________________
૧૭૪
સૂત્ર સંવેદના
નિયમ સાથે છે. નિયમું = પ્રતિજ્ઞા. આ શબ્દ સાવદ્ય યોગથી વિરામ થવાની જે પ્રતિજ્ઞા છે તેને ઓળખવા માટે મૂકેલ છે. પક્વામિ = પર્યુષા = પરિ + ૩૫ + નું પ્રથમ પુરુષ એકવચનનું રૂપ છે. પરિ અને ૩૫ આ બે ઉપસર્ગ ધાતુને વિશેષ કરે છે અને માન્ = બેસવું = સેવા કરવી, સેવું છું. અર્થાતું જ્યાં સુધી પોતે આ નિયમને વળગી રહ્યો છે, ત્યાં સુધી સાવદ્ય યોગથી અટકેલો છે.
“નવ નિયનં પવાસાબિ” એ પાઠ સામાન્ય વચનરૂપ છે. એટલે સામાન્યથી હું જ્યાં સુધી નિયમનું સેવન કરું છું, તેવો અર્થ થાય તેથી આટલો જ કાળ એવો નિયમ ન થાય. તો પણ આપણે સામાયિકની પ્રતિજ્ઞા બે ઘડીની માનીએ છીએ. તેનું કારણ જૈનશાસનમાં નાનામાં નાનું પણ પચ્ચખ્ખાણ બે ઘડી માટે કરવાનો વિધિ છે. સામાયિકનો પરિણામ પેદા કરવા જે ધર્મધ્યાન કે શુક્લધ્યાન કરવામાં આવે છે, તે ધ્યાન પણ એક વિષય ઉપર બે ઘડીથી વધુ ટકી શકતું નથી. તેથી સામાયિકનો કાળ બે ઘડીનો રાખેલો જણાય છે.
નાવ નિવર્ષ ના બદલે નાવ સુઈ કેનાવ સાદુ પન્નુવાસા નો પાઠ પણ બોલાય છે. તેનો અર્થ જ્યાં સુધી હું શ્રુતજ્ઞાન માટે યત્ન કરું છું, એટલે વ્યાખ્યાનશ્રવણ કે વાચનાદિ જ્યાં સુધી ચાલુ છે, ત્યાં સુધી મારે સામાયિક છે અથવા જ્યાં સુધી હું સાધુની સેવા-વૈયાવચ્ચ કરું છું, ત્યાં સુધી મારો આ નિયમ છે.
આ સિવાય સાધુભગવંતો ‘નાવનિયન’ને બદલે “નાવિન્નીવાણ' શબ્દપ્રયોગ કરે છે. કેમકે, તેઓ જ્યાં સુધી આ જીવન છે, ત્યાં સુધી સાવદ્ય યોગોનું પચ્ચષ્માણ કરે છે. જો કે ભાવથી વિરત એવા મુનિને સામાયિકમાં સદા રહેવાની ઇચ્છા તો છે પણ તે લાચાર છે. પોતાના આ જીવનથી આગળની પ્રતિજ્ઞા તે લઈ શકે તેમ નથી. આગળ પ્રતિજ્ઞાનો ભંગ ન થાય માટે જ તે આ રીતે પ્રતિજ્ઞા ગ્રહણ કરે છે. પ્રતિજ્ઞાનો કાળ જણાવીને હવે પ્રતિજ્ઞાનું સ્વરૂપ બતાવે છે –
दुविहं तिविहेणं मणेणं वायाए काएणं, न करेमि न कारवेमि10A : મન, વચન અને કાયારૂપ ત્રણ પ્રકારના યોગથી હું બે પ્રકારે (સાવધ વ્યાપાર)
10A. આ શબ્દોમાં પહેલાં સુવઇ કહ્યું અને પછી રિલિvi કહ્યું. ત્યારપછી બન્ને શબ્દોને વિશેષ
સમજાવતી વખતે પહેલા વિદને વિશેષ સમજાવવાને બદલે પહેલા “તિવિહેની વિશેષ સમજણ આપતાં પહેલા ‘મને વાયા વાણor' કહ્યું અને પછી “જિં' ને વિશેષ સમજાવતાં
