________________
શ્રી અશ્વત્થ સૂત્ર
૧૩૧
અન્ય આગારોમાં ચાર આગાર બતાવ્યા છે. તે બાહ્ય નિમિત્તે ઉત્પન્ન થનારા છે. જેઓ કર્મ ખપાવવા માટે કાયોત્સર્ગનો આશ્રય લે છે અને તે માટે સ્મશાન, શૂન્યગૃહ કે જંગલમાં જઈને કાયાનું વ્યુત્સર્જન કરે છે, તેઓના માટે ઘણીવાર વિચિત્ર અને વિકટ સંયોગો ઉભા થાય છે, ત્યારે સમાધિપૂર્વક મૃત્યુ સ્વીકારી શકાય તેવું ન હોય. મન ઉપર તે સંયોગની અસર થાય તેવું હોય તો આ ચાર પ્રકારના અપવાદો રાખી શકાય છે.
૧. અગ્નિ ઃ કાયોત્સર્ગ કરવા માટે મુમુક્ષુ આત્મા જ્યાં સ્થિત હોય, તે જ વસ્તીને જો આગ લાગી જાય તો તે સમયે ત્યાંથી ખસી શકાય છે. ત્યાંથી ખસીને અન્યત્ર સલામત સ્થળે જઈને અધૂરો કાઉસ્સગ્ગ પૂર્ણ કરાય છે. અથવા ક્યારેક અગ્નિની ઉજેડી શરીર પર પડતી હોય તો પણ ખસી શકાય છે. કદાચ ખસવા છતાં ઉજેહી પડતી હોય તો કામળી ઓઢી શકાય છે કે બેસી પણ શકાય છે અને પછી ફરી ઈરિયાવહિયા ર્યા વિના જ અધૂરો કાયોત્સર્ગ ત્યાંથી શરૂ કરીને પૂરો કરી શકાય છે.
અહીં એ વસ્તુ ખ્યાલમાં રાખવાની છે, ત્યારે “નમો અરિહંતાણં' બોલીને કાયોત્સર્ગ પારવાનો નહિ. કેમકે, કાયોત્સર્ગનું પ્રમાણ પૂર્ણ થાય ત્યારે નમો અરિહંતાણં બોલીને મારવાથી પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ થાય છે, નહિ તો અધૂરી રહે છે.
૨. પંચેન્દ્રિય સંબંધી ? કાયોત્સર્ગ કરનાર સાધક આત્માની નજર સમક્ષ જ જો કોઈ પંચેન્દ્રિય જીવની હત્યા થતી હોય તો ત્યાં ઊભા રહેવામાં દયાના પરિણામોને ધક્કો લાગવાનો સંભવ રહે છે. તેથી પરિણામની ધૃષ્ટતા ન થાય તે માટે ચાલુ કાયોત્સર્ગ જ અન્યત્ર ચાલ્યા જવું અથવા કાયોત્સર્ગ ચાલતો હોય ત્યારે પંચેન્દ્રિય જીવની આડ પડવાની શક્યતા જણાતી હોય તો તરત સ્થાપનાચાર્યજીની સાવ પાસે જઈને ઉભા રહી જવું અને અધૂરો કાયોત્સર્ગ ત્યાંથી જ શરૂ કરી પૂર્ણ કરવો.
૩. ચોર કે રાજભય : કાયોત્સર્ગમાં રહેલી વ્યક્તિને રાજા કે ચોર કોઈ પ્રકારનો ભય કે પ્રાણાંત કષ્ટ આપે તેવી શક્યતા હોય તો ત્યાંથી ખસી શકાય છે. આવી રીતે ખસવાથી પણ કાયોત્સર્ગ ભંગ નથી થતો, કારણકે કાયોત્સર્ગની પ્રતિજ્ઞા આ આગાર સહિત જ સ્વીકારાય છે.
૪. સર્પદંશઃ સર્પ વગેરે પશુઓનો પ્રાણઘાતક દેશ લાગતા કદાચ અસમાધિ
