teSAM samparka prAptasya virodhino dveSiNo vA'pi janasya hRdayaM pazcAttApenA''rdra bhavati sma / gUrjaradezasyetihAse sukha-samRddhi-saMskAritAdInAzritya caulukyAnAM yuga eva suvarNayugaH / tasya ca parAkASThA dvayornRpazreSThayoH siddharAjarAjasiMha-kumArapAlayoH zAsanakAle samAgatA / tayozca dvayorapi nRpayormArgadarzanaM kRtvA satpathe pravartakAstu hemacandrAcAryA eva / atazcaulukyAnAM suvarNayugo haimayuga ityapyucyate / (- Do. ramaNalAla cI. zAhaH, jainadarzanavid gUrjarasAhityakArazca) 98 Jain Education Internationa Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam // zrImahAdeva - dvAtriMzikA // prazAntaM darzanaM yasya, sarvabhUtA'bhayapradam / maGgalyaM ca prazastaM ca zivastena vibhAvyate mahattvAdIzvaratvAcca, yo mahezvaratAM gataH / rAga-dveSavinirmuktaM, vande'haM taM mahezvaram mahAjJAnaM bhaved yasya, lokAlokaprakAzakam / mahAdAnaM mahAdhyAnaM, mahAdevaH sa ucyate mahAntastaskarA ye tu, tiSThantaH svazarIrake / nirjitA yena devena, mahAdevaH sa ucyate rAga-dveSau mahAmallau, durjayau yena nirjitau / mahAdevaM tu taM manye, zeSA vai nAmadhArakAH zabdamAtro mahAdevo, laukikAnAM mate mataH / zabdato guNatazcaiva mUrtito jinazAsane zaktito vyaktitazcaiva vidhAnaM lakSaNaM tathA / mohajAlaM hataM yena, mahAdevaH sa ucyate namo'stu te mahAdeva !, mahAdoSavivarjita ! / mahAlobhavinirmukta !, mahAguNasamanvita ! mahArAgo mahAdveSo, mahAmohastathA'paraH / kaSAyAzca hatA yena, mahAdevaH sa ucyate mahAkrodho mahAmAno, mahAmAyA mahAmadaH / mahAlobho hato yena, mahAdevaH sa ucyate 11211 11211 // 3 // 11811 // 5 // // 6 // // 7 // // 8 // 11811 112011 99 Jain Education InternationaFor Private Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkAmo hato yena, mahAbhayavivarjitaH / mahAvratopadezI ca, mahAdevaH sa ucyate mahAdayA damo yasya, mahAkSAntirmahAtapAH / mahAmaunI mahAyogI, mahAdevaH sa ucyate mahAvIryaM mahAdhairyaM, mahAzIlaM mahAguNAH / mahApUrjArhakatvAcca, mahAdevaH sa ucyate svayambhUtaM yato jJAnaM lokAlokaprakAzakam / anantavIrya - cAritraH, svayambhUH so'bhidhIyate zivatvAcca jinaH proktaH, zaGkarazca prakIrtitaH / kAyotsargI ca paryaGkI, strIbhUSAdivivarjitaH anAkArazca sAkAro, mUrttAmUrttastathezvaraH / paramAtmA ca bAhyAtmA, antarAtmA tathaiva ca , paramajJAnayogena, parAtmA paramavyayaH / paramakSAntisahitaH paramAtmA sa ucyate paramAtmA siddhisamprAptau, bAhyAtmA tu bhavAntare / antarAtmA bhaved dehe, ityeSa trividhaH ziva: sakalo doSasaMyukto, niSkalo doSavarjitaH / paJcadehavinirmuktaH, samprAptaH paramaM padam ekamUrttistrayo bhAgA, brahma-viSNu-mahezvarAH / tAnyeva punaruktAni, jJAna - cAritra - darzanai: kAryaM viSNuH kriyA brahmA, kAraNaM tu mahezvaraH / kArya-kAraNasampUrNo, mahAdevaH sa ucyate prajApatisuto brahmA, mAtA padmAvatI smRtA / abhIcirjanmanakSatraM, ekamUrtiH kathaM bhavet ? // 11 // // 12 // // 13 // // 14 // // 15 // // 16 // 112911 // 18 // 118811 112011 // 21 // // 22 // Jain Education Internationa 100 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasudevasuto viSNu-rmAtA vai devakI smRtA / rohiNI janmanakSatraM, ekamUrtiH kathaM bhavet ? // 23 / / peDhAlasya suto rudro, mAtA vai satyakI smRtA / mUlaM ca janmanakSatraM, ekamUrtiH kathaM bhavet ? // 24 // caturmukho bhaved brahmA, trinetrastu mahezvaraH / caturbhujo bhaved viSNuH, ekamUrtiH kathaM bhavet ? / / 25 / / raktavarNo bhaved brahmA, zvetavarNo mahezvaraH / / kRSNavarNo bhaved viSNuH, ekamUrtiH kathaM bhavet ? // 26 / / jJAnaM viSNuH sadA proktaM, cAritraM brahma ucyate / samyaktvamIzvaraH proktaH, arhanmUrtistrayAtmikA // 27 // kSiti-jala-pavana-hutAzana-yajamAnA-''kAza-soma-sUryAkhyAH / ityete'STau bhagavati, vItarAge guNAH proktAH // 28 // kSitirityucyate kSAnti-rjalaM zAntiH prasannatA / nissaGgatA bhaved vAyu-huMtAzo yoga ucyate // 29 // yajamAno bhavedAtmA, nabho dAna-dayAdibhiH / somamUrtirbhaveccandro, jJAnamAditya ucyate // 30 // puNya-pApavinirmukto, rAga-dveSavivarjitaH / ato'rhadbhyo namaskAraH, kartavyaH siddhimicchatA // 31 // akAreNa bhaved viSNU, rephe brahmA vyavasthitaH / hakAreNa haraH prokta-stasyA'nte paramaM padam // 32 // bhavabIjAGkarajananA, rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA, mahezvaro vA namastasmai // 33 // // mahAdeva-battIsI // 101 Jain Education Internationa Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pANDavAnAM pravrajyA anyadA pattane caturmukhAkhyajainendrAlaye vyAkhyAnamadbhutam / zrInemicaritasyA' mI zrIsaGghAgre pratuSTuvuH // 1 // -- * zrIhemacandrAcAryAH sudhAsAravaca:stomAkRSTamAnasavAsanAH / zuzrUSavaH samAyAnti tatra darzanino'khilAH ||2|| pANDavAnAM parivrajyA - vyAkhyAne vihite'nyadA / itare matsarAdhmAtA: vyAcakhyurnRpateridam // 3 // * siddharAjajayasiMhasya svAmin ! purA mahAvyAsaH kRSNadvaipAyano'vadat / vRttaM yudhiSThirAdInAM bhaviSyajjJAnato'dbhutam ||4|| tatredamucyate svAyuH prAnte pANDoH sutA amI / himAnImahite jagmurhimavadbhUdharAdhvani // 5 // zrIkedArasthitaM zambhuM snAnapUjanapUrvakam / ArAdhya paramAbhaktisvAntAH svAntamasAdhayan // 6 // yugmam || 102 Jain Education Internationa Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amI zvetAmbarAH zUdrA vidrutasmRtisUktayaH / taduktavaiparItyAni jalpanti nijaparSadi // 7 // anaucityakRtAcArAt pure te'riSTamityadaH / bhUbhRtA rakSaNIyAzca durAcArAH prajAkRtAH // 8 // vicArya hRdi kAryANi vicAraka ! vidhehi tat / ityuktvA virarAmA'sau paravyUho'tidhIragIH // 9 // rAjA'pyAha na bhUpAlA avimRzyavidhAyinaH / darzanAnAM tiraskAramavicArya na kurvate // 10 // anuyojyA amI cA'tra dadhuzcet satyamuttaram / tanme gauravitA eva nyAya evA'tra naH suhRt // 11 // hemAcAryo'pi nirgranthaH saGgatyAgI mahAmuniH / asUnRtaM kathaM brUyAd vicAryaM tadidaM bahu // 12 // evaM bhavatviti procuH pravINA itare api / AjuhAva tato rAjA hemacandraM munIzvaram // 13 / / apRcchadatha mAdhyasthyAt sarvasAdhAraNo nRpaH / zAstre cA''rhatI dIkSA kiM gRhItA pANDavaiH kimu ? // 14 // sUrirapyAha zAstre naH ityUce pUrvasUribhiH / hemAdrigamanaM teSAM mahAbhAratamadhyataH // 15 // parametanna jAnImo ye naH zAstreSu varNitAH / ta eva vyAsazAstre'pi kIrtyante'tha pare'pare // 16 / / rAjA''ha te'pi bahavaH pUrvaM jAtAH kathaM mune ! athA'vocad gurustatra zrUyatAmuttaraM nRpa ! // 17 // vyAsasandarbhitAkhyAne zrIgAGgeyaH pitAmahaH / yuddhapravezakAle'sAvuvAca svaM paricchadam / / 18 / / mama prANaparityAge tatra saMskriyatAM tanuH / na yatra ko'pi dagdhaH prAg bhUmikhaNDe sadA zucau // 19 / / 103 Jain Education Internationa Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhAya nyAyyasaGgrAmaM muktaprANe pitAmahe / vimRzya tadvacaste'GgamutpATyA'sya yayugirau // 20 // amAnuSapracAre ca zRGge kutrA'pi connate / amuJcan; devatAvANI kvA'pi tatrodyayau tadA // 21 / / tathA hi - atra bhISmazataM dagdhaM pANDavAnAM zatatrayam / droNAcAryasahastraM tu karNasaGkhyA na vidyate // 22 // etad vayamihA''karNya vyamRzAma svacetasi / bahUnAM madhyataH ke'pi ced bhaveyurjinAzritAH // 23 // girau zatruJjaye teSAM pratyakSAH santi mUrtayaH / zrInAsikyapure santi zrImaccandraprabhAlaye // 24 // kedAre ca mahAtIrthe ko'pi kutrA'pi tadrataH / bahUnAM madhyato dharmaM tatra jJAnaM na naH sphuTam / / 25 / / smArtA apyanuyujyantAM vedavidyAvizAradAH / jJAnaM kutrA'pi ced gaGgA na hi kasyA'pi paitRkI // 26 / / rAjA zrutvA''ha tat satyaM vakti jainarSireSa yat / atra brUtottaraM tathyaM yadyasti bhavatAM mate // 27 // atra kArye hi yuSmAbhirekaM tathyaM vaco nanu / ajalpi yad vicAryaiva kAryaM kArya kSamAbhRtA / / 28 / / uttarAnudayAt tatra maunamAzizriyaMstadA / svabhAvo jagato naiva hetuH kazcinnirarthakaH // 29 / / rAjJA satkRtya sUrizcA'bhASyata svAgamoditam / vyAkhyAnaM kurvatAM samyag dUSaNaM nAsti vo'Nvapi // 30 // (zrIprabhAcandrasUriviracite prabhAvakacarite hemacandrAcAryacaritre __ zlo. 141-169, 171) 104 Jain Education Internationa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cArisaJjIvanIcAradRSTAntam purA kazcid vyavahArI pUrvapariNItAM patnI parityajya (nUtanAM pariNIya) saMgrahaNIsAtkRtasarvasvaH sadaiva (Aste / tadA) pUrvapatnyA pativazIkaraNAya tadvedibhyaH kArmaNakarmaNi pRcchyamAne kazcid gauDadezIyo 'razminiyantritaM tava patiM karomI'tyuktvA kiJcidacintyavIryaM bheSajamupanIya 'bhojanAntardeya'miti bhASamANaH sa gataH / kiyaddinAnte samAgate kSayAhani tasmiMstathAkRte sa pratyakSAM vRSabhatAM prApa / sA ca tatpratIkAra-manavabudhyamAnA vizvavizvAkrozAn sahamAnA nijaM duzcaritaM zocantI kadAcinmadhyandine dinezvarakaThoratara-nikaraprasaratapyamAnA'pi zADvalabhUmiSu taM patiM vRSabharUpaM cArayantI, kasyA'pi tarormUle vizrAntA nirbharaM vilapantI, AlApaM nabhasyakasmAcchuzrAva / tadA tatrA''gato vimAnAdhirUDhaH pazupatirbhavAnyA taduHkhakAraNaM pRSTo yathAvasthitaM nivedya tasyaiva tarozchAyAyAM puMstvanibandhanamauSadhaM tannirbandhAdAdizya tirodadhe / sA tadanu tadIyAM chAyAM rekhAGkitAM nirmAya tanmadhyavartina auSadhAGkarAnucchedya vRSabhavadane kSipantI, tenA'pyajJAtasvarUpe-NauvadhAGkareNa vadananyastena sa vRSabho manuSyatAM prApa / ___ yathA tadajJAtasvarUpo'pi bheSajAGkaraH samIhitakAryasiddhiM cakAra tathA kaliyuge mohAt samyaga-parijJAne'pi sarvadarzanArAdhanenA'viditasvarUpo'pi dharmo muktiprado bhavatIti nirNayaH / (prabandhacintAmaNiH) 105 Jain Education Internationa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasaJjAH zrIdevasUrINAM digambaraiH saha vAde jAyamAne AcAryahemacandrA api tena sArdhaM gatAH / tadA digambaraH kumudacandravAdI svayaM jyAyAn kiJcidvyatikrAntazaizavaM zrIhemacandraM prati 'pItaM tarka bhavatA?' ityabhihite zrIhemacandrastaM prati 'jarAtaralitamatiH kimevamasamaJjasaM brUSe ? zvetaM tarka, pItA haridrA' iti vAkyenA'dhaHkRtaH 'yuvayoH ko vAdI ?' iti pRcchan zrIdevasUribhistiraskaraNAya 'ayaM bhavataH prativAdI'tyabhihite kumudacandraH prAha - 'mama vRddhasyA'nena zizunA saha ko vAdaH ?' iti taduktimAkarNya 'ahameva jyAyAn, bhavAMstu zizuH yo'dyA'pi kaTIdavarakaM nivasanaM ca nA''datse' iti hemcndrennoktm| (prabandhacintAmaNiH) anyadA zrIkumArapAlanRpapurataH zrIyogazAstravyAkhyAne saJjAyamAne paJcadazakarmAdAneSu vAcyamAneSu 'danta-keza-nakhAsthitvaga-romNAM grahaNamAkare' iti sUrikRte pAThe paM. udayacandragaNinaM 'romNo grahaNa'miti bhUyo bhUyo vAcayantaM prabhubhilipibhedaM pRSTe sa 'prANi-tUryAGgANAm' iti vyAkaraNasUtreNa prANyaGgAnAM siddhamekatvamiti lakSaNavizeSaM vijJapayan prabhubhiH zlAghito rAjJA nyuJchanena smbhaavitH| (prabandhacintAmaNiH) - - - - - 106 Jain Education Internationa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadAcit pratyUSe zrIkapardimantrI praNAmAnantaraM zrIsUribhirhaste kimetaditi pRSTe sa prAkRtabhASayA haraDai(harItakI) iti vijJapayAmAsa / prabhubhiruktaM - 'kimadyA'pi ?' anAhatapratibhatayA tadvacanacchalamAkalayya kapardinoktam - 'idAnIM tu na' / 'kutaH ?' 'antyo'pyAdyo'bhUt mAtrAdhikazcetyataH' / harSAzrupUrNadRzaH prabhavaH zrIrAma-candraprabhRtipaNDitAnAM purastAttaccAturI prazazaMsuH / tairajJAtatattvaiH kimiti pRSTo haraDai iti zabdacchalena ha-kAro raDai(roditi), asmAbhiruktaM - 'kimadyA'pi ?' ityabhihitamAtreNa vacastattvavidA'nena 'nedAnI' muktam / yataH purA mAtRkAzAstre hakAraH prAnte paThyate ata eva raDai, sAmprataM tvasmannAmani prathamastathA mAtrAdhikazcetyato na / (prabandhacintAmaNiH) anyadA hemacandracAryeSu rAjasabhAyAmAgacchatsu satsu vAmarAzirbharaTakastAnuddizya nindAzlokamAha yUkAlakSazatAvalIvalavalallolollasatkambalo dantAnAM malamaNDalIparicayAd durgandharuddhAnanaH / nAsAvaMzanirodhanAd giNigiNIpAThapratiSThAsthitiH so'yaM hemaDasevaDa: pilapilatkhalliH samAgacchati / / zrutvaitat smitAnanairAcAryaistatpArvaM gatvA madhurasvareNa kathitaM - "vidvadvarya ! uttamo'yaM zloko bhavatA kalpitaH, kintu truTirekA parimArjanIyA'sti / 'hemaDasevaDa' - ityasya sthAne 'sevaDahemaDa' iti kartavyaM, yato vizeSaNaM sarvadA pUrvameva paThyate' / etadAkarNya vAmarAzistrapAdhomukho jAtaH, sabhAsadazcA''cAryANAM samatvaM gAmbhIryaM ca dRSTvA vismayaM prAptAH / (prabandhacintAmaNiH) - - - - - 107 Jain Education Internationa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandanavanakalpataruprakAzanAni lavana sAgaravihaGgamaH hAsyameva jayate khulA kIrtitrayI saMkalitrayI paJcasUtrakam KApanakA nandasAnakAyasamakAmAlA abhirAjarAjendra mizpraNItam mRgamRgendrAnyoktizatakam 108 Jain Education Internationa Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internationa