________________
શ્રી લોગસ્સ સૂત્ર
૧૪૧
જોઈતી વસ્તુઓ અથડાયા કરે છે. અંધકારના કારણે ઘણીવાર તો સાપમાં દોરડાનો અને દોરડામાં સાપનો ભ્રમ થાય છે, સૂંઠામાં માણસની કલ્પના થઈ જાય છે અને માણસમાં ભૂતની ભ્રમણાઓ ઉભી થાય છે. પરંતુ પ્રકાશ થતાં આવા ભ્રમો ભાંગી જાય છે. આવી જ રીતે ભગવાનના જ્ઞાનથી ભવ્ય જીવોને અનાદિકાળથી જે સ્વ-પરના વિષયમાં ભ્રમ હતો તે નષ્ટ થઈ જાય છે.
ભગવાને પોતાના જ્ઞાનથી જે વસ્તુ જેવી હતી તેવી જોઈ. તેમણે જડ પદાર્થો પણ જોયા અને જીવ દ્રવ્યને પણ જોયું. જડ અને ચેતન સૃષ્ટિનું યથાર્થ દર્શન કર્યા પછી તેમણે ભવ્ય જીવોને જીવ અને જડનો ભેદ જણાવ્યો, આત્મા માટે હિતકર શું અને અહિતકર શું તેનો બોધ કરાવ્યો, આત્માને સાચું સુખ ક્યાંથી મળે અને શું કરવાથી આત્મા દુઃખી થાય તેનું પણ જ્ઞાન આપ્યું.
અનાદિ કાળથી અજ્ઞાનને કારણે આત્મા જડમાં સુખ છે તેવું માનતો આવ્યો છે, પરમાત્માનાં વચનોથી તેની આ મિથ્યા માન્યતા દૂર થાય છે અને તેનામાં સાચી સમજણ આવે છે કે, પર વસ્તુ કદી પોતાની થઈ શકે નહિ, જડ પદાર્થ કદી સુખ આપી શકે નહિ, આવું જ્ઞાન થતાં જ યોગ્ય આત્માઓ અહિતના માર્ગથી અટકી હિતમાં પ્રવૃત્તિ કરવા લાગે છે, આ બધું ભગવાને જે લોકનું સ્વરૂપ બતાવ્યું તેના કારણે થાય છે, ભગવાનને આથી જ લોકના ઉદ્યોતકર કહ્યા છે.
પરમાત્માએ જો પોતાના જ્ઞાનથી સંસારની વાસ્તવિકતા જણાવી ન હોત તો અનંતા આત્માઓ ક્યારેય પોતાનું હિત સાધી શક્યા ન હોત અને અનંત કાળ સુધી સંસારમાં રઝળ્યા કરત. આ પદ બોલતાં પરમાત્માનો આ મહાન ઉપકાર યાદ કરવાનો છે.
લોકને પ્રકાશિત કરનારા તો સૂર્ય, ચંદ્ર આદિ પણ છે, પણ તે બધા માત્ર બાહ્ય જગતને અને પરિમિત ક્ષેત્રને પ્રકાશ કરે છે, જ્યારે પરમાત્મા તો બાહ્ય. અને આત્યંતર બને જગતને યથાર્થ સ્વરૂપે જુએ છે અને જગતના જીવોને જે રીતે ઉપકારક થાય તે રીતે જણાવે પણ છે.
ભગવાનને લોકના ઉદ્યોતકર કહ્યા તેથી લોક સિવાયનો અસંખ્યગણો મોટો અલોક છે, તેને ભગવાન જોઈ શકતા નથી તેવો પણ અર્થ કદાચ કોઈ કરી લે પણ તેવું માનવાની જરૂર નથી. કેમકે, લોક શબ્દનો અર્થ જેમ ચૌદ રાજલોક છે, તેમ લોક શબ્દનો અર્થ પદ્રવ્યાત્મક લોક પણ થાય છે. છ દ્રવ્ય એટલે
