________________
શ્રી કરેમિ ભંતે સૂત્ર
૧૭૫
કરીશ નહિ અને કરાવીશ નહિ.
મન, વચન અને કાયા આ ત્રણ સાધનો અને કરણ, કરાવણ અને અનુમોદન એમ ત્રણ પ્રકારની ક્રિયાઓ દ્વારા પાપ થઈ શકે છે.
-
જીવ જ્યારે રૂપ, રસ, ગંધ આદિ વિષયોમાં આસક્ત બને છે અને ક્રોધ, માન, માયા આદિ કષાયને વશ બને છે ત્યારે તે મનથી અશુભ વિચારો કરે છે, વાણીને ખરાબ માર્ગે પ્રવર્તાવે છે અને કાયાથી પણ ગમે તેવી પ્રવૃત્તિ કરે છે. આ મન, વચન, કાયાથી પાપનું કરણ છે. તે જ રીતે અન્ય પાસે મન, વચન, કાયાથી જે પાપ કરાવે તે પાપનું કરાવણ છે અને પોતાની કે અન્યની આ ત્રણ દ્વારા થતી પાપ પ્રવૃત્તિઓ તેમાં જે આનંદ વ્યક્ત કરે છે. આ કર્યું તે સારૂં કર્યું, આવી જે ભાવના કરે છે તે પાપનું અનુમોદન છે. આવી ક્રિયાઓથી જ જીવ સતત કર્મનો બંધ કરે છે. આથી જ સામાયિકનો સાધક પ્રતિજ્ઞા કરે છે કે, આ સામાયિકના કાળ દરમ્યાન મન, વચન, કાયાથી કોઈ પાપ કરીશ નહિ અને કોઈને પણ મન, વચન, કાયાથી પાપની પ્રેરણા આપીશ નહિ કે, પાપનું નિમિત્ત પણ પૂરું પાડીશ નહિ.
સામાયિક કરનારો શ્રાવક મન, વચન, કાયાથી પાપ કરીશ નહિ અને કરાવીશ નહિ, તેવી પ્રતિજ્ઞા કરે છે. પરંતુ અનુમોદન કરીશ નહિ, તેવી પ્રતિજ્ઞા કરતો નથી. તેનું કારણ એ છે કે, સંસારમાં જેના પ્રત્યે તેને મમત્વ છે, તે મમત્વકૃત સંબંધનો તે સર્વથા ત્યાગ કરી શકતો નથી. ‘હા' તેની વાણીનો
‘ન મિ ન વેમિ’ એવા શબ્દો મૂક્યા. પહેલો ઉદ્દેશ તુવિદ્દે નો હતો તો શાસ્ત્રપાઠ ‘ન મિ ન વેમિ મળેળ વાવાદ્ ાળ' મૂકવો જોઈએ, તેના બદલે સૂત્રમાં ‘મળેળે વાવાદ્ વાળ ન વોમિ ન હ્રાવેમિ' એવો પાઠ કેમ મૂક્યો હશે એવો આપણને પ્રશ્ન થાય. પરંતુ તેનું સમાધાન આપતાં વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં કહ્યું છે કે, કરણ, કરાવણ અને અનુમોદન, મન-વચન-કાયાને આધીન છે તે બતાવવા માટે ‘મળેળે વાયાÇ જાણ્યું’ પ્રથમ મૂક્યું છે. મન આદિથી જ ક૨ણ, કરાવણરૂપ ક્રિયા પ્રવર્તી શકે છે, એવું જણાવવા અને કરણનું (સાધનનું) પ્રાધાન્ય બતાવવા ‘મળેળ વાવાણુ નં’ પ્રથમ મૂકેલ છે.
વળી આપણને થાય કે, ઉદ્દેશ પણ તેવો જ અર્થાત્ તિવિìાં તુવિજ્ઞ કર્યો હોત તો ? ઉદ્દેશમાં પ્રથમ વિઘ્ન મૂકવાનું કારણ એ છે કે, ત્યાં કરણ-કરાવણરૂપ ક્રિયાનું પ્રાધાન્ય બતાવવું છે. મન-વચન અને કાયા પણ સાવઘ કાર્ય કરે કે કરાવે તો કર્મબંધ થાય છે. માટે ત્યાં ક્રિયાનું પ્રાધાન્ય બતાવવા પહેલા સુવિદ્દે શબ્દનો પ્રયોગ કરેલ છે. વળી જો આ રીતે યોગ અને કરણ આદિનો ઉત્ક્રમ ન બતાવાયો હોત તો તેના પ્રાધાન્ય સંબંધી કોઈ જિજ્ઞાસા જ ન થાત અને તેથી આવા ખુલાસા દ્વારા પ્રાધાન્યનો વિશેષ બોધ પણ ન થાત. આમ ઉદ્દેશ અને નિર્દેશનો આ ક્રમભેદ શિષ્યની બુદ્ધિના વિશદીકરણ માટે પણ આપેલ છે. તેવો ખુલાસો વિશેષાવશ્યકભાષ્ય ગા. ૩૫૩૦ થી ૩૫૩૯ સુધીમાં છે.
