________________
૩૪
સૂત્ર સંવેદના
જિજ્ઞાસા : પાંચેયને નમસ્કાર કરવાની શી જરૂર છે ? જો સંક્ષેપથી કરવો હોય તો સિદ્ધ અને સાધુને કરવો જોઈએ. કારણકે સાધુપદમાં બાકી રહેલા અરિહંત, આચાર્ય અને ઉપાધ્યાય ત્રણેનો સમાવેશ થઈ જાય છે. કેમકે અરિહંત વગેરેમાં સાધુપણું હોય જ છે અને જો વિસ્તારથી નમસ્કાર કરવો હોય તો ઋષભાદિનાં વ્યક્તિગત નામ ઉચ્ચારીને કરવો જોઈએ.
તૃપ્તિ ઃ જે રીતે માત્ર મનુષ્યને નમસ્કાર કરવાથી રાજા વગેરેને નમસ્કાર કરવાનું ફળ પ્રાપ્ત થતું નથી, તે રીતે માત્ર સાધુને નમસ્કાર કરવાથી અરિહંતાદિને નમસ્કાર કરવાનું ફળ પ્રાપ્ત થતું નથી. માટે અરિહંત, આચાર્ય, ઉપાધ્યાયનો સાધુમાં સમાવેશ થવા છતાં વિશેષ લાભના હેતુથી અલગ અલગ નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે, અને વ્યક્તિગત નમસ્કાર કરવા જઈએ તો વ્યક્તિઓ અનંતી છે, તેથી તે દરેકનાં નામો ગ્રહણ થઈ શકે એમ નથી.
જિજ્ઞાસા : શ્રી નવકારમંત્રનાં આ પાંચ પદોમાં અન્વય પ્રમાણે “અરિહંતાણં નમો' ઇત્યાદિ પાઠ નહિ રાખતાં “નમો અરિહંતાણં' એમ પાઠ કેમ રાખ્યો છે?
તૃપ્તિઃ “નમો” શબ્દ વિનયને પ્રગટ કરે છે. ધર્મવૃક્ષનું મૂળ વિનય છે. વંદન કે નમસ્કાર કરવા દ્વારા આ વિનય પ્રગટ થાય છે, તે માટે અહીં “ઘર્ષ પ્રતિ મૂત્રમૂતા વિના” એ બતાવવા માટે “અરિહંતાણં'ની પૂર્વે “નમો’નો પ્રયોગ કરાયો છે.
આ ઉપરાંત આરાધના અને આરાધ્ય, એ બેમાં આરાધનાનું મહત્ત્વ વધારે છે, કારણ કે આરાધ્ય તો સૌને સરખા જ મળ્યા હોય છે પણ જેની જેવા પ્રકારની આરાધના તે તેવા પ્રકારના ફળનો ભોક્તા બને છે. આથી વંદન કે નમસ્કારરૂપ આરાધનાનું મહત્વ પ્રદર્શિત કરવા “નમો” શબ્દ પહેલા મૂકાયો છે. ચૂલિકા :
પ્રથમ પાંચ પદ પછી બાકીના જે ચાર પદો છે તે ચૂલિકા છે. ચૂલા = શિખર અર્થાત્ શિખરની માફક જે શોભે તે ચૂલા કહેવાય છે. મૂલસૂત્રમાં બતાવેલ ન હોય તેવી હકીકત જેમાં બતાવી છે તે ચૂલિકા છે. પ્રથમ પાંચ પદોમાં ફક્ત પંચપરમેષ્ઠીને નમસ્કાર કર્યો છે અને હવે અહીં ચૂલિકામાં નમસ્કારનું ફળ બતાવ્યું છે.
જિજ્ઞાસા જો નવપદમાં છેલ્લા ચાર પદોમાં નમસ્કારના ફળનું વર્ણન હોય, તો ફળના વર્ણનને પણ શું મૂળ મંત્ર ગણી શકાય ? • તૃપ્તિઃ શ્રી નમસ્કારના છેલ્લા ચાર પદો એ શ્રી નમસ્કારમંત્રની ચૂલિકા છે.
