________________
૧૧૪
સૂત્ર સંવેદના
પ્રાયશ્ચિત્ત કર્યું તે જ અતિચારોનું આ સૂત્ર દ્વારા ઉત્તરીકરણ કરવાપૂર્વક કાયોત્સર્ગ નામનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવાનું છે. ઉત્તરીકરણનો અધ્યવસાય એ શુદ્ધ કાયોત્સર્ગ કરવાનો ઉપાય છે. આથી જ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે પાપ નાશ કરવા માટે ઉત્તરીકરણથી કાયોત્સર્ગ કરું છું.
ઉત્તરીકરણથી અત્યંત સ્વચ્છ બનેલા ચિત્તથી કાયોત્સર્ગ કરાય તો કાયોત્સર્ગમાં જે ઉત્તમ પુરુષોનું ધ્યાન કરાય છે, તેનાથી ઉત્તમ પુરુષોના ગુણો પ્રત્યે આકર્ષણ પેદા થાય છે. આ ગુણો પ્રત્યેનું આકર્ષણ, પાપો પ્રત્યે તિરસ્કાર પેદા કરે છે. પાપના વિરુદ્ધભાવોથી જ પાપ કરવાના સંસ્કારો જડમૂળથી નાશ પામે છે અને સંવર ભાવ ટકી રહે છે અને તેનાથી વ્રત પૂરેપૂરું શુદ્ધ બને છે.
ઈરિયાવહિયા સૂત્રમાં જે અતિચારોનું આલોચન અને પ્રતિક્રમણ પ્રાયશ્ચિત કર્યું હતું, તે અતિચારોના સંસ્કારોને મૂળમાંથી નાશ કરવા એ સાધકનું લક્ષ્ય હોય છે. તેના માટે જ તે કાયોત્સર્ગ કરતો હોય છે અને કાયોત્સર્ગ ઉત્તરીકરણપૂર્વક કરવાનો છે. તે ઉત્તરીકરણ સિદ્ધ કઈ રીતે થાય? તેના જવાબ સ્વરૂપ હવેના ત્રણ પદો છે. હવે ઉત્તરીકરણનો ઉપાય બતાવતાં કહે છે કે,
પાછિત્ત વરપોઇi : પ્રાયશ્ચિત્ત કરવા દ્વારા
પ્રાયશ્ચિત્તરૂપ ઉપાય વડે ઉત્તરીકરણ કરવાપૂર્વક, પાપોના નાશ માટે, હું કાયોત્સર્ગમાં રહું છું. એ પ્રમાણે સૂત્રનો અન્વય છે. “પ્રાયશ્ચિત્તકરણ દ્વારા આટલા શબ્દો બોલતાં પાપના પરિણામથી વિરુદ્ધ અહિંસાદિના પરિણામને ઉત્પન્ન કરવાનો યત્ન કરાય છે.
પાપના પરિણામથી વિરુદ્ધ, શુદ્ધ આત્માનો પરિણામ, તે પ્રાયશ્ચિત્તનો પરિણામ છે. “પ્રાયશ્ચિત્ત” શબ્દ “પ્રાયઃ” અને “ચિત્ત' એ બે શબ્દોથી બનેલો છે. તેમાં પ્રાયઃનો અર્થ બહુધા અને ચિત્તનો અર્થ મન કે આત્મા થાય છે. એટલે ઘણું કરીને મન કે આત્માને મલિન ભાવોમાંથી શોધનારી ક્રિયા તે પ્રાયશ્ચિત્તકરણ છે. પાપનું છેદન કરનારી ક્રિયા તે પ્રાયશ્ચિત્ત એવો પણ પ્રાયશ્ચિત શબ્દનો અર્થ છે. ટૂંકમાં, પ્રાયશ્ચિત્તનો પરિણામ એટલે પાપને દૂર કરનાર પરિણામ.
મોક્ષાભિમુખ બનેલો આત્મા દોષોની શુદ્ધિ માટે અત્યંત જાગ્રત હોય છે. તેથી તે દોષનો સરળભાવે સ્વીકાર કરતો હોય છે દોષોની સામાન્યથી
