________________
૧૯૬
સૂત્ર સંવેદના
કરનાર સાધક જો શાસ્ત્રનો જ્ઞાતા હોય અને વિધિવત્ સામાયિકમાં જો યત્ન કરતો હોય તો જરૂર તેની આ ક્રિયા તેના આનંદ-ઉત્સાહમાં વધારો કરે અને તો આ દોષને અવકાશ ન રહે. પરંતુ સત્ત્વ, ક્ષયોપશમ અને સમજના અભાવના કારણે થતા સામાયિકમાં આનંદ-ઉત્સાહ આદિ ગુણો પ્રગટ થતાં નથી, આથી જ શરીરમાં જડતા આવતાં આ દોષ પ્રગટ થાય છે.
૮. મોટન : પ્રમાદાદિ દોષને કારણે હાથ-પગની આંગળીઓના ટચાકા ફોડવા, શરીર મરડવું વગેરે, તે મોટનદોષરૂપ છે.
૯. મલ: સામાયિક લઈ સમભાવ પ્રત્યે યત્ન કરવાને બદલે શરીર ઉપરથી મેલ ઉતારવો તે “મલ' દોષ છે. આ દોષ મલ પ્રત્યેના જુગુપ્સાના કારણે થાય છે. મલ પ્રત્યેનો અણગમો સમભાવનો બાધક છે, માટે આ દોષ પણ તજવો જરૂરી છે.
૧૦. વિમાસણ : વિમાસણની મુદ્રામાં બેસવું તે “વિમાસણ” દોષ છે. આપાતથી જોતા વિમાસણ એ માનસિક દોષ છે, તેવું લાગે. પરંતુ વિમાસણ કાળમાં જે મુદ્રામાં બેઠા હોય તે રીતની મુદ્રાથી બેસવાને આશ્રયી આ દોષ કાયાનો ગણ્યો છે.
૧૧. નિદ્રા : સામાયિકમાં ઝોકા ખાવા કે ઉંઘવું તે નિદ્રા દોષ છે. ઉંઘ આવતી હોય તેવા સમયે જો ઉંઘને ઉડાડવા વિશેષ પ્રયત્ન ચાલુ થાય તો નક્ક આ દોષથી બચી સમભાવ માટે પ્રયત્ન થઈ શકે.
૧૨. વસ્ત્રસંકોચ ઃ સામાયિકના કાળમાં વારંવાર વસ્ત્રને સરખા કરવા, સંકોચવા, ફેરવી ફેરવીને ધારણ કરવા એ સર્વે ક્રિયાઓ કરવામાં “વસ્ત્રસંકોચ નામનો દોષ લાગે છે. આ દોષ પણ સામાયિકના સમ્યગુ યત્નને સ્કૂલના પમાડે છે, માટે શુદ્ધ સામાયિક કરવાની ઇચ્છાવાળા શ્રાવકે યત્નપૂર્વક તેનો ત્યાગ કરવો જોઈએ.
આ પ્રમાણે મન-વચન-કાયાના ૩૨ દોષોને જાણી તેનો પ્રયત્નપૂર્વક ત્યાગ કરવો જોઈએ. એકે એક દોષોને ભિન્ન ભિન્નરૂપે યાદ કરી “મિચ્છા મિ દુક્કડ દેવાથી દોષોનું સ્મરણ સારી રીતે થઈ શકે છે. તે દોષો પ્રત્યે તિરસ્કાર થાય છે અને ભાવિમાં આવા દોષો ન લાગે તે માટે જાગૃતિ આવે છે અને ત્યાર પછીના સામાયિકો અલ્પ-અલ્પ દોષવાળા થઈ શુદ્ધ બની શકે છે.
