________________
સૂત્ર સંવેદના
મિચ્છા મિ દુક્કડં આ પદનો વિશેષાર્થ ‘અઢિઓ સૂત્ર' માંથી સમજી લેવો.
૫૬૩ વભેદોને દરેક રીતે ‘મિચ્છા મિ દુક્કડં' આપતાં ‘મિચ્છા મિ દુક્કડં’ ના ૧૮૨૪૧૨૦ ભેદો થાય છે. ૫૬૩ જીવભેદોને અભિહયા વગેરે ૧૦ પ્રકારની વિરાધનાથી ગુણતાં ૫૬૩૦ ભેદો થાય. તે પણ કોઈ રાગથી હણે અને કોઈ દ્વેષથી હણે, માટે એ ૨ થી ગુણતાં ૧૧૨૬૦ ભેદો થાય. તેને મન-વચનકાયા એ ૩ યોગથી ગુણતાં ૩૩૭૮૦ થાય. તેને કરવું-કરાવવું-અનુમોદવું એ ૩ કરણથી ગુણતાં ૧૦૧૩૪૦ થાય. તેને ભૂત-ભવિષ્ય-વર્તમાન એમ ૩ કાળથી ગુણતાં ૩૦૪૦૨૦ ભેદો થાય. તેને ૧- અરિહંત ૨- સિદ્ધ ૩- સાધુ ૪- દેવ ૫ગુરુ ૬-આત્મા એ ૬ ની સાક્ષીએ ‘મિચ્છા મિ દુક્કડં' અપાય છે માટે ૬થી ગુણતાં કુલ ૧૮૨૪૧૨૦ ભેદોથી ‘મિચ્છા મિ દુક્કડં' અપાય છે.
આ પ્રતિક્રમણ સંપદા છે.
આ સૂત્રનો ઉપયોગ રસ્તે ચાલતા અથવા સાધુ કે શ્રાવક સંબંધી કોઈ પણ ક્રિયા કરતાં થયેલી જીવની વિરાધનાને ખમાવવા માટે સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, ચૈત્યવંદનાદિ કરતાં પૂર્વે થાય છે. વળી, એક ક્રિયામાંથી બીજી ક્રિયામાં જતા અને સ્વાધ્યાય કે ધ્યાનાદિ શરૂ કરતાં પૂર્વે ઈરિયાવહિયા કરવામાં પણ આ સૂત્રનો ઉપયોગ થાય છે.
૧૦૮
જિજ્ઞાસા ઃ એક ક્રિયામાંથી બીજી ક્રિયામાં જતાં કયા જીવની વિરાધના થઈ હોય ? અથવા સ્વાધ્યાય, ધ્યાન વગેરે કરતા પૂર્વે જીવની વિરાધના ન પણ થઈ હોય છતાં આ સૂત્ર શા માટે બોલવામાં આવે છે ?
તૃપ્તિ : આપણે શરૂઆતમાં જ વિચારી ગયા કે જેમ ઈર્યાપથનો અર્થ જવાઆવવાનો માર્ગ થાય છે, તેમ ઈર્યાપથનો બીજો અર્થ મોક્ષગમનનો માર્ગ પણ થાય છે. રસ્તામાં જતા-આવતા થયેલી જીવની વિરાધનાની ક્ષમાપના માટે જેમ આ સૂત્ર બોલાય છે, તેમ સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન અને ચારિત્રરૂપ જે મોક્ષમાર્ગ છે, તેમાં પ્રવર્તતા જે પણ અશુભ ભાવો થયા હોય તો તેનું પણ પ્રાયશ્ચિત્ત આ સૂત્ર દ્વારા કરવામાં આવે છે.
વળી, એક ક્રિયામાંથી બીજી ક્રિયામાં જતાં જે ઈરિયાવહિયા કરાય છે, તે હવે પછી કરાતી ક્થિામાં કોઈ વિરાધના ન થાય તેવો‰ઢ પ્રયત્ન કરવા માટે કરાય છે. પૂર્વ ક્રિયામાં થઈ ગયેલ વિરાધનાને સ્મૃતિમાં લાવી તેનું પ્રતિક્રમણ
