________________
૧૨૦
સૂત્ર સંવેદના
સત્ત્વ કેળવવું જોઈએ. વારંવાર દંભના નુક્શાનોનેવૈ વિચારવા જોઈએ અને દંભનો ત્યાગ કરવો જોઈએ. વળી, સંસારની નિર્ગુણતાનો“ પણ સતત વિચાર કરવો જોઈએ કે જેથી સંસારની ભયાનક્તા ઉપસ્થિત થવાથી પણ માયાનો ત્યાગ થઈ શકે છે. આવા અનેક ઉપાયોથી માયા શલ્યને કાઢીને પાપ પ્રત્યે તીવ્ર જુગુપ્સાનો પરિણામ પેદા કરી જે પાપ જે રીતે કર્યું હોય તે રીતે ગુરુ પાસે નિવેદન કરવાનો પૂર્ણ પ્રયત્ન ક૨વો જોઈએ. જેથી આપણી હાલત લક્ષ્મણા સાધ્વી જેવી ન થાય.
નિદાન શક્ય છે કે નહીં તેની તપાસ કરવા માટે વિચારવું જોઈએ કે પ્રાયશ્ચિત્ત કરવા પાછળ મારી કોઈ આલોક કે પરલોકની ભૌતિક લાલસા તો કામ નથી કરતી ને? આત્મશુદ્ધિની ઇચ્છા સિવાય નિરાશંસપણે જ હું પ્રાયશ્ચિત્ત કરું છું ને ? મારી બુદ્ધિમાં મહત્વતા કોની છે આત્માની વિશુદ્ધિની કે પુણ્યથી મળતાં ભૌતિક સુખોની? પ્રાયશ્ચિત્ત કરીને કોઈની લાગણી મેળવવાનો કે અન્ય કોઈ સુખ મેળવવાનો આશય નથી ને ?
જો જવાબમાં કોઈ આશંસાનો ભાવ વ્યક્ત થાય તો સમજવું કે નિદાનશલ્યે હજુ ચિત્તમાં આસન જમાવ્યું છે. સંસારના કોઈપણ સુખની આશંસાનો પરિણામ જ્યાં સુધી હોય છે, ત્યાં સુધી ધર્મ નિરાશંસ ભાવે થતો નથી. તેથી આવી સાંસારિક આશંસાનો સૌ પ્રથમ ત્યાગ કરવો જોઈએ. .
આ શલ્યને કાઢવા આત્માને સમજાવવું જોઈએ કે અનંતકાળથી આપણે સંસારમાં ભમીએ છે તેનું કારણ આપણે સત્સ્યિાઓ નથી કરી એ નથી, પણ સન્ધ્યિાઓનું જે વાસ્તવિક ફળ મોક્ષ છે, તેની ઈચ્છા કરવાને બદલે આપણી તુચ્છ અપેક્ષાઓને આપણે પ્રાધાન્ય આપ્યું તે જ છે.
આ મહાશલ્યો મોક્ષમાર્ગમાં ૫૨મ અંતરાયરૂપ છે. આત્માને ઉચ્ચ ચારિત્ર સુધી પહોંચવા દેતા નથી અને ભવારણ્યમાં ભમાવ્યા કરે છે. આથી અવ્યક્ત રૂપે પણ શલ્યનો પરિણામ ચિત્તમાં ન રહે તે માટે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. જેનાથી વિશુદ્ધિમાં અટકાયત ન આવે અને શુદ્ધિ સદા ટકી રહે, તેવી ચિત્તવૃત્તિ બનાવવા માટેનો દૃઢ નિર્ધાર તે જ વિસલ્લીકરણ છે.
આ ચાર પદો દ્વારા કાયોત્સર્ગના ઉપાયો સ્વરૂપ સૂત્રનો બીજો વિભાગ સંપન્ન થાય છે.
3. અધ્યાત્મસારનો દંભત્યાગ અધિકાર તે માટે ઉપયોગી છે.
4. અધ્યાત્મસારનો ભવસ્વરૂપ ચિંતા અધિકાર તે માટે ઉપયોગી છે.
