________________
૧૬૪
સૂત્ર સંવેદના
ભાવ છે. મોક્ષનું કારણ સામાયિક છે અને સામાયિકનું કાર્ય મોક્ષ છે. મોક્ષનો પિપાસુ આત્મા સમજે છે કે, સર્વ પાપની નિવૃત્તિરૂપ સામાયિક વિના રાગ-દ્વેષનો અભાવ થવાનો નથી અને તેના વિના કદી મોક્ષ મળવાનો નથી. મોક્ષની અત્યંત ઇચ્છા હોવા છતાં પણ જેનું હજુ એવું સામર્થ્ય નથી કે સર્વવિરતિ સ્વીકારી શકે, તેવા અસમર્થ શ્રાવકો આ સૂત્ર દ્વારા સર્વવિરતિના અભ્યાસ માટે બે ઘડી સુધી મન-વચન-કાયાથી પાપ કરીશ નહિ અને કરાવીશ નહિ, તેવી પ્રતિજ્ઞા ગ્રહણ કરે છે. જ્યારે સર્વવિરતિના સામર્થ્યવાળા સાધકો તો આ સૂત્ર દ્વારા “યાવતું જીવન માટે મન-વચન-કાયાથી પાપ કરીશ નહીં, કરાવીશે નહીં અને કરતાં પ્રત્યે અનુમોદીશ નહીં. એવી પ્રતિજ્ઞા કરે છે અને વિશિષ્ટ સમભાવ પ્રગટ કરવા યત્ન કરે છે.
સર્વવિરતિ સામાયિકની આ પ્રતિજ્ઞા એક ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞા છે. અનાદિકાળથી પાપના સંસ્કારથી યુક્ત આત્મા માટે આ પ્રતિજ્ઞા મીણના દાંતે લોઢાના ચણા ચાવવાની ક્યિા જેવી, મેરુ પર્વતના ભારને વહન કરવા જેવી અને રાધાવેધ સાધવા જેવી છે. આથી જ મુનિ ભગવંતો વ્રતના પરિણામોની દઢતા માટે અને પુનઃ પુનઃ પોતાની પ્રતિજ્ઞાને સ્મરણ કરવા માટે એક દિવસમાં નવ નવ વાર આ સૂત્ર બોલે છે. જેમ કરોડોનું ઝવેરાત લઈને બજારમાં જતા ઝવેરીનું ધ્યાન સતત તેમની પાસે રહેલા હીરાના પડીકામાં હોય છે, તેમ આવી કઠોર પ્રતિજ્ઞા સ્વીકાર્યા બાદ મુનિ પણ સંસારના સારા-નરસા ભાવમાં ક્યાંય પ્રતિબંધ ન થઈ જાય તેની આ સૂત્ર દ્વારા સતત કાળજી રાખતા હોય છે.
આ સૂત્ર બોલી જે સામાયિકની પ્રતિજ્ઞા ગ્રહણ કરાય છે, તે એક વિશિષ્ટ કોટિની પ્રતિજ્ઞા છે. આથી જ આ પ્રતિજ્ઞાનું જેણે યોગ્ય રીતે પાલન કરવું હોય તેણે આ સૂત્રના અર્થ સમ્યગ પ્રકારે ગીતાર્થ ગુરુભગવંત પાસે જાણી લેવા જોઈએ. ગુરુભગવંત પાસે અર્થ શ્રવણ કર્યા બાદ તે અર્થનું સતત પરિશીલન કરી તેને આત્મસાત્ કરવા જોઈએ અને તે તે શબ્દમાંથી પ્રાપ્ત થતા ભાવોની અનુભૂતિ કરવા માટે યત્ન કરવો જોઈએ, તો જ સામાયિકની પ્રતિજ્ઞા સમ્યગુ પ્રકારે પાળી શકાય છે. નોંધઃ આ સૂત્ર દ્વારા બે ઘડીના પાપના વિરામ રૂપ દેશવિરતિની તથા વાંવત્ જીવનના
પાપના વિરામરૂપ સર્વવિરતિની પ્રતિજ્ઞા કરવામાં આવે છે. આ બન્ને વસ્તુને લક્ષમાં રાખી સામાન્યથી સૂત્ર પરિચય આપ્યો છે. પરંતુ વાચક વર્ગે યથાયોગ્ય વિભાગ કરી સમજવા ખ્યાલ રાખવો.
