________________
૧૪૨
સૂત્ર સંવેદના
ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, પગલાસ્તિકાય, જીવાસ્તિકાય અને કાળ. આ છ દ્રવ્યને બતાવનાર ભગવાન છે. છ દ્રવ્યમાં આકાશદ્રવ્ય લોક અને અલોક સર્વત્ર હોય છે. આથી અરિહંત પરમાત્મા લોક-અલોક સર્વને જોનારા અને જણાવનારા છે, તેવો અર્થ થાય માટે, તેમના જ્ઞાનમાં કોઈ ન્યૂનતાની શંકા રહેતી નથી.
થતિસ્થરે ધર્મરૂપી તીર્થનું પ્રવર્તન કરનારા (પરમાત્માનું છું કીર્તન કરીશ.)
દુર્ગતિમાં પડતા પ્રાણીને ધારી રાખવાનું કાર્ય કરે તેને ધર્મ કહેવાય છે અને જેના વડે તરાય તે તીર્થ છે. ભગવાન ધર્મરૂપી તીર્થનું પ્રવર્તન કરનારા છે.
તારે તેને તીર્થ કહેવાય, આ તીર્થ બે પ્રકારનાં હોય છે. જેના વડે નદી, તળાવ કે દરિયામાં ઊતરી શકાય કે તેને પાર કરી શકાય તેવાં પગથિયાં, નાવ, ઘાટ વગેરેને દ્રવ્યતીર્થ કહેવાય છે અને જેના વડે સંસાર સાગરને તરી શકાય તેને ભાવતીર્થ કહેવાય છે.
સમુદ્રમાં પડેલા જીવને કોઈ લાકડું કે નાવડી મળી જાય અને જો તે જીવ તેને પકડી લે તો સમુદ્રમાં પડેલો પણ તે જીવ સમુદ્રને પાર કરી શકે છે. તે જ રીતે ભવસમુદ્રમાં પડેલો આત્મા પણ જો શ્રુતરૂપ ભાવતીર્થનું આલંબન લે, તો સંસાર સાગરને પાર કરી શકે છે. ભાવતીર્થસ્વરૂપ શ્રતધર્મને પ્રવર્તાવનાર હોવાથી જ અહીં પરમાત્માને ધર્મતીર્થકર કહ્યા છે અર્થાત્ શ્રતધર્મરૂપી તીર્થનું પ્રવર્તન કરનારા કહ્યા છે.
કેવળજ્ઞાન થયા પછી પરમાત્મા પ્રવચન આપે છે. આ પ્રવચન એ મૃતધર્મ છે. આ શ્રુત ભાવતીર્થ છે. ગણધર પદને યોગ્ય મહાબુદ્ધિનિધાન આત્માઓને પરમાત્મા બને વા - વિખે વા - યુવે વા' આ ત્રિપદી આપે છે. આ ત્રિપદી સાંભળી પ્રચંડ પ્રતિભાના સ્વામી, બીજબુદ્ધિના માલિક ગણધર ભગવંતો દ્વાદશાંગીની રચના કરે છે. પરમાત્મા તેના ઉપર મહોર-છાપ મારે છે. આ દ્વાદશાંગીનો આધાર લઈને અનંતા આત્માઓ સંસારસાગર તરી ગયા છે અને તરી રહ્યા છે, માટે જ દ્વાદશાંગી એ પણ ભાવતીર્થ છે. .
શ્રુતના આધારે જેમ ભૂતકાળમાં અનંતા આત્માઓ દુષ્કર ભવસાગરને તરી ગયા તેમ વર્તમાનમાં પણ જેઓએ ભગવાનનાં વચનનું આલંબન લીધું છે, તેવા સંસારસાગરમાં રહેલા પુણ્યાત્માઓનું સંસાર કાંઈ વધુ બગાડી શકતો નથી.
