________________
૧૭૮
સૂત્ર સંવેદના
શ્રાવકે સંક્લેશની વૃદ્ધિ કરનારા અને ચિત્તને મલિન કરનારા આવા સાવદ્ય યોગોથી અટકી આત્માને નિરવદ્ય ભાવ તરફ લઈ જાય તેવા તપ-સંયમસ્વાધ્યાય કે વેયાવસ્યાદિમાં પોતાના મન-વચન-કાયાને જોડી દેવા જોઈએ. વારંવાર સમિતિ-ગુપ્તિસ્વરૂપ સંયમમાં થતો યત્ન, અનશન આદિ તપનું પાલન અને સૂત્ર-અર્થના પરાવર્તનાદિ યોગો સંસારવર્તી સાવદ્ય યોગના જે સંસ્કારો છે તેને મંદ-મંદતર કરે છે. અશુભ સંસ્કારો મંદ થતા આત્મા આંશિક સુખ અનુભવી શકે છે. તેને કારણે સાવદ્ય યોગમાં વધુ સાવધ બને છે અને નિરવદ્ય ભાવને વધુ પ્રાપ્ત કરે છે. આ રીતે ઉત્તરોત્તર નિરવદ્ય ભાવને પ્રાપ્ત કરી આત્મા છેક વિતરાગદશાના શ્રેષ્ઠ સુખ સુધી પહોંચી શકે છે.
તા અંતે ! હિમામિ : હે ભગવંત ! તેનું = સાવદ્ય વ્યાપારનું હું પ્રતિકમણ કરું છું.
“ભંતે' શબ્દનો અર્થ આપણે પહેલાં જોઈ ગયા છીએ. તે અર્થને આપણે અહીં ભંતે' શબ્દ બોલતાં ઉપસ્થિત કરવાનો છે. હે ભગવંત ! મેં જે ભૂતકાળમાં મન, વચન અને કાયાથી સાવદ્ય યોગો કર્યા છે, તેનાથી હું નિવર્તન પામું છું. જો કે, ભૂતકાળમાં જે પાપો મેં સેવ્યાં છે, તે પાપોથી કરણ કે કરાવણરૂપે તો નિવૃત્તિ શક્ય નથી, તો પણ તે પાપોનું વિચારરૂપે જે અનુમોદન છે તેનાથી હું પાછો ફરું છું. વળી, આ શબ્દ બોલતા સાધક એવો સંકલ્પ કરે છે કે, હવે ભૂતકાળમાં કરેલા પાપ કરીશ નહિ અને કરાવીશ પણ નહિ. આવા ભૂતકાળના પાપના સ્મરણપૂર્વક તે પાપનું પ્રતિક્રમણ, નિંદા, ગહ કરવા દ્વારા તે પાપનો ત્યાગ કરું છું. આ રીતે તે પાપમાંથી પાછા ફરવાનો સંકલ્પ, ભૂતકાળમાં પાપ કરવાને કારણે આત્મા ઉપર પડેલા પાપના સંસ્કારોને પ્લાન કરે છે. ભૂતકાળના પાપના સંસ્કારને નાશ કરવાનો પરિણામ જ પ્રતિક્રમણની ક્રિયાસ્વરૂપ છે.
અહીં આ પણ વસ્તુ વિચારવી જરૂરી છે કે, આ સૂત્રના પ્રારંભમાં જ “ભંતે પદ મૂકેલ તો પુનઃ અહીં “ભંતે' પદનું ઉચ્ચારણ શા માટે ? પૂર્વમાં જે “ભંતે' પદ હતું, તે ગુરુને આમંત્રણ અર્થે હતું અને અહીં જે “ભંતે' પદ છે, તે પ્રત્યર્પણ માટે છે. એટલે પહેલા “ભંતે પદ બોલી ગુરુને પૂછીને જે સામાયિકનો આરંભ કરાયો હતો, તે જ સામાયિક હે ભગવંત ! મારાથી સમર્પિત કરાયું છે. આનાથી એ નક્કી થયું કે ગુરુને પૂછીને આરંભ કરેલ સર્વ પણ ક્રિયાના અંતમાં ગુરુને
