________________
૧૯૦
સૂત્ર સંવેદના
કરાય ? તેવા વિવેકનો અભાવ તે અવિવેકદોષ છે. સામાયિકના કાળ દરમ્યાન મનથી શું વિચારાય કે ન વિચારાય તેનો પૂર્ણ વિવેક જોઈએ. મમતાદિ દોષોને ટાળી સમતાને સિદ્ધ કરવા સામાયિક કરવાનું છે. આ સમતાની સિદ્ધિ વિવેકપૂર્વક શાસ્ત્રશ્રવણ કે અધ્યયનાદિ ક્રિયાથી થઈ શકે છે. જેઓ સામાયિકના કાળમાં આવી ક્રિયાઓ કરતાં નથી અથવા કરે છે તો માત્ર કરવા ખાતર કરે છે. પરંતુ આ ક્રિયા દ્વારા આત્મામાં સામાયિકના ભાવને પ્રગટ કરવાનો યત્ન કરતાં નથી, તે સર્વને આ અવિવેક દોષની સંભાવના રહે છે.
:
૨. અવિનય : ગુરુભગવંત અથવા ભાવાચાર્યની સ્થાપના જેમાં કરેલ છે, તેવા સ્થાપનાચાર્ય સન્મુખ રહી સામાયિક કરવામાં આવે છે. આ ગુરુભગવંત અથવા સ્થાપનાચાર્ય પ્રત્યે માનસિક વિનયનો પરિણામ અને તેને અનુરૂપ થતી ક્રિયા તે વિનય છે અને તેનો અભાવ તે ‘અવિનય દોષ' છે. આ અવિનય દોષ સામાયિકના ભાવને ઉત્પન્ન કરવામાં મોટા વિઘ્નસ્વરૂપ છે. વિનય તો સામાયિકના ભાવને ઉત્પન્ન કરવાનું પ્રબળ સાધન છે, માટે જ સામાયિક કરનાર આત્માએ વિનયગુણને કેળવી આ દોષનો નાશ કરવો જોઈએ.
૩. અબહુમાન : સામાયિક જેમાં પ્રવર્તી રહ્યું છે તેવા ગુરુભગવંતો, સામાયિકના સૂત્રો અને સામાયિકનો પરિણામ આ ત્રણે પ્રત્યે જે અત્યંત આદર તે બહુમાનનો ભાવ છે. આનો અભાવ તે ‘અબહુમાન' દોષ છે.
સામાયિકાદિ પ્રત્યે બહુમાન મેં જ આત્માને થઈ શકે કે, જેને સર્વજ્ઞ ભગવંતે કહેલ આ સામાયિક જગતમાં સર્વ શ્રેષ્ઠ છે. રત્નચિંતામણિ કરતાં તેનું મૂલ્ય અધિક છે, તેવું સમજાયું હોય, વળી તે સમજતો હોય કે ભગવાને જેવું સામાયિક કહ્યું છે, તેવું સામાયિક જો મને પૂર્વમાં પ્રાપ્ત થયું હોત તો આ અનાદિકાલીન સંસારનો નાશ ક્યારનોય થઈ ગયો હોત ! પરંતુ અનાદિ સંસારમાં બાહ્યથી સામાયિકની ક્રિયા અનેકવાર કરવા છતાં તાત્ત્વિક સામાયિકને સમજી, તેવા પ્રકારના સામાયિક કરવાનો પરિણામ હજુ મને થયો નથી, જેથી સંસારમાં મારું પર્યટન ચાલુ છે. તાત્ત્વિક સામાયિક એ જ સંસારના નાશનું કારણ છે, એવું જેને સમજાય તેને જ સામાયિકસંપન્ન ગુરુ, સામાયિકમાં આવતાં સૂત્રો તથા સામાયિકના પરિણામ પ્રત્યે બહુમાનભાવ થઈ શકે. આ સિવાય ‘અબહુમાન’ નામનો દોષ છે, તેમ સમજવું.
૪. રોષ : સામાયિકના કાળ દરમ્યાન કોઈની અયોગ્ય પ્રવૃત્તિના કારણે તેના
